Πώς ερμηνεύονται η ανάδυση και η επίμονη παρουσία του «κινήματος των Τεμπών»; Στο πρώτο του ξέσπασμα φάνηκε, εντελώς παράδοξα, να λειτουργεί ενισχυτικά στις εκλογές για το κόμμα που ήταν υπεύθυνο για το έγκλημα των Τεμπών και όχι μόνο να μην ενισχύει, αλλά να αποδυναμώνει δραματικά τον ΣΥΡΙΖΑ, που τότε εμφανιζόταν ως εναλλακτική κυβερνητική λύση.
Υστερα, φάνηκε να αποσύρεται οριστικά, μέχρι πρόσφατα, που επανεμφανίστηκε ακόμη πιο ρωμαλέο και πιο ώριμο. Μπορούμε ωστόσο να υποθέσουμε βάσιμα ότι η κοινωνική δυσαρέσκεια που το τροφοδοτεί, ήταν υπεύθυνη για τη μεγάλη εκλογική φθορά του κυβερνώντος κόμματος στις δημοτικές εκλογές που ακολούθησαν τις βουλευτικές.
Η τωρινή του επανεμφάνιση συνδέεται –φαινομενικά πάντα– με νέα πολιτικά παράδοξα: ενώ η ανυποληψία της κυβέρνησης καταγράφει συντριπτικά δημοσκοπικά ποσοστά (παράδειγμα, το εκκωφαντικό 75% που πιστεύει ότι υπήρξε συγκάλυψη), όχι μόνο δεν ενισχύεται δημοσκοπικά η έως πρόσφατα πιθανολογούμενη εναλλακτική κυβερνητική λύση (το «μέτωπο των δημοκρατικών δυνάμεων» με άξονα τη συμμαχία ΠΑΣΟΚ-ΣΥΡΙΖΑ), αλλά αποδυναμώνεται σε αμφότερους τους πυλώνες του – και μάλιστα η αποδυνάμωση επεκτείνεται και αριστερότερα του ΣΥΡΙΖΑ (ΝΕ.ΑΡ.). Αντ’ αυτών, ενισχύονται κυρίως το προσωποπαγές πολιτικό μόρφωμα της Πλεύσης Ελευθερίας και οριακά η Ελληνική Λύση και το ΚΚΕ.
Κατελήφθη άραγε η δημοσκοπική πλειονότητα από κάποιου είδους «αριστερισμό» ώστε να θέλει να πέσει η κυβέρνηση Μητσοτάκη («θα φτάσουμε στο τέρμα») αδιαφορώντας τι θα τη διαδεχθεί ή μήπως συμβαίνει κάτι άλλο;
It’s the economy, stupid!
Πώς εξηγείται η επίμονη και σε ιστορικά υψηλά μαζική επανεμφάνιση του «κινήματος των Τεμπών» σε πλήρη αποσύνδεση ή και σε αντίθεση με τις προφανείς κυβερνητικές εναλλακτικές; Δεν βοηθούν ιδιαίτερα εδώ κοινωνιολογικές –πολύ περισσότερο κοινωνιολογίζουσες– παρατηρήσεις. Η απάντηση βρίσκεται στην «οικονομία» και συγκεκριμένα στην επίμονη (και στα μεταμνημονιακά χρόνια) και από μερικές απόψεις διευρυνόμενη κρίση αναπαραγωγής της εργατικής τάξης και των οικονομικά ασθενέστερων λαϊκών στρωμάτων.
Ολα τα επίσημα στατιστικά στοιχεία (της Eurostat για παράδειγμα, αλλά και του ΟΟΣΑ και του ΔΝΤ), οι αναλύσεις φορέων «υπεράνω υποψίας», όπως του ΙΟΒΕ ή του ΚΕΠΕ (για να μη μιλήσουμε για το ΙΝΕ ΓΣΕΕ ή το ΕΝΑ), με μεταξύ τους στατιστικές αποκλίσεις ήσσονος σημασίας, μαρτυρούν το ίδιο πράγμα: σε ποσοστά πάνω από 60%, που προσεγγίζουν το ποσοστό των μισθωτών εργαζομένων, αυτοί που ζουν από την εργασία τους και όχι από την εργασία των άλλων δυσκολεύονται «να τα βγάλουν πέρα».
