Πενταμερής, το επόμενο σκαλοπάτι στο Κυπριακό

Σε ορατό χρονικό ορίζοντα, περί τα τέλη Ιανουαρίου, ο γενικός γραμματέας του ΟΗΕ Αντόνιο Γκουτέρες προσανατολίζεται να συγκαλέσει την άτυπη πενταμερή διάσκεψη για το Κυπριακό. Η είδηση διέρρευσε πρώτα από τον Τουρκοκύπριο ηγέτη Ερσίν Τατάρ στις Βρυξέλλες (21/11), με αναφορές που αμβλύνουν προηγούμενες ενστάσεις του για να συμπλεύσει με τις εξελίξεις. Στη Λευκωσία, ο πρόεδρος Ν. Χριστοδουλίδης ετοιμάζεται επίσης να μπει στη διαδικασία, κάνοντας λόγο για «ένα νέο αφήγημα» για την Κύπρο.

Η άτυπη πενταμερής θα γίνει κανονικά με τη συμμετοχή του Ηνωμένου Βασιλείου –μαζί και οι δύο άλλες εγγυήτριες χώρες– σε επίπεδο υφυπουργού, «ώστε όλοι να είμαστε ευχαριστημένοι», κατά την έκφραση Τατάρ. Ενα άτεχνο εμπόδιο παραμερίστηκε. Η Ελλάδα και η Τουρκία θα εκπροσωπηθούν από τους ΥΠΕΞ Γιώργο Γεραπετρίτη και Χακάν Φιντάν. Ομως, η προσαρμογή της ρητορικής Τατάρ είναι φανερή. Δεν θέτει πλέον προϋποθέσεις –αναγνώριση κυριαρχικής ισότητας και ίσου διεθνούς καθεστώτος– αλλά τις περιγράφει ως διαπραγματευτικούς στόχους του «για λύση δύο κρατών εντός της Ε.Ε.» (Euronews, 21/11).

Αφήγημα

Ο Χριστοδουλίδης, μιλώντας στον Economist (ΚΥΠΕ, 21/11), εμπλούτισε δικές του διακηρυγμένες θέσεις με ένα «νέο αφήγημα για την Κύπρο», κατά την έκφρασή του: «Μια ανεξάρτητη επανενωμένη Κύπρος, ικανή να διατηρήσει και να ενισχύσει τον ρόλο της στην περιοχή». Κάνοντας συσχετισμούς με όσα συμβαίνουν στη Μέση Ανατολή, ο Κύπριος πρόεδρος υποστηρίζει ότι η Κύπρος «θα μπορούσε, ανάμεσα σε άλλα, να αποτελέσει φάρο ελπίδας και για την περιοχή και, ταυτόχρονα, να στείλει ένα ηχηρό μήνυμα ειρήνης, συνεργασίας και σταθερότητας στην Ευρώπη και στον κόσμο».

Η άτυπη πενταμερής, βέβαια, δεν θα διεξαχθεί με βάση αόριστα αφηγήματα (φάρος ελπίδας) και αβάσιμους διαλογισμούς (δύο κράτη στην Ε.Ε.). Ο Γκουτέρες έχει καταγράψει από καιρό τα καίρια ζητήματα που απομένουν για την επίλυση. Πάνω σε αυτά θα γίνει στον κατάλληλο χρόνο μια έσχατη προσπάθεια για στρατηγική συμφωνία. Παράλληλα, είναι γνωστό ότι έθεσε στους δύο Κύπριους ηγέτες συγκεκριμένη κατ’ οίκον εργασία, «να συναντηθούν στην Κύπρο για να διερευνήσουν το ενδεχόμενο να ανοίξουν νέα σημεία διελεύσεων». Απαίτησή του είναι να αλλάξει το κλίμα στο νησί, καθώς θα μπαίνει στον σκληρό πυρήνα των διαπραγματεύσεων.

Μια Μηλιά με τι;

Ο Τατάρ εμφανίζεται ανοιχτός για μια αμοιβαία κίνηση προς τα εμπρός: «Εμείς θέλουμε να ανοίξουμε το οδόφραγμα Μιας Μηλιάς (ανατολική Λευκωσία) από όπου περνάνε κυρίως φορτηγά και εμπορικά οχήματα. Η ελληνική πλευρά αναμένουμε να δούμε τι θα ζητήσει, νομίζω ότι μπορούμε να ανοίξουμε δύο οδοφράγματα». Ο Χριστοδουλίδης απαίτησε αμοιβαιότητα σε νέες διελεύσεις και ζήτησε να ανοίξει είτε το οδόφραγμα στο Πυρόι (κεντρική Μεσαορία) είτε το οδόφραγμα Κοκκίνων στη βόρεια ακτή του νησιού. Τα δύο αυτά σημεία διευκολύνουν σημαντικά την όδευση των Ελληνοκυπρίων.

Από τα μέσα Οκτωβρίου δεν υπάρχει πρόοδος για νέα σημεία διελεύσεων. Η ελληνοκυπριακή πλευρά δεν ξεκαθαρίζει ποιο από τα δύο (Πυρόι, Κόκκινα) προτιμά περισσότερο για να γίνει εξειδικευμένη συζήτηση σε χαμηλότερο των ηγετών επίπεδο (σύμβουλοι). Γι’ αυτό η διμερής συνάντηση των ηγετών δεν προχωρά. Η δυστοκία κρύβει άλλες εσωτερικές ανάγκες.

