Κοινωφελής εργασία ή στάχτη στα μάτια

Ο θεσμός της κοινωφελούς εργασίας (παροχή εργασίας καταδικασθέντων για κοινωφελείς σκοπούς, αντί της φυλακής), αν και έχει εισαχθεί στην ελληνική έννομη τάξη από τη δεκαετία του 1990, στο πλαίσιο της μετατροπής της ποινής στέρησης της ελευθερίας υπό συγκεκριμένες προϋποθέσεις, και από το 2003 θεσπίστηκε ως αυτοτελές αναμορφωτικό μέτρο για τους ανήλικους παραβάτες, εισάγεται στον ελληνικό Π.Κ. και ως κύρια ποινή μόνον το 2019. Ομως το ίδιο έτος αναστέλλεται η εφαρμογή του για πρακτικούς κυρίως λόγους οργάνωσης των πλαισίων υποδοχής των καταδικασθέντων και τώρα πλέον επανέρχεται με το νέο ΣχΝ για τους Ποινικούς Κώδικες. Η κοινωφελής εργασία εντάσσεται σε εκείνο το πλέγμα κυρώσεων που αντισταθμίζουν την αποτυχία του αναμορφωτικού ιδεώδους και της φυλακής με την έκτιση ποινών στην κοινότητα σε διάφορες παραλλαγές. Προβλέπεται για χαμηλής απαξίας συγκεκριμένα εγκλήματα, έχει σε έναν βαθμό ανταποδοτικό και σε έναν βαθμό κοινωνικό χαρακτήρα, ώστε να λειτουργήσει αποτρεπτικά για το μέλλον, μέσω της εργασίας του καταδικασθέντος για το κοινό καλό. Δεν αποσκοπεί στον σωφρονισμό, όπως πολλοί διατείνονται (εξάλλου ακόμα και ο όρος σωφρονισμός ανήκει στην προϊστορία της σωφρονιστικής επιστήμης).

Στο νέο σχέδιο νόμου για τους Ποινικούς Κώδικες, ο εισαγγελέας εξακολουθεί να έχει ευρείες εξουσίες, χωρίς αντίστοιχες εγγυήσεις που να διασφαλίζουν τα δικαιώματα του καταδικασθέντος σε ορισμένες περιπτώσεις. Αντίθετα, με τις προτεινόμενες διατάξεις, υπό το πρόσχημα του εξορθολογισμού και της οικονομίας της δίκης, μειώνεται το ύψος της ποινής που απαιτείται να επιβάλλεται, για να επιτρέπεται η μετατροπή της σε κοινωφελή εργασία (άρα μειώνεται το πεδίο εφαρμογής της Κ.Ε.), καταργείται η δυνατότητα του εισαγγελέα να παραπέμψει σε δίκη, αν ο καταδικασθείς παραβιάσει του όρους έκτισης της ποινής αυτής.

Εκτός αυτών, όμως, καταργείται η επιμέτρηση της αντιστοιχίας της Κ.Ε. σε ημερήσιες μονάδες και πλέον καθιερώνεται η αντιστοιχία της σε ευρώ: 4 ώρες Κ.Ε. αντιστοιχούν σε 100 ευρώ. Κάθε μέρα φυλάκισης αντιστοιχεί έως 2 ώρες κοινωφελούς εργασίας (δηλαδή 50 ευρώ/ημέρα), με συνολική διάρκεια έως 1.200 ώρες. Δηλαδή, 4 ώρες Κ.Ε. αντιστοιχούν σε 2 ημέρες φυλακής και “αποτιμώνται” με 100 ευρώ. Επαναφέρεται έτσι ο ιστορικά συμβολαιακός χαρακτήρας της εργασίας των καταδικασμένων (που προσφέρεται υποχρεωτικά) έναντι της ποινής και η αποτίμηση της τελευταίας σε χρήμα, αντί σε ημερήσιες μονάδες: καταρρέει έτσι το αφήγημα του σωφρονισμού και ο θεσμός αποκτά καθαρά πλήρως ανταποδοτικό χαρακτήρα, πράγμα που είναι εκτός στόχευσης ενός τέτοιου θεσμού.

Από τη συνοπτική αυτή ανάλυση, μπορούμε να σχολιάσουμε, αντί συμπεράσματος, τη χαμηλή εμπιστοσύνη που δείχνεται στις εναλλακτικές κυρώσεις από το ΣχΝ. Ενδεχομένως είμαστε ενώπιον μιας ακόμα μεταρρύθμισης που θα ανταποκρίνεται σε δεσμεύσεις της χώρας και θα διασκεδάζει φιλελεύθερες ανησυχίες μιας συντηρητικής παράταξης, αλλά στην πραγματικότητα θα επιδιώκει να εφαρμόσει τη βασική κατασταλτική πρόταση, που εξάλλου αποτελεί και δηλωμένο ιδεολογικό προσανατολισμό της παρούσας κυβέρνησης. Ο στόχος δεν είναι, λοιπόν, κανένας «σωφρονισμός», αλλά η επίδειξη «πυγμής», που εξάλλου εύκολα συγχέεται με την περίφημη αξιοπιστία.

*Καθηγήτρια, Πάντειο Πανεπιστήμιο