Ας δούμε πώς αντιπροσωπεύεται αυτό στις στατιστικές. Το 2024 το μερίδιο της εργασίας στο συνολικό εισόδημα ήταν 46,7%, ενώ το 2019, στην έναρξη του οικονομικού κύκλου που βαίνει τώρα προς την ολοκλήρωσή του, το αντίστοιχο ποσοστό ήταν 50,3%.* Πρόκειται για ακόμη μία θεαματική αναδιανομή του εισοδήματος σε βάρος των εργαζομένων, της οποίας το μέγεθος δεν έχει καταγραφεί σε καμία άλλη χώρα της Ε.Ε.
Το συμπέρασμα είναι προφανές: Η κρίση κοινωνικής αναπαραγωγής που ενεργοποίησαν τα μνημόνια όχι μόνο δεν γιατρεύτηκε κατά τον αναπτυξιακό κύκλο 2019-2024, αλλά εμπεδώθηκε. Από την κοινωνική συνθήκη της κοινωνίας των 2/3 μεταβαίνουμε στην κοινωνία του 1/3, με τα 2/3 να βιώνουν την οδυνηρή πραγματικότητα της κρίσης κοινωνικής αναπαραγωγής – ασφαλώς με διαφορετικές εντάσεις για τα τρία κατώτερα εισοδηματικά πεμπτημόρια.
Ακόμη χειρότερα: Εχει εγκαθιδρυθεί ένα μοντέλο ανάπτυξης (ορθότερα: καθεστώς συσσώρευσης κεφαλαίου) που προϋποθέτει την εμπέδωση στο διηνεκές της κρίσης κοινωνικής αναπαραγωγής.
Ας δούμε ακόμη ένα στατιστικό στοιχείο, σχετικά με αυτό: Στο ΑΕΠ του 2024, που έκλεισε οριακά πάνω από τις προβλέψεις (αύξηση 2,3% έναντι πρόβλεψης για αύξηση 2,2%), η συνιστώσα που εξασφάλισε αυτή την άνοδο (διαφορετικά θα είχαμε πτώση αρκετά κάτω από τις προβλέψεις) ήταν η Μεταβολή Αποθεμάτων, που είχε θετική συμβολή 3,2 μονάδων. Πρόκειται για επενδύσεις (δαπάνες και αγορές) που δεν αυξάνουν το παραγωγικό κεφάλαιο και αφορούν κατ' εξοχήν δύο τομείς: τα ακίνητα και τα χρηματοοικονομικά προϊόντα. Οι άλλες τρεις συνιστώσες που είχαν θετική συμβολή στο ΑΕΠ (ιδιωτική κατανάλωση, εξαγωγές και ακαθάριστος σχηματισμός παγίου κεφαλαίου) είχαν συνολικά θετική συμβολή μόλις 2,5%.
Δεν θα ασχοληθώ εδώ με το πόσο «στρεβλό», «ανθεκτικό» και βιώσιμο για τον ίδιο τον ελληνικό καπιταλισμό είναι ένα τέτοιο μοντέλο ανάπτυξης μεσοπρόθεσμα• θα σημειώσω μόνο ότι ο «στρεβλός» του χαρακτήρας είναι προϋπόθεση για την αναπαραγωγή του. Κι αυτό έχει μια πολύ σοβαρή συνέπεια: «κλειδώνει» στο διηνεκές την κρίση κοινωνικής αναπαραγωγής της εργατικής τάξης και των οικονομικά ασθενέστερων λαϊκών στρωμάτων.
Το άλλο στοιχείο που «κλειδώνει» την κρίση κοινωνικής αναπαραγωγής είναι η συμφωνία του 2018 για την «καθαρή έξοδο από τα μνημόνια», την οποία υπέγραψε ο ΣΥΡΙΖΑ, με τη διευθέτηση της αποπληρωμής του χρέους ώς το 2062! Αυτή προβλέπει ετήσια πρωτογενή πλεονάσματα πάνω από 2% του ΑΕΠ, τουλάχιστον στο ύψος της ετήσιας δαπάνης για τόκους.
Ας προσθέσουμε σε αυτό τον «κόφτη» δαπανών που εισήγαγε το νέο ευρωπαϊκό Σύμφωνο Σταθερότητας και την απαγόρευση της διάθεσης ακόμη και του υπερ-πλεονάσματος για μέτρα κοινωνικού χαρακτήρα. Ας προσθέσουμε, επίσης, το βάρος των στρατιωτικών δαπανών, που θα αυξηθεί – και ανεξάρτητα από το αν θα υπολογίζονται στο έλλειμμα, θα προστίθενται στο πραγματικό έλλειμμα και επομένως στο χρέος. Τέλος, ας πάρουμε υπόψη μας τον «μεγάλο κριτή», τις αγορές, που πάντα ζητούν περισσότερα – και οι κυβερνήσεις, του ΣΥΡΙΖΑ αλλά και της Ν.Δ., τις έχουν συνηθίσει στα «περισσότερα», αφού αμφότερες παρήγαν συστηματικά πρωτογενή υπερ-πλεονάσματα, δηλαδή πρωτογενή πλεονάσματα πάνω από τα αρχικώς συμφωνημένα.
