Τι έφταιξε και το Ποτάμι γύρισε πίσω

Ηταν 26 Φεβρουαρίου του 2014 όταν ο Σταύρος Θεοδωράκης ανακοίνωνε στους έκπληκτους συνεργάτες τού τότε Protagon.gr ότι εγκαταλείπει μια λαμπρή καριέρα ως δημοσιογράφος για να κατέβει στον στίβο της πολιτικής ως αρχηγός ενός νέου κόμματος.

Το πολιτικό αυτό πείραμα ονομάστηκε Ποτάμι. Αποτέλεσε μια πολιτική start up με στελέχη που δεν είχαν προηγούμενη εμπλοκή στην πολιτική, καθώς και άλλα, προερχόμενα κατά κύριο λόγο από το εκσυγχρονιστικό ΠΑΣΟΚ, τη ΔΗΜΑΡ και τη Δράση.

Με δηλωμένο χαρακτήρα «κεντρώο φιλελεύθερο», το Ποτάμι έκανε την έκπληξη στις ευρωεκλογές του 2014 με 6,6% και λίγο αργότερα, τον Ιανουάριο του 2015 με 6% στις βουλευτικές εκλογές. Τον Σεπτέμβριο του ίδιου χρόνου συρρικνώθηκε στο 4,1% και στις ευρωεκλογές της προηγούμενης Κυριακής κατέγραψε ποσοστό 1,5%, πιθανότατα στην τελευταία αυτόνομη συμμετοχή του σε κάλπες.

Μέσα σε διάστημα περίπου 5,5 ετών το κόμμα πρόλαβε να αφήσει ένα προοδευτικό στίγμα, με κορυφαία στιγμή την υπερψήφιση μαζί με τον ΣΥΡΙΖΑ της Συμφωνίας των Πρεσπών για το Μακεδονικό, αλλά και με τη στήριξη σειράς μεταρρυθμίσεων στα ανθρώπινα δικαιώματα και στην αποσαφήνιση των σχέσεων Κράτους-Εκκλησίας.

Πολλοί μιλούν πλέον με λόγια συμπάθειας για το κόμμα του Σταύρου Θεοδωράκη, την κοινοβουλευτική του παρουσία και την ποιότητα του ανθρώπινου δυναμικού του. Ωστόσο, τα λάθη, οι παραλείψεις και οι αστοχίες επέδρασαν καθοριστικά στην πορεία του κόμματος, που πλέον ανακοίνωσε ότι δεν θα μετάσχει στις προσεχείς εκλογές.

Σε δύο βάρκες

Οι συζητήσεις εντός και εκτός κόμματος περιστρέφονται γύρω από τέσσερις βασικές αιτίες που οδήγησαν στο απογοητευτικό αποτέλεσμα: το θολό ιδεολογικό στίγμα, την έλλειψη σταθερού προσανατολισμού, την οργανωτική ανεπάρκεια και την επικράτηση της επικοινωνίας έναντι της ουσίας.

Ειδικότερα, παρ’ όλο που στην ταραγμένη δεκαετία που ακολούθησε τη χρεοκοπία του 2010, οι παραδοσιακές ταμπέλες «Αριστερά-Δεξιά» υποχώρησαν μπροστά στα ιδιόμορφα και παραπλανητικά διλήμματα «Μνημόνιο-Αντιμνημόνιο», το Ποτάμι προσπάθησε ανεπιτυχώς να διεμβολίσει και τα δύο.

Αρχικά επιχείρησε να διατηρήσει «δύο όχθες», μία κεντροαριστερή και μία κεντροδεξιά, οι οποίες την περίοδο του αντιμνημονίου είχαν έρθει πολύ κοντά, ωστόσο ο σταδιακός τερματισμός της κρίσης επανέφερε τις ιδεολογικές διαφορές, με κορυφαία εκδήλωσή τους τις Πρέσπες.

