Το κράτος πρόνοιας στον βυθό της Μεσογείου

Στις 30 Οκτωβρίου 1961 η Γερμανία και η Τουρκία υπέγραψαν τη συμφωνία «στρατολόγησης» εργατικού δυναμικού, η οποία προσέφερε τη ζωτική και φθηνή εργατική δύναμη που πυροδότησε το μεταπολεμικό μπουμ στην οικονομία της.

Ωστόσο, η γερμανική κοινωνία -ή ένα μεγάλο κομμάτι της- παραμένει εχθρική όχι τόσο απέναντι στη μετανάστευση όσο εναντίον των μεταναστών. Στην πολεμική αυτή δεν συμμετέχουν μόνο άνθρωποι που προέρχονται από τα αποκαλούμενα «χαμηλά στρώματα», αλλά και πολλοί που βρίσκονταν ψηλά στην οικονομική και κοινωνική ιεραρχία. Τον Αύγουστο του 2010, ο Thilo Sarrazin, τότε αξιωματούχος της γερμανικής Κεντρικής Τράπεζας, εξέδωσε το μπεστ-σέλερ «Η Γερμανία καταργεί τον εαυτό της», προειδοποιώντας για τους λεγόμενους οικονομικούς και πολιτισμικούς κινδύνους που έθετε η μετανάστευση, με ιδιαίτερη έμφαση στους μουσουλμάνους. Το βιβλίο του Sarrazin πούλησε 1.200.000 αντίτυπα μέχρι το τέλος εκείνης της χρονιάς.

Και η αλήθεια είναι ότι σήμερα οι ιδέες του Sarrazin –αυτούσιες ή σε πιο ήπιες εκδοχές-επαναλαμβάνονται σε όλο τον πλούσιο κόσμο, με αποτέλεσμα να καταστρέφεται μία από τις λίγες ελπίδες που έχουν απομείνει για να διατηρήσει μέρος της ευημερίας του: η διασυνοριακή μετακίνηση των ανθρώπων. Η ευθύνη του πολιτικού συστήματος είναι τεράστια. Αντί να επικεντρώνεται στα προβλήματα, στις επιπτώσεις και στις πιθανές λύσεις, έχει αποδυθεί σε μία συστηματική προσπάθεια καλλιέργειας του φόβου η οποία σίγουρα στο εγγύς μέλλον θα οδηγήσει σε ακόμα μεγαλύτερα αδιέξοδα.

Ας ξεκινήσουμε από την αρχή. Οπως αποκαλύπτουν δημοσιεύσεις σπουδαίων ακαδημαϊκών, η διασυνοριακή κυκλοφορία των ατόμων μπορεί να ενισχύσει την ευημερία πιο δυναμικά απ’ ό,τι άλλες μορφές της παγκοσμιοποίησης. Η απελευθέρωση του εμπορίου μπορεί να αυξήσει την παραγωγή των χωρών κατά λίγες ποσοστιαίες μονάδες. Οι διεθνείς κεφαλαιακές ροές μπορούν κατ’ αρχάς να βελτιώσουν την κατανομή των αποταμιεύσεων του κόσμου, αλλά μπορούν επίσης να προκαλέσουν κρίσεις. Η μετανάστευση, αντίθετα, μπορεί να δημιουργήσει τεράστιες αυξήσεις του βιοτικού επιπέδου, καθώς τα οφέλη από την εξάλειψη των εμποδίων στη μετανάστευση είναι μεγαλύτερα από τα κέρδη από την κατάργηση όλων των εναπομεινάντων περιορισμών για τις διεθνείς ροές των εμπορευμάτων και των κεφαλαίων.

Μελέτη του 2016 από το McKinsey Global Institute βρήκε ότι μολονότι οι μετανάστες αντιπροσωπεύουν μόνο το 3,4% του παγκόσμιου πληθυσμού, δημιουργούν σχεδόν το 10% του παγκόσμιου ΑΕΠ. Αλλες μελέτες δείχνουν, ότι η εξάλειψη όλων των φραγμών στην ανθρώπινη κινητικότητα θα μπορούσε να αυξήσει το ΑΕΠ κατά 50% έως 150%. Μία μελέτη στη Δανία εξέτασε τον οικονομικό αντίκτυπο πολλών κυμάτων προσφύγων μεταξύ του 1991 και του 2008, το 70% των οποίων δεν είχε πτυχίο Πανεπιστημίου και βρήκε ότι δημιούργησαν ανοδική επαγγελματική κινητικότητα για τους ντόπιους. Οι 1,4 εκατομμύρια Βιετναμέζοι πρόσφυγες, που αφίχθησαν στις Ηνωμένες Πολιτείες μεταξύ του 1975 και του 1994, δημιούργησαν διεθνή επιχειρηματικά δίκτυα που είχαν θετική επίδραση στις επενδύσεις των ΗΠΑ στο Βιετνάμ και στο εμπόριο μεταξύ των δύο χωρών.