Η κρίση κοινωνικής αναπαραγωγής θα συνεχίζεται για όσο καιρό θα εξακολουθούν να υπάρχουν αυτές οι συνθήκες.
Ποιος; Ποιος;
Προκύπτει λοιπόν μια αλληλουχία ερωτημάτων: Μπορεί να υπάρξει στοιχειωδώς αξιόπιστη πολιτική εναλλακτική χωρίς αξιόπιστο σχέδιο αντιμετώπισης της κρίσης κοινωνικής αναπαραγωγής; Μπορεί να υπάρξει αξιόπιστο τέτοιο σχέδιο χωρίς να αμφισβητηθούν τα θεμέλια του μοντέλου ανάπτυξης και ο δημοσιονομικός του πυλώνας, η συμφωνία του 2018 για την «καθαρή έξοδο από τα μνημόνια» σε συνδυασμό με τον «κόφτη» δαπανών του νέου ευρωπαϊκού Συμφώνου Σταθερότητας και τη διάθεση ακόμη και των υπερ-πλεονασμάτων για το χρέος και όχι για τις κοινωνικές ανάγκες;
Οσοι και όσες συγκροτούν το «κίνημα των Τεμπών» μπορεί να μην ξέρουν από οικονομικές στατιστικές, αλλά βιώνουν την κρίση κοινωνικής αναπαραγωγής στην καθημερινή τους ζωή και ψάχνουν για πειστικό αντισυστημικό λόγο. Αντιλαμβάνονται ότι η πολιτική εναλλακτική του «δημοκρατικού τόξου» δεν είναι αξιόπιστη και ταυτόχρονα ότι δεν υπάρχει καμία άλλη διαθέσιμη με ρεαλιστικούς όρους. Ενα μικρό για την ώρα τμήμα τους πέφτει θύμα του κάλπικου αντισυστημισμού της Πλεύσης Ελευθερίας και της Ελληνικής Λύσης. Στην πλειονότητά τους όμως επιμένουν να ρίξουν την κυβέρνηση Μητσοτάκη –και με μία έννοια, την έχουν ήδη ρίξει– χωρίς να επενδύουν σε οποιαδήποτε ήθελε να τη διαδεχθεί.
Οποιος έχει την επιλογή να αμφισβητήσει τους πυλώνες του μοντέλου ανάπτυξης που αναπαράγει και εμπεδώνει την κρίση κοινωνικής αναπαραγωγής, ας σηκώσει το χέρι του…
*Ameco database
Η efsyn.gr θεωρεί αυτονόητο ότι οι αναγνώστες της έχουν το δικαίωμα του σχολιασμού, της κριτικής και της ελεύθερης έκφρασης και επιδιώκει την αμφίδρομη επικοινωνία μαζί τους.
Διευκρινίζουμε όμως ότι δεν θέλουμε ο χώρος σχολιασμού της ιστοσελίδας να μετατραπεί σε μια αρένα απαξίωσης και κανιβαλισμού προσώπων και θεσμών. Για τον λόγο αυτόν δεν δημοσιεύουμε σχόλια ρατσιστικού, υβριστικού, προσβλητικού ή σεξιστικού περιεχομένου. Επίσης, και σύμφωνα με τις αρχές της Εφημερίδας των Συντακτών, διατηρούμε ανοιχτό το μέτωπο απέναντι στον φασισμό και τις ποικίλες εκφράσεις του. Έτσι, επιφυλασσόμαστε του δικαιώματός μας να μην δημοσιεύουμε ανάλογα σχόλια.
Σε όσες περιπτώσεις κρίνουμε αναγκαίο, απαντάμε στα σχόλιά σας, επιδιώκοντας έναν ειλικρινή και καλόπιστο διάλογο.
Η efsyn.gr δεν δημοσιεύει σχόλια γραμμένα σε Greeklish.
Τέλος, τα ενυπόγραφα άρθρα εκφράζουν το συντάκτη τους και δε συμπίπτουν κατ' ανάγκην με την άποψη της εφημερίδας