Τα ξημερώματα του Σαββάτου της 16ης Ιουλίου η Δύση, δηλαδή ολόκληρη η Ευρώπη, και πιο συγκεκριμένα τα κράτη-μέλη της Ευρωπαϊκής Ενωσης πληροφορούνται από τα συστήματα ενημέρωσης ότι το «πραξικόπημα» στην Τουρκία απέτυχε και ότι έχει αποκατασταθεί η ομαλότητα.
Την ίδια στιγμή εντός της τουρκικής επικράτειας ολοκληρώνονται οι κινήσεις αποκατάστασης της στοιχειώδους κρατικής νομιμότητας, η οποία έπειτα από μία ολόκληρη εβδομάδα «μεταφράζεται» σε καθεστώς εκτάκτου ανάγκης. Ο «ηγεμών» Ερντογάν είναι κυρίαρχος και εντός δημοκρατικού και εντός αυταρχικού πλαισίου!
Θα πρέπει να παραδεχτώ ότι ως πολιτικός φιλόσοφος μπροστά στην πολιτική ευφυΐα του Ερντογάν «βγάζω το καπέλο μου», κατά την κοινή έκφραση. Περίμενα επί μέρες σοφότεροι από μένα να ερμηνεύσουν τι ακριβώς συμβαίνει στην Τουρκία και θα περιμένουμε, όπως φαίνεται, για αρκετό καιρό ακόμη.
Η ορθολογική όμως ερμηνεία είναι μπροστά στα πόδια μας. Κατά τον Νίτσε, δεν υπάρχουν γεγονότα, αλλά οι ερμηνείες τους. Κατά συνέπεια το «τουρκικό ζήτημα» είναι πρόβλημα συνειδησιακού αυτοπροσδιορισμού της τουρκικής κοινωνίας. Οσοι ψάχνουν και αναζητούν την αφήγηση των στιγμών του «πραξικοπήματος» βρίσκονται σε άλλη ήπειρο.
Βρισκόμαστε κατά τον 21ο αιώνα (διανύουμε τη δεύτερη δεκαετία του) μπροστά σε μια ριζική αλλαγή του πολιτικού στοιχείου. Θα αναλύσω τις δύο βασικές δομές του πολιτικού: η πρώτη είναι η αφηγηματική, δηλαδή αυτή την οποία γνωρίζει μέσω των υποκειμενικών και γνωστικών διαδικασιών της η Δύση, και η άλλη είναι η επιτελεστική, αυτή την οποία εφαρμόζει η Τουρκία, στη συγκεκριμένη ιστορική συγκυρία ο Ερντογάν.
Οι διαφορές ανάμεσα στις δύο συλλήψεις και συγκροτήσεις του πολιτικού είναι τεράστιες. Αυτό που μας ενδιαφέρει στην προκειμένη περίπτωση να κατανοήσουμε είναι το εξής:
ότι η σύγκρουση ανάμεσα στη Δύση και την Τουρκία με αφορμή το «πραξικόπημα» δεν είναι μία διένεξη ανάμεσα σε δύο διαφορετικούς πολιτισμούς (τον χριστιανικό και τον μουσουλμανικό), αλλά ότι έχουμε να κάνουμε με ένα νέο, εντελώς καινούργιο πράγμα στην Ιστορία της ανθρωπότητας.
Μέσα από το αποτυχημένο «πραξικόπημα», το οποίο δεν είναι πραξικόπημα με την κλασική εκδοχή του όρου, επαναπροσδιορίζονται δύο πράγματα: πρώτον, οι σχέσεις της Τουρκίας με το σύστημα της «Δύσης» και, δεύτερον, το ίδιο το πολιτικό στοιχείο στο θεσμικό επίπεδο.
Ως προς το δεύτερο σημείο, στο πλαίσιο των ευρωπαϊκών θεσμών διαπιστώνει κανείς διά γυμνού οφθαλμού ότι το πολιτικό μετασχηματίζεται σε τεχνοκρατική διαδικασία (με εκπρόσωπο τον υπουργό Οικονομικών της Γερμανίας, τον κύριο Σόιμπλε). Αυτή είναι σε πανευρωπαϊκό επίπεδο η κατάληξη του αφηγηματικού πολιτικού στοιχείου, το οποίο θεσμοθετήθηκε ως απελευθερωτική διαδικασία κατά τον 19ο αιώνα στην Ευρώπη.
