«Πραγματικά πιστεύω ότι δεν γίνεται παρά να κάνουμε επαναστάσεις»

Ενα μικρόφωνο. Ενας άνθρωπος σκύβει ελαφρά μπροστά, τραβά τα χέρια προς τα πίσω, σαν να παίρνει φόρα, ανοίγει το στόμα, το πρόσωπο συσπάται καθώς ουρλιάζει. Χωρίς να βγαίνει φωνή. Κι ας δονείται σύγκορμος κι ας γίνεται ολόκληρος μια κραυγή. Η σφοδρότητα της σιωπής τσούζει. Μια σκηνή από το τελευταίο έργο της Λούλας Αναγνωστάκη «Σ’ εσάς που μας ακούτε» (2003), όπου δίνει τον λόγο σε μια παρέα καθημερινών ανθρώπων που βρίσκεται σε ένα διαμέρισμα στο Βερολίνο, παραμονές μιας μεγάλης διαδήλωσης. Ενα έργο σαν υστερόγραφο, που υπογραμμίζει όλη της τη θεατρική πορεία, έτσι μήπως και βάλουμε έναν φραγμό στους ισχυρούς, μήπως και καταργήσουμε τον αποκλεισμό των λιγότερο προνομιούχων.

Ενα μικρόφωνο και πάλι. Ενας άνθρωπος που ανήκει σε κάποια ελίτ, στην πιο ευτυχισμένη χώρα του κόσμου, τη Δανία. Μιλά για όσα τον απασχολούν. Οχι ότι δεν έχει κάτι να πει αλλά, όπως και να το κάνεις, είναι εκτός θέματος, αφού βρίσκεται στο «Συνέδριο για το Ιράν». Το έργο του Ιβάν Βιριπάγεφ, που ανεβαίνει για πρώτη φορά στην Ελλάδα, φέρνει στη σκηνή πολλά περισσότερα από το χάσμα ανάμεσα στον κόσμο της ευμάρειας κι έναν κόσμο όπου ακόμη και το να χορεύεις, για να μην πούμε το να είσαι γυναίκα, συνιστά ποινικό αδίκημα...

Πρόκειται για δύο από τις πιο συνταρακτικές παραστάσεις που μπορεί κάποιος να δει στην πρωτεύουσα αυτήν την περίοδο, με εξαιρετικές ερμηνείες που καθηλώνουν και κοινό παρονομαστή την υπογραφή του Χρήστου Θεοδωρίδη στη σκηνοθεσία και της «Ορχήστρας των Μικρών Πραγμάτων», την ομάδα που έφτιαξε μαζί με τη χορογράφο Ξένια Θεμελή το 2008.

Με αφορμή τις παραστάσεις, αυτήν του έργου της Αναγνωστάκη στο «Αμφι-Θέατρο Σπύρου Α. Ευαγγελάτου» και του έργου του Βιριπάγεφ στο «Πορεία», μας μιλά για όσα τον κάνουν να... επαναστατεί.

● Ας πούμε, λοιπόν, ότι βρισκόσαστε κι εσείς μπροστά σε ένα μικρόφωνο. Γιατί κάνετε θέατρο;

Με ενδιαφέρει να ταρακουνήσω τον θεατή όσον αφορά την πορεία της χώρας αλλά και της ανθρωπότητας. Ακόμη και όσον αφορά τη συμμετοχή και την ευθύνη του κάθε ανθρώπου στο πού πηγαίνει η ανθρωπότητα και το αν καθένας θεωρεί ότι μπορεί να έχει έναν λόγο στην πορεία του κόσμου. Αυτό βασικά είναι που με ωθεί και στην επιλογή των έργων και στο πώς διαχειριζόμαστε τα πράγματα. Αυτό με απασχολεί και στην επιλογή των συνεργατών μου: να έχουμε τις ίδιες ανησυχίες. Γιατί δεν μπορείς να υποκριθείς την ανησυχία. Πρέπει να την έχεις. Αυτό ψάχνω και αυτό μοιραζόμαστε και με την Ξένια και με τις μόνιμες συνεργασίες μας και με τις καινούργιες ενέργειες που μπορούν να φέρουν αυτή την ποιότητα. Και νομίζω ότι αυτό έχει κερδηθεί στην ομάδα μας.