Δύο αναγνώσεις

Ο Τατάρ εισέρχεται σε προεκλογική περίοδο έχοντας μπροστά του ένα ισχυρό ρεύμα στην Τουρκοκυπριακή Κοινότητα να βουλιάζει σε οικονομικά αδιέξοδα. Οι τουρκοκυπριακές επιχειρήσεις ταλανίζονται από τον πληθωρισμό, ενώ το τουρκικό κεφάλαιο επενδύει σε μεγάλα έργα και ξενοδοχεία, καταλαμβάνοντας τη μερίδα του λέοντος. Η τουρκοκυπριακή Αριστερά με τον ηγέτη του Ρεπουμπλικανικού Κόμματος (CTP) Τουφάν Ερχουρμάν προβάλλει ως το αντίπαλο δέος στις επικείμενες «προεδρικές» εκλογές που θα γίνουν σε 7-10 μήνες. Ακόμα και ένα τμήμα της τουρκοκυπριακής Δεξιάς δυσφορεί με τον Τατάρ, δεν επιθυμεί την απορρόφηση από την Τουρκία, ενώ βλέπει το καθαρό όφελος συμμετοχής στην Ε.Ε. Εξ ου και η αλλαγή ρητορικής Τατάρ για διαπραγματεύσεις, δύο κράτη εντός... Ε.Ε. και άνοιγμα νέων διελεύσεων. Θα δώσει μάχη προσωπικής επιβίωσης και δεν είναι καθόλου βέβαιο ότι η Τουρκία θα τον στηρίξει ξανά.

Στα 21 χρόνια που πέρασαν η ελληνοκυπριακή πολιτική ηγεσία δεν κατάφερε να καταλήξει αν θέλει ή όχι νέες διελεύσεις, ασχέτως αν υπάρχουν ήδη 9 και η πραγματικότητα είναι σαρωτική με εκατομμύρια διελεύσεις. Ο Χριστοδουλίδης εκφράζει πολύ συντηρητική προσέγγιση, συχνά προκαλεί περισσότερη σύγχυση και δείχνει προτίμηση σε μια πολωτική στάση για να καλύπτει το εκλογικό ακροατήριό του.

Χαρακτηριστικές είναι οι εντολές προς τις κρατικές υπηρεσίες για προβολή προσκομμάτων στον Κανονισμό της Πράσινης Γραμμής. Πριν από έναν χρόνο εξήγγειλε τυπικά κάποια «μονομερή μέτρα για τους Τουρκοκυπρίους», αλλά κανείς δεν τα σχολίασε θετικά. Σήμερα, στην Τουρκοκυπριακή Κοινότητα υπάρχει ευρεία αποδοχή για τα οφέλη από τις διελεύσεις των Ελληνοκυπρίων. Αλλά και οι ελληνοκυπριακές υπεραγορές και τα εστιατόρια είναι πολύ ικανοποιημένα από τη ροή Τουρκοκύπριων πελατών. Αυτή την περίοδο, όπως είναι τα καύσιμα φτηνά για τους Ελληνοκυπρίους, έτσι είναι και το κρέας και πολλά άλλα για τους Τουρκοκυπρίους.

Ευρωπαϊκή Επιτροπή

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή επίσης υποστηρίζει την ενίσχυση της επικοινωνίας των πολιτών, του εσωτερικού εμπορίου και κοινών ενεργειακών έργων για να χτιστεί οικονομική αλληλεξάρτηση. Η θέση της Ε.Ε. εκφράστηκε ξανά σε εκδήλωση που οργάνωσε το ΑΚΕΛ στις Βρυξέλλες (21/11). Η Τζούντιτ Ρόζα, υψηλόβαθμη αξιωματούχος, πολιτική υπεύθυνη για την Τουρκοκυπριακή Κοινότητα, ανέφερε ότι «είναι ζωτικής σημασίας να δείξουμε στους απλούς Τουρκοκυπρίους ότι υπάρχει βούληση στην ελληνοκυπριακή πλευρά και έτσι να δημιουργήσουμε ένα ευνοϊκό περιβάλλον. Πολλοί Τουρκοκύπριοι πολίτες και τουρκοκυπριακές οργανώσεις παραμένουν υπέρ της Ε.Ε. και της επανένωσης. Πρέπει να τους ενισχύσουμε προσεγγίζοντάς τους και κινητοποιώντας τους για την τρέχουσα διαδικασία».

Ο Χριστοδουλίδης και οι συνεργάτες του πολύ λίγη σημασία δίνουν στην παράμετρο αυτή. Εκτιμούν ότι θα αποσπάσουν κέρδη με κινήσεις υψηλής διπλωματίας, βάζοντας όρους στις σχέσεις Τουρκίας-Ε.Ε. Στο καλάθι τους βάζουν τώρα και τη στήριξη των ΗΠΑ. Ομως, για την επίλυση του Κυπριακού έχει καλυφθεί πολύς δρόμος για να επινοηθεί άλλος, ύστερα από μισό αιώνα.

Η Ε.Ε. διαθέτει εργαλεία υποστήριξης της επίλυσης που μένουν αναξιοποίητα, τόσο «για τη δημιουργία θετικού περιβάλλοντος, αλλά και στο πλαίσιο των διαπραγματεύσεων», κατά την έκφραση της Τ. Ρόζα, η οποία προσθέτει: «Εναπόκειται πρωτίστως στις δύο κοινότητες να δώσουν ενέργεια και να ηγηθούν της διαδικασίας», ώστε να δημιουργηθεί ένα θετικό πολιτικό κλίμα «το οποίο αποτελεί προϋπόθεση για να μπορέσουμε να αντιμετωπίσουμε τα πολύ πιο δύσκολα ζητήματα που θα πρέπει να επιλυθούν κατά τη διάρκεια των διαπραγματεύσεων».

*Το άρθρο αναδημοσιεύεται στην εφημερίδα «Πολίτης» της Κύπρου