Εβδομάδα... εξετάσεων

Σε φάση συνολικής αξιολόγησης των διαθέσεων της Τουρκίας σε όλα τα πεδία περνούν την προσεχή εβδομάδα τα ελληνοτουρκικά και οι ευρωτουρκικές σχέσεις, μέσω Βρυξελλών. Τη Δευτέρα ο κύκλος ανοίγει με τις τελικές διαβουλεύσεις Ε.Ε. - Αθήνας - Λευκωσίας για το σχέδιο ηλεκτρικής διασύνδεσης Great Sea Interconnector. Η ατζέντα διευρύνεται την Πέμπτη με την παρουσία του Χ. Φιντάν στο άτυπο Συμβούλιο Εξωτερικών της Ε.Ε. και στη συνέχεια προστίθεται το Κυπριακό με ορίζοντα τη Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ, στις 10-11 Σεπτεμβρίου στη Νέα Υόρκη.

Οι τουρκικές αντιδράσεις στις δύο φάσεις ερευνών του Ievoli Relume στη θαλάσσια περιοχή Κάσου-Καρπάθου-Κρήτης, στις 23-24 Ιουλίου και στις 20-21 Αυγούστου, έχουν περιπλέξει τα πράγματα για το σχέδιο ηλεκτρικής διασύνδεσης Ελλάδας - Κύπρου, που είναι ενταγμένο στον κατάλογο των έργων κοινού ενδιαφέροντος (PCi) της Ευρ. Επιτροπής από τον Νοέμβριο του 2023.

Από την αλληλογραφία Ε.Ε. και Ρυθμιστικών Αρχών Ενέργειας της Ελλάδας και της Κύπρου προκύπτουν ξεκάθαρα δύο συμπεράσματα, ότι ο χρόνος εξαντλείται και οι βασικοί όροι του σχεδίου δεν αλλάζουν. Το έργο, αρχικού προϋπολογισμού 1,4 δισ. ευρώ με την ευρωπαϊκή συμμετοχή να ορίζεται στα 657 εκατ. ευρώ, βρίσκει επιφυλάξεις από τη Ρυθμιστική Αρχή Ενέργειας της Κύπρου (ΡΑΕΚ), καθώς το κόστος έχει επικαιροποιηθεί σε 2 δισ. ευρώ. Η Διεύθυνση Ενέργειας της Ευρ. Επιτροπής απάντησε την περασμένη Δευτέρα στη Λευκωσία ότι δεν μπορεί να αυξηθεί η συμμετοχή της Ε.Ε.

Ανασφάλεια και κόστος

Παράλληλα όμως με το χρηματοδοτικό κενό επισημαίνεται το κενό ασφαλείας στην υλοποίηση του έργου λόγω των τουρκικών αξιώσεων στην Ανατολική Μεσόγειο. Η Κύπρος ζήτησε γεωπολιτικές εγγυήσεις από την Ε.Ε., που εκτός των άλλων θα αποσοβούσαν τον κίνδυνο οικονομικής ζημίας εάν το έργο καθυστερήσει ή σταματήσει. Η Ε.Ε. απάντησε με την υπόσχεση παροχής «όλων των διπλωματικών διασφαλίσεων». Η απόσταση, όπως φαίνεται από τις διατυπώσεις, είναι μεγάλη.

Ως προς το οικονομικό σκέλος η Ελλάδα διά του ΑΔΜΗΕ προτείνει να καλυφθεί το επιπλέον κόστος με την ανάκτηση των δαπανών από την 1η Ιανουαρίου του 2025, όταν αρχίσει η υλοποίηση του έργου και όχι μετά την εμπορική λειτουργία του, δηλαδή το 2030. Από την πλευρά της η ΡΑΕΚ δήλωσε στις αρχές Ιουλίου ότι δεν μπορεί να αναλάβει το επιπλέον κόστος με ανάκτηση (για την Κύπρο εκτιμάται σε 100 εκατ. ευρώ και για την Ελλάδα σχεδόν 50 εκατ. ευρώ καθώς η συμμετοχή στην επιβάρυνση είναι 63% με 37%) δεδομένου ότι συνεπάγεται προκαταβολική επιβάρυνση των καταναλωτών. Πάντως, τα επικαιροποιημένα σενάρια κόστους παραπέμπουν σε πολύ υψηλότερη επιβάρυνση ανάκτησης εάν το έργο πάει από 1,4 σε 2 δισ. ευρώ.

Η απόφαση είναι πολιτική όπως και οι προϋποθέσεις βιωσιμότητας του έργου. Οι δύο πρώτες φάσεις των ερευνών του Ievoli Relume ολοκληρώθηκαν σύμφωνα με τον ΑΔΜΗΕ, παρά το πρόβλημα με τις τουρκικές κινήσεις σε Κάσο-Κάρπαθο. Το ζήτημα είναι τι θα γίνει στην επόμενη φάση, με την πόντιση του υποθαλάσσιου καλωδίου, που προβλέπεται να αρχίσει από την Κύπρο. Το έργο είναι αμφίπλευρο και προς την πλευρά του Ισραήλ. Ωστόσο, ο πόλεμος στη Γάζα και ο κίνδυνος ευρύτερης ανάφλεξης στην περιοχή αυξάνουν τις αβεβαιότητες.

Το έργο GSI παράλληλα με το GREGY, της ηλεκτρικής διασύνδεσης Ελλάδας - Αιγύπτου (προϋπολογισμού 3,5 δισ. ευρώ), δεν είναι άμεσα συνδεδεμένα αλλά είναι συναφή και συμπληρωματικά, αποτελούν δε σημαντικό κεφάλαιο στο στοίχημα ενεργειακής ασφάλειας-πράσινης μετάβασης της Ε.Ε, η οποία κινείται παράλληλα με τους ενεργειακούς σχεδιασμούς των ΗΠΑ.