● Μιλάτε για τη δύναμη της ομάδας την εποχή της ατομικής ευθύνης;

Η ομάδα έχει τεράστια κοινωνική και πολιτική δύναμη. Δεν το έχουμε αντιληφθεί και αφήνουμε τις μονάδες να αλωνίζουν. Ομως, αυτή είναι η τεράστια δύναμη της κοινωνίας. Να δημιουργεί ομάδες που μπορούν να αποτελέσουν ένα αντίπαλο δέος στη λαίλαπα των μονάδων. Αλλά και στο θέατρο έχει τεράστια δύναμη -παρ’ όλο που θεωρώ ότι καθένας πρέπει να έχει τον ρόλο του μέσα σ’ αυτές σε απόλυτη συνεννόηση και σεβασμό με τα άλλα μέλη. Και ο δικός μου ρόλος είναι να ετοιμάσω όσο καλύτερα γίνεται ό,τι θέλω να μεταφέρω, ξέροντας ότι οι ηθοποιοί είναι φορείς του με τη μοναδικότητά τους. Η δύναμη της ομάδας είναι τεράστια γι’ αυτό άλλωστε και στο εξωτερικό είναι πλέον οι ομάδες που παίρνουν τα ηνία μεγάλων οργανισμών και θεάτρων, 2-3 άνθρωποι και όχι ένας καλλιτεχνικός διευθυντής, όπως συνηθιζόταν.

● Αφορμή για το έργο της Αναγνωστάκη ήταν η αντισύνοδος/ διαδήλωση του κοινωνικού φόρουμ ενάντια στην ετήσια σύνοδο των ηγετών των οκτώ ισχυρότερων κρατών στον κόσμο (G8) που είχε γίνει το 2001 στη Γένοβα. Και μάλιστα καλεί στο έργο να μπει φραγμός στους «από πάνω». Είναι εφικτό κάτι τέτοιο;

Αυτό είναι μια μεγάλη συζήτηση σε σχέση με τον ρόλο και την ιδέα της επανάστασης. Πραγματικά πιστεύω ότι δεν γίνεται παρά να κάνουμε επαναστάσεις, να προσπαθούμε να βάλουμε φραγμούς στους «από πάνω», αν σεβόμαστε τον ρόλο μας ως άνθρωποι σε αυτή τη ζωή. Γιατί, απ’ ό,τι μας έχει δείξει η ιστορία, αυτοί το μόνο που κάνουν είναι να εξυπηρετούν τα προσωπικά τους συμφέροντα κι ας έχουν εκλεγεί για να προασπίζονται τα συμφέροντα των πολλών.

● Και ο αντίκτυπος των επαναστάσεων;

Δυστυχώς, λειτουργούν μόνο για το διάστημα εκείνο στο οποίο γίνονται. Και μετά από ένα διάστημα είναι σα να επιστρέφει ο κόσμος σε αυτή τη ροπή προς το κακό, που λέει και η Αναγνωστάκη. Πολύ εύκολα ξεχνιούνται όλα και επιστρέφουμε σε μια κατάσταση που χρειάζεται να γίνει ξανά μια επανάσταση. Μπορεί να επιβιώνουν οι ιδέες, ωστόσο στην εφαρμογή τους υπάρχει διαστρέβλωση των οραμάτων και γίνεται κάτι εντελώς άλλο και δε γίνεται παρά να προσπαθούμε πάλι.