Αλλά το πιο σημαντικό κέρδος είναι ότι οι εισροές ανθρώπων σε παραγωγική ηλικία στις χώρες υποδοχής –οι περισσότερες έχουν γερασμένους πληθυσμούς- συμβάλλουν στη διατήρηση των παροχών πρόνοιας και κοινωνικής ασφάλισης, στην αποτροπή της υπερφορολόγησης και στη δημοσιονομική ισορροπία. Πολλές μελέτες έχουν επισημάνει το δημοσιονομικό τσουνάμι, το οποίο θα αντιμετωπίσουν οι χώρες της Δύσης αν δεν αντιμετωπιστεί άμεσα το δημογραφικό αδιέξοδο στο οποίο βρίσκονται. Και επειδή η μείωση του μέσου όρου ηλικίας είναι μία μακροπρόθεσμη επένδυση (σ.σ. τα δημογραφικά προγράμματα της Γερμανίας και της Γαλλίας από το τέλος του 19ου αιώνα και στο πρώτο μισό του 20ού είναι αδιάψευστη απόδειξη) και τα προβλήματα είναι άμεσα, η μόνη αξιόπιστη διέξοδος είναι οι μετανάστες.

Εάν τα κέρδη από τη μετανάστευση είναι τόσο μεγάλα, γιατί οι πολιτικοί ηγέτες αντιστέκονται στις νέες αφίξεις και κλείνουν τα σύνορα των χωρών τους; Μία από τις πολλές απαντήσεις έγκειται στην κατανομή των κερδών, η μερίδα του λέοντος των οποίων περιέρχεται στους μετανάστες. Σε όλο τον κόσμο, τα εμβάσματα έφτασαν στο ύψος-ρεκόρ των 548 δισεκατομμυρίων δολαρίων το 2019. Εχουν γίνει η μεγαλύτερη πηγή ξένης χρηματοδότησης στις αναπτυσσόμενες χώρες, ξεπερνώντας τη διεθνή βοήθεια κατά τρεις φορές. Ακόμα και κατά τη διάρκεια της πανδημίας Covid-19, αυτές οι πληρωμές αποδείχθηκαν ανθεκτικές. Το παγκόσμιο σύνολό τους μειώθηκε μόνο κατά 1,6% το 2020, σύμφωνα με την πιο πρόσφατη εκτίμηση – πηγαίνοντάς τα καλύτερα στην κρίση απ’ όσο άλλες άμεσες ξένες επενδύσεις ή η αναπτυξιακή βοήθεια.

Μία άλλη είναι ότι οι πρόσφυγες δημιουργούν έξοδα. Η ανθρωπιστική αρωγή, όπως το φαγητό και η διαμονή, έχει κόστος, όπως έχει κόστος και η παροχή άμεσης πρόσβασης στις υπηρεσίες εκπαίδευσης και υγείας. Και σίγουρα κοινωνίες που ασφυκτιούν από τη χαμηλή ανάπτυξη, την υψηλή ανεργία και το χαμηλό επίπεδο των αμοιβών εργασίας δεν καλοβλέπουν είτε την αύξηση των φόρων είτε τη μείωση των κοινωνικών παροχών προκειμένου να συγκεντρωθούν οι απαιτούμενοι πόροι.

Αλλά η πιο σοβαρή αιτία σχετίζεται με την ανειλικρίνεια του πολιτικού συστήματος, το οποίο αντί να απολογηθεί για το αδιέξοδο που προκάλεσαν οι πολιτικές του, επιλέγει να δαιμονοποιεί τη σανίδα σωτηρίας: τους μετανάστες. Τι θα συνέβαινε αν ο ανεπτυγμένος κόσμος έκλεινε τα σύνορά του και δεν δεχόταν περισσότερους μετανάστες; Οι πλούσιες χώρες θα είχαν συνολικά 120 εκατομμύρια λιγότερα άτομα ηλικίας μεταξύ 25 και 64 το 2050 και δεν θα μπορούσε να διατηρηθεί η κοινωνική προστασία στα σημερινά ήδη περιορισμένα επίπεδα. Και φυσικά το πολιτικό σύστημα που γνωρίζει ότι οι πιθανές λύσεις -αύξηση της φορολογίας και μείωση των παροχών –δεν είναι αποδεκτές από τους ψηφοφόρους, επιλέγουν να κατασκευάσουν βολικούς υπεύθυνους.

Αυτό λοιπόν που προέχει δεν είναι οι θρήνοι, οι κατάρες και τα πένθη, αλλά η ειλικρίνεια ώστε να μην μπορεί κανείς την ώρα της κρίσης να επικαλείται άγνοια.

* Δημοσιογράφος, συγγραφέας