Τη Δευτέρα έχει προγραμματιστεί τηλεδιάσκεψη της Διεύθυνσης Ενέργειας της Ευρ. Επιτροπής με ΑΔΜΗΕ και ΡΑΕΚ καθώς και τη συμμετοχή των γενικών γραμματέων των υπουργείων Ενέργειας της Ελλάδας και της Κύπρου. Προηγήθηκαν συσκέψεις επί συσκέψεων του ΑΔΜΗΕ με τη ΡΑΕΚ. Ο πρόεδρος της ΡΑΕΚ Α. Πουλλικκάς τελεί υπό παραίτηση. Τη Δευτέρα αναμένεται να ξεκαθαριστούν οριστικά τα πράγματα πολιτικά, καθώς την Τετάρτη η Βουλή της Κύπρου έχει προγραμματίσει συνεδρίαση της Επιτροπής Ενέργειας. Το πρόβλημα του προέδρου Ν. Χριστοδουλίδη είναι ότι η ΡΑΕΚ εμφανίζεται συνολικά αρνητική, ενώ ανάλογη εικόνα εκπέμπει και η ηγεσία του υπουργείου Ενέργειας. Από την άλλη, το ενδεχόμενο πρόωρου ναυαγίου θα επέφερε μεγαλύτερες παρενέργειες πολιτικά και διπλωματικά. Η Τουρκία διακινεί ήδη πρόταση διασύνδεσης από τα κατεχόμενα.

Στοίχημα αξιοπιστίας

Τα δύο έργα ηλεκτρικής διασύνδεσης στην Α. Μεσόγειο, GSI και GREGY, θεωρούνται σημαντικά για την εδραίωση των κανόνων του Διεθνούς Δικαίου της Θάλασσας όσον αφορά τις ΑΟΖ. Υπ’ αυτό το πρίσμα τα ευρωπαϊκά σχέδια αποτελούν μέρος της ατζέντας των ευρωτουρκικών που θα συζητηθούν στις 29 Αυγούστου στο Συμβούλιο Εξωτερικών της Ε.Ε. στο γεύμα με τον Χ. Φιντάν. Από την πλευρά της η τουρκική ατζέντα, έτσι όπως δόθηκε από τον εκπρόσωπο του υπουργείου Εξωτερικών της Τουρκίας, Ο. Κετσελί, περιλαμβάνει όλα τα τουρκικά αιτήματα για αναβάθμιση των ευρωτουρκικών σχέσεων (τελωνειακή σύνδεση, visa κ.λπ.). Επιπλέον, στη συνάντηση αναμένεται να αποτυπωθούν οι διαθέσεις για το Κυπριακό.

Ο ηγέτης των Τουρκοκυπρίων Ε. Τατάρ δήλωσε ότι έλαβε πρόσκληση από τον γενικό γραμματέα του ΟΗΕ Α. Γκουτέρες για συνάντηση με τον Ν. Χριστοδουλίδη και αυτή τη φορά απάντησε θετικά «προκειμένου να μεταφέρει τις θέσεις του», όπως είπε. Η διαδικασία επανεκκίνησης, άλλωστε, προβλέπεται μακρά και με πολλές διακυμάνσεις, οπότε η Αθήνα και η Λευκωσία συμφωνούν πως στη Νέα Υόρκη μπορεί να γίνει ένα πρώτο βήμα. Η προοπτική αυτή σε συνδυασμό με το στοίχημα των υποθαλάσσιων καλωδίων θα αποτελούσε μία θετική βάση για τη νέα συνάντηση Μητσοτάκη - Ερντογάν. Η Αγκυρα, επίσης, δείχνει να επιζητεί αναθέρμανση των σχέσεων με την Ε.Ε., παρότι βρίσκεται σε αντίθετη φορά στο θέμα της Μ. Ανατολής.

Η επίσημη επίσκεψη του προέδρου της Αιγύπτου Αλ Σίσι στην Τουρκία, στις 4 Σεπτεμβρίου, όπως προαναγγέλθηκε από την Αγκυρα, θεωρείται βαρόμετρο για τη στάση του Τ. Ερντογάν, εάν θα κλιμακώσει τη ρητορική του εναντίον του Ισραήλ και της Δύσης ή θα προσεγγίσει την πιο μετριοπαθή στάση του Καΐρου, τουλάχιστον για το ορατό μέλλον. Ο επικεφαλής της αιγυπτιακής διπλωματίας, Μπ. Αμπντελάτι, ο οποίος έχει κομβικό ρόλο στις αραβικές χώρες ως προς την προσπάθεια κατευνασμού του Ιράν, έχει εντάξει στον κύκλο των συνομιλητών του και τον Χ. Φιντάν.

Με τον πόλεμο στη Γάζα να συνεχίζεται και τις συγκρούσεις Ισραήλ - Χεζμπολάχ να κλιμακώνονται συνεχώς, τα σχέδια συνεργασίας για την περιοχή της Α. Μεσογείου κινούνται σε συνθήκες αβεβαιότητας, χωρίς να είναι ευκρινές πώς θα διαμορφωθούν οι νέες ισορροπίες. Αναζητώντας ρόλο στο μεταπολεμικό σκηνικό η Ε.Ε. σε αυτή τη φάση επιδιώκει να διατηρήσει ανοιχτούς διαύλους με όλες τις χώρες της περιοχής, όχι μόνον για να κρατηθούν εν ζωή τα ενεργειακά σχέδια αλλά και για την αποφυγή νέων μεταναστευτικών κρίσεων.