Ακόμη, δυστυχώς, δεν έχει βρεθεί το κλειδί, ο τρόπος που θα μας κάνει να εξασφαλίζουμε για πολύ χρόνο την εφαρμογή των οραμάτων. Πιθανώς έχει να κάνει και με την ανθρώπινη κούραση, πόσο αντέχεις να αγωνίζεσαι, να είσαι ο προσωπικός φύλακας των ιδεών. Χρειάζεται ψυχική δύναμη για να μπορείς να εντοπίζεις τις αδικίες που γίνονται, έτσι ώστε να παρεμβαίνεις και να προφυλάσσεις τις ιδέες μιας επανάστασης αλλά σίγουρα δεν μπορείς παρά να το κάνεις, να προσπαθείς. Ειδικά σε αυτή τη χώρα, όπου αυτό που ζούμε δεν έχει προηγούμενο. Το θράσος με το οποίο λένε οφθαλμοφανή ψέματα στην κοινωνία που τους εξέλεξε. Δεν μπορείς να μη μιλήσεις για αυτό. Από τα τεράστια, όπως τα Τέμπη, μέχρι τα πιο απλά, όπως αυτό με τη Σορβόνη. Και ο κυβερνητικός εκπρόσωπος, αντί να δώσει απαντήσεις, εξαπολύει επιθέσεις ως άλλος Τραμπ και, μέσα από έναν κυκεώνα θολών δηλώσεων, παίζει με τις λέξεις. Μόνο ψέματα ακούμε. Δεν το πιστεύω πια το θράσος τους, όπως τώρα με τα βίντεο της εμπορικής αμαξοστοιχίας. Ο αποπροσανατολισμός της κοινής γνώμης δεν έχει ταβάνι. Είναι αδιανόητο το ψέμα και ίσως είναι η μόνη φορά που αυτό λειτουργεί εναντίον τους. Ακόμη και όσοι δεν είχαν πειστεί, θα σου πουν πια ότι «ναι, υπάρχει συγκάλυψη, λένε ψέματα».

● Νομίζω πως σε αυτό συμβάλλει ότι, εκτός από την προσβολή των νεκρών, υπάρχει μια προσβολή εναντίον όλης της κοινωνίας, όταν τη χαρακτηρίζουν «μπάζο»;

Η ύβρις είναι τεράστια πραγματικά. Κι απορώ πώς γίνεται να μην υπάρχει έστω ένας νέος άνθρωπος στην κυβέρνηση -κι ας έχει αντίθετα πιστεύω από τα δικά μου-, που να μην έχει συνείδηση και να πει «δεν μπορώ να συμμετέχω σε αυτήν τη διαδικασία, παραιτούμαι».

● Πιστεύετε ότι σε αυτό το επίπεδο υπάρχει συνείδηση ή εκτελούν απλώς... επιταγές;

Αν θεωρήσω ότι δεν υπάρχει πουθενά συνείδηση, ούτε σε έναν νέο άνθρωπο, τρομάζω.

● Δεν θυμάμαι π.χ. ούτε έναν από τους καταδικασμένους βιαστές, είτε της Πελικό είτε της ανήλικης στον Κολωνό, να ζητάνε συγγνώμη. Για ποια συνείδηση μιλάμε;

Ελπίζω να υπάρχουν άνθρωποι που έχουν ένα υπόλειμμα συνείδησης και σκέφτονται πώς γίνεται να έχει συμβεί όλο αυτό. Δε γίνεται να μας κοροϊδεύουν άλλο. Κι από την άλλη δεν γίνεται κι εμείς να μην ξέρουμε τι να κάνουμε στις εκλογές…

● Ας μιλήσουμε για τις ήττες: είναι προσωπικές ή συλλογικές;

Αυτός που αντιλαμβάνεται την προσωπική του ήττα, έχει την ενσυναίσθηση να καταλάβει ακόμα και την ήττα του συνόλου και ως δική του ήττα. Η κατανόηση, η ενσυναίσθηση με οδήγησε σε όσα έγραψε η Αναγνωστάκη σε αυτό το έργο για την ανθρώπινη χασούρα. Είναι μια παρακαταθήκη όλων των πραγμάτων, με τα οποία ασχολήθηκε σε όλη της τη δραματουργία. Αν κοιτάξουμε αυτή την ηρωίδα της, την Ελσα: ζούσε με τον άντρα της και τα παιδιά της και, όταν έμεινε μόνη της, ξαφνικά άνοιξε τα μάτια της και είδε όλα αυτά που της συμβαίνουν να γίνονται στο πολλαπλάσιο σε όλον τον κόσμο. Και καταλαβαίνει τι πρόκειται να συμβεί και ότι θα βάλουν τους ανάπηρους, τους ανήμπορους σε γκέτο. Η γυναίκα αυτή, λόγω της προσωπικής της ήττας, συνειδητοποιεί την ήττα του συνόλου. Αν ήταν η ζωή της, όπως την περίμενε πιθανώς να μην εξέφραζε αυτές τις ανησυχίες, να μην ήταν σε θέση να δει τι συμβαίνει.

