Σε μερικές μέρες ανοίγουν οι κάλπες κι εμείς θα κληθούμε να αποφασίσουμε. Το κεντρικό ζήτημα δεν είναι «τι» θα επιλέξουμε, αλλά «γιατί» θα το επιλέξουμε. Ορθολογισμός ή συναίσθημα; Πριν από δεκαετίες η διεισδυτική πένα του Χατζηδάκη είχε περιγράψει τη σχέση της κάλπης με το «θυμικό».
Δεν μπορώ να γνωρίζω αν ο μεγάλος αυτός στοχαστής είχε κατά νου τις τεράστιες αλλαγές στη διακυβέρνηση που επιτελούνταν εκείνη την περίοδο στις ΗΠΑ και στη Μ. Βρετανία, αλλά αυτό για το οποίο είμαι σίγουρος είναι ότι χωρίς την «απογοήτευση» και την «οργή» το πολιτικό σύστημα δεν θα μπορούσε να αντικαταστήσει το «κράτος πρόνοιας» με τον «ατομικισμό».
Η «απογοήτευση» που προκάλεσε ο συνδυασμός της υποτονικής ανάπτυξης και του ανεξέλεγκτου πληθωρισμού βοήθησαν τον Ρόναλντ Ρίγκαν, τη Μάργκαρετ Θάτσερ και τον Χέλμουτ Κολ να πείσουν το εκλογικό σώμα ότι οι ιδιωτικοποιήσεις, η απορρύθμιση και η μεταρρύθμιση της κοινωνικής πρόνοιας θα βελτίωναν την καθημερινότητα. Οι αρχικές επιτυχίες(;) έδωσαν το απαραίτητο άλλοθι στις σοσιαλδημοκρατικές κυβερνήσεις να ασπαστούν τις πολιτικές της αγοράς.
Η αρχή έγινε με τη σοσιαλιστική κυβέρνηση του Γάλλου προέδρου Φρανσουά Μιτεράν, η οποία στράφηκε προς μια μεγαλύτερη απελευθέρωση της αγοράς, αλλά η κατεδάφιση του «κοινωνικού κράτους» ολοκληρώθηκε όταν ο Κλίντον υιοθέτησε φιλικές προς τις αγορές νεοφιλελεύθερες πολιτικές.
Το παράδειγμα του Κλίντον μιμήθηκαν τα σοσιαλδημοκρατικά κόμματα στην Ευρώπη. Στο Ηνωμένο Βασίλειο, ο Τόνι Μπλερ κέρδισε τις εκλογές ως πρωθυπουργός το 1997 υποσχόμενος ένα πιο φιλικό προς την ανάπτυξη «Νέο Εργατικό» Κόμμα. Στη Γερμανία, ο Γκέρχαρντ Σρέντερ ακολούθησε, οδηγώντας το Σοσιαλδημοκρατικό Κόμμα του στη νίκη το 1998, υποσχόμενος να ηγηθεί του Neue Mitte (Νέου Κέντρου), μια ταμπέλα που επέλεξε για να περιγράψει τη δική του εκδοχή στην προσέγγιση του Μπλερ.
Ουσιαστικά το «θυμικό» οδήγησε στην απελευθέρωση των αγορών, στην ανατροπή της κοινωνικής προστασίας, στην παγκοσμιοποίηση, στη διάβρωση της παραγωγής και στην οικονομική ανασφάλεια. Τελικά, η στροφή υπέρ της αγοράς, σχεδόν σε κάθε κυβερνητικό τομέα, μετατράπηκε σε «πολιτικό δόγμα» με αποτέλεσμα οτιδήποτε είχε ως πρόθεμα τη λέξη «κοινωνικό» να θεωρείται... ύβρις.
Τα συστήματα κοινωνικής ασφάλισης που προστάτευαν τους ανθρώπους από τους μεγάλους κινδύνους της ζωής (ανεργία, ασθένεια, αναπηρία...) μετέτρεψαν το κοινωνικό δίχτυ ασφαλείας σε ένα τραμπολίνο, επικεντρωμένο λιγότερο στην αντιμετώπιση των άμεσων αναγκών των φτωχών και των μειονεκτούντων και περισσότερο στην παροχή βοήθειας σε αυτούς τους ανθρώπους για να επανέλθουν γρήγορα στην οικονομία.