Η επιτελεστική πολιτική του Ερντογάν διαφέρει ριζικά σε σχέση με την αφηγηματική άσκηση της πολιτικής από τους ηγέτες της Δύσης. Σ’ αυτό το σημείο, ας διευκρινιστεί ότι δεν υποστηρίζω σε κανονιστικό επίπεδο την πολιτική του Ερντογάν. Περιγράφω την εξέλιξη του πολιτικού στο θεσμικό επίπεδο σε δύο διαφορετικές πολιτισμικές παραδόσεις.
Ο «ηγεμών» Ερντογάν εκλαμβάνει εκ των προτέρων αυτό το οποίο ήδη ως ηγέτης σ’ ένα αυταρχικό καθεστώς έχει εκπονήσει ως αποτέλεσμα της δημοκρατικής διαδικασίας. Η «πλατεία» είναι η απαγορευμένη συγκέντρωση πολιτών κατά την υπόδειξη του αυταρχικού ηγέτη. Η πολιτική λοιπόν επιτελείται εντός του πλαισίου που ορίζει ο ηγεμών κατά τα πρότυπα της δημοκρατικής νομιμοποίησης.
Η αφηγηματική πολιτική της Δύσης και η επιτελεστική πολιτική της Τουρκίας είναι δύο διαφορετικά μοντέλα συγκρότησης της σύγχρονης πολιτικής κοινωνίας. Και στα δύο αυτά συγκροτησιακά μοντέλα του πολιτικού, ο πολίτης βρίσκεται, σε τελευταία ανάλυση, στο περιθώριο.
Στο πρώτο, στο δυτικό αφηγηματικό ως συμπλήρωμα των θεσμών και στο δεύτερο ως ανώνυμος αριθμός στην πλατεία.
Συμβαίνει όμως κάτι ακόμη πιο τραγικό και πιο εξωφρενικό: το άτομο που έγινε πολίτης με μακραίωνους κοινωνικούς και πολιτικούς αγώνες στη σημερινή ιστορική συγκυρία είναι «γυμνή ύπαρξη».
Τελικά είτε στο σύστημα της «Δύσης» είτε στην Τουρκία του καθεστώτος «εκτάκτου ανάγκης», ζούμε, βιώνουμε την υπαρξιακή ανυπαρξία μας, επειδή δεν μπορούμε να είμαστε υποκείμενα, δεν μπορούμε να έχουμε στα χέρια μας την ιστορική προοπτική μας.
Σε τελική ανάλυση: ο Διαφωτισμός σε Δύση και σε Ανατολή μπορεί να περιμένει!
* καθηγητής Πολιτικής Φιλοσοφίας στο Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης
Η efsyn.gr θεωρεί αυτονόητο ότι οι αναγνώστες της έχουν το δικαίωμα του σχολιασμού, της κριτικής και της ελεύθερης έκφρασης και επιδιώκει την αμφίδρομη επικοινωνία μαζί τους.
Διευκρινίζουμε όμως ότι δεν θέλουμε ο χώρος σχολιασμού της ιστοσελίδας να μετατραπεί σε μια αρένα απαξίωσης και κανιβαλισμού προσώπων και θεσμών. Για τον λόγο αυτόν δεν δημοσιεύουμε σχόλια ρατσιστικού, υβριστικού, προσβλητικού ή σεξιστικού περιεχομένου. Επίσης, και σύμφωνα με τις αρχές της Εφημερίδας των Συντακτών, διατηρούμε ανοιχτό το μέτωπο απέναντι στον φασισμό και τις ποικίλες εκφράσεις του. Έτσι, επιφυλασσόμαστε του δικαιώματός μας να μην δημοσιεύουμε ανάλογα σχόλια.
Σε όσες περιπτώσεις κρίνουμε αναγκαίο, απαντάμε στα σχόλιά σας, επιδιώκοντας έναν ειλικρινή και καλόπιστο διάλογο.
Η efsyn.gr δεν δημοσιεύει σχόλια γραμμένα σε Greeklish.
Τέλος, τα ενυπόγραφα άρθρα εκφράζουν το συντάκτη τους και δε συμπίπτουν κατ' ανάγκην με την άποψη της εφημερίδας