● Είδε τον Καιάδα που αφορά τους μη προνομιούχους αυτού του κόσμου.

Είδε τι έπρεπε να κάνει για να μπορέσει να πάει στο νοσοκομείο και για να πληρώσει το νοίκι της. Είδε τι πρέπει να κάνουν για να επιβιώσουν οι χαμένοι της γης που δεν έχουν τα προς το ζην. Και μετά γυρίζει και λέει ο Αδωνης ότι η ζωή είναι υπέροχη και όσοι διαφωνούν εκπροσωπούν τη συνωμοσία της μιζέριας.

● Είναι ακριβώς σαν το ενδιαφέρον που δείχνει η ελίτ για το Ιράν, για να πάμε και στο άλλο έργο που σκηνοθετείτε;

Σίγουρα κρύβεται μεγάλη υποκρισία σε αυτό και αυτομάτως αντιλαμβανόμαστε πού βρισκόμαστε εμείς που τα έχουμε όλα τακτοποιημένα και συζητάμε για εκείνους που δεν τα έχουν. Η υποκρισία στο συγκεκριμένο έργο είναι ότι ο καθένας λέει το μακρύ του και το κοντό του. Αυτό απασχολεί και τον Βιριπάγεφ, που τους αποκαθηλώνει όλους. Αλλά εγώ, για να καταφέρω να ασχοληθώ με αυτό το έργο, έπρεπε όλους αυτούς να τους αγαπήσω, να δω τον κόσμο από τη δική τους οπτική γωνία. Δεν ήθελα να κρατήσω κριτική στάση εναντίον τους, γιατί τελικά αυτή είναι η ανθρωπότητα κι όχι ό,τι λέω εγώ. Δεν νομίζω ότι το θέμα είναι τι πρεσβεύει ο καθένας. Το θέμα είναι να καταφέρουμε να ακούσουμε ο ένας τον άλλον για να βρούμε έναν κοινό τόπο. Το πρόβλημα είναι ότι δεν ακούει κανείς κανένα.

● Ο καθένας έχει κάτι να πει είτε είναι ταπεινής καταγωγής, όπως στο έργο της Αναγνωστάκη, είτε εξέχον μέλος μιας κοινωνίας,, όπως στο έργο του Βιριπάγεφ: βιώνουν την προσωπική συντριβή και το τραύμα και, ενώ σε κανένα από αυτά τα έργα δεν υπάρχει κάποιο είδος κάθαρσης, καταφέρνετε να τα κάνετε λυτρωτικά, με έναν τρόπο μέσα από τη μουσική και τον χορό. Τι ρόλο παίζουν η μουσική και ο χορός για εσάς;

Σκέφτομαι με μουσική, σκηνοθετώ με μουσική. Αισθάνομαι ότι είναι η ανώτατη των τεχνών, ότι μπορεί να μεταφέρει όλα τα μηνύματα που προσπαθούμε με τον λόγο.

Ομως η μουσική είναι πιο δυνατή, χτυπάει κατευθείαν στον πυρήνα του ανθρώπου και στην ψυχή του. Τη χρησιμοποιώ με αυτόν τον τρόπο. Ως ένα μέσο συμπλήρωσης του ανείπωτου. Απόρροιά του είναι η κίνηση, ο χορός, γιατί πραγματικά μπορούμε να επικοινωνήσουμε με τον χορό, χωρίς να λέμε πολλά, Η ζωή έχει να κάνει πάρα πολύ με το ανείπωτο. Και βέβαια έχει βάθος και δύναμη να συνυπάρχεις κινητικά. Αυτή η κοινή εμπειρία σε ενώνει με τρόπους που δεν αντιλαμβάνεσαι. Κι ύστερα όλοι έχουν μια κραυγή...