Οταν η παγκόσμια οικονομική κρίση ενέσκηψε το 2008, πολλοί πίστεψαν ότι μετά από μία τριακονταετία κατεδάφισης του «κοινωνικού κράτους» ήλθε η στιγμή να επιστρέψει η πολιτική στην κοινωνία. Οι ελπίδες διαψεύστηκαν με τον πιο επώδυνο τρόπο. Το πολιτικό σύστημα όχι μόνο δεν παραδέχτηκε την εγγενή αστάθεια των αγορών, αλλά εφάρμοσε –ακόμα και με τη βία– πολιτικές που οδήγησαν στην ολοκληρωτική οικονομική απορρύθμιση.
Ετσι, οι απορρυθμισμένες χρηματοπιστωτικές αγορές μετατράπηκαν σε ένα είδος μαύρης τρύπας που λειτουργούσε αυτόνομα από την ευρύτερη οικονομία, σκορπίζοντας στο πέρασμά τους ανέχεια, απελπισία και οργή.
Ο τρόπος που αντιμετωπίστηκε η κρίση του 2008 στις ΗΠΑ και τα Μνημόνια που επιβλήθηκαν και εφαρμόστηκαν στον ευρωπαϊκό Νότο, είναι η πιο σαφής απόδειξη της απροθυμίας του πολιτικού συστήματος να προσφέρει και να αποδεχτεί μια διέξοδο που θα λαμβάνει υπόψη τις ανάγκες των ανθρώπων. Και οι άνθρωποι, όταν βρίσκονται κατάφατσα με την απανθρωπιά, έχουν κάθε λόγο να απογοητεύονται, να οργίζονται και να θέλουν να τιμωρήσουν τους υπεύθυνους για τα δεινά τους.
Υπό το πρίσμα αυτό, το «θυμικό» λειτούργησε για εκατοντάδες εκατομμύρια ανθρώπους ως κοινωνικός και οικονομικός αυτοχειριασμός. Τυφλωμένοι από την «απογοήτευση» λησμόνησαν ότι οι βασικές κοινωνικές δημοκρατικές αξίες της ελευθερίας, της ισότητας και της κοινωνικής δικαιοσύνης πρέπει να είναι τα κατευθυντήρια ιδανικά για μια καλή κοινωνία που επανεξισορροπεί τη σχέση μεταξύ πολιτών, οικονομίας και κράτους.
Αντίθετα, ο «ορθολογισμός» αναδεικνύει την ανάγκη να υπάρχει μια δυναμική και βιώσιμη οικονομία, η οποία δεν θα είναι αυτοσκοπός, αλλά το μέσο για τη βελτίωση της ζωής όλων των πολιτών, όχι μόνο μερικών στην κορυφή.
Φυσικά τα κριτήρια που θα καθορίσουν την επιλογή του κάθε ανθρώπου απέναντι στην κάλπη είναι μια προσωπική υπόθεση και κανείς δεν έχει το δικαίωμα να τα κρίνει. Αυτό όμως που μπορεί να επισημάνει κανείς είναι ότι τόσο η εγγύς όσο και η μακρινή Ιστορία είναι γεμάτη με αδιέξοδα που προκλήθηκαν από συμπεριφορές οι οποίες οφείλονται στη δικαιολογημένη «οργή», την «απογοήτευση» και την «τιμωρία».
*Δημοσιογράφος, συγγραφέας
Η efsyn.gr θεωρεί αυτονόητο ότι οι αναγνώστες της έχουν το δικαίωμα του σχολιασμού, της κριτικής και της ελεύθερης έκφρασης και επιδιώκει την αμφίδρομη επικοινωνία μαζί τους.
Διευκρινίζουμε όμως ότι δεν θέλουμε ο χώρος σχολιασμού της ιστοσελίδας να μετατραπεί σε μια αρένα απαξίωσης και κανιβαλισμού προσώπων και θεσμών. Για τον λόγο αυτόν δεν δημοσιεύουμε σχόλια ρατσιστικού, υβριστικού, προσβλητικού ή σεξιστικού περιεχομένου. Επίσης, και σύμφωνα με τις αρχές της Εφημερίδας των Συντακτών, διατηρούμε ανοιχτό το μέτωπο απέναντι στον φασισμό και τις ποικίλες εκφράσεις του. Έτσι, επιφυλασσόμαστε του δικαιώματός μας να μην δημοσιεύουμε ανάλογα σχόλια.
Σε όσες περιπτώσεις κρίνουμε αναγκαίο, απαντάμε στα σχόλιά σας, επιδιώκοντας έναν ειλικρινή και καλόπιστο διάλογο.
Η efsyn.gr δεν δημοσιεύει σχόλια γραμμένα σε Greeklish.
Τέλος, τα ενυπόγραφα άρθρα εκφράζουν το συντάκτη τους και δε συμπίπτουν κατ' ανάγκην με την άποψη της εφημερίδας