Το Ποτάμι δήλωνε κεντρώο, εντάχθηκε στην ευρωομάδα των Σοσιαλιστών και Δημοκρατών, στη συνέχεια δήλωνε την προτίμησή του και για τους Φιλελεύθερους του Γκι Φερχόφστατ και τώρα στην ατζέντα Μακρόν. Κατά του κρατισμού και υπέρ της επιχειρηματικότητας, όμως πολλές φορές δεν απέφυγε αχρείαστες νεοφιλελεύθερες εμμονές απέναντι σε θέματα όπως ο κατώτατος μισθός και οι συλλογικές συμβάσεις. Επένδυσε και στο απολίτικο δίλημμα «παλιό-νέο», το οποίο επίσης δεν βοήθησε στην αποσαφήνιση της ταυτότητάς του.

Κομβικό ρόλο έπαιξε και ο στρατηγικός προσανατολισμός του κόμματος. Τον Ιανουάριο του 2015 το Ποτάμι ήταν ένας πιθανός κυβερνητικός εταίρος του ΣΥΡΙΖΑ. Η επιλογή των ΑΝ.ΕΛΛ. και η εκ των υστέρων πρόταση στον Σταύρο Θεοδωράκη δεν άφηναν περιθώρια συνεργασίας.

Στη συνέχεια το Ποτάμι, θέλοντας και μη, εντάχθηκε στο –επίσης ανομοιογενές– μέτωπο «Μένουμε Ευρώπη», ταυτιζόμενο με Ν.Δ.-ΠΑΣΟΚ, με συνέπεια να υποστεί την πρώτη συρρίκνωση τον Σεπτέμβριο του 2015.

Πίεση από δεξιά

Η εκλογή του Κυριάκου Μητσοτάκη στην ηγεσία της Ν.Δ. στις αρχές του 2016 άρχισε να συμπιέζει εκ δεξιών το κόμμα, το οποίο αρχικά αντέδρασε αμήχανα και φιλικά προς τη Ν.Δ. Στη συνέχεια ακολούθησε μια αποτυχημένη απόπειρα σύμπραξης με τη Δημοκρατική Συμπαράταξη ΠΑΣΟΚ-ΔΗΜΑΡ, η οποία τελικά έγινε πράξη έναν χρόνο αργότερα, με την εκλογή ηγεσίας το φθινόπωρο του 2017. Ο Σταύρος Θεοδωράκης βγήκε τέταρτος, κατήγγειλε ότι το ΠΑΣΟΚ αντιμετώπιζε το Ποτάμι με όρους κυριαρχίας και τελικά μερικούς μήνες αργότερα, με αφορμή την καίρια διαφωνία για τις Πρέσπες, αποχώρησε από τον φορέα του Κινήματος Αλλαγής.

Κατηγορήθηκε για εκ νέου προσέγγιση με τον ΣΥΡΙΖΑ λόγω Μακεδονικού, ενώ ταυτόχρονα η απόφαση του συνεδρίου το φθινόπωρο του 2018 «έδειχνε» ως βασική στρατηγική του κόμματος να είναι ο μικρός εταίρος σε μια πιθανή μη αυτοδύναμη επόμενη κυβέρνηση της Ν.Δ.

Οι διαρροές βουλευτών, στελεχών και ψηφοφόρων προς Ν.Δ., ΚΙΝ.ΑΛΛ. και ΣΥΡΙΖΑ συνεχίζονταν όλα αυτά τα χρόνια και τελικά, όπως φάνηκε, ήταν χωρίς επιστροφή.

Τα μικρά γραφεία

Σε αυτό δεν βοήθησε ούτε η απουσία οποιασδήποτε οργανωτικής δομής στην περιφέρεια. Ουσιαστικά το Ποτάμι διοικούνταν από τα μικρά γραφεία της οδού Σεβαστουπόλεως, χωρίς να υπάρχει πουθενά στην Ελλάδα άλλος χώρος που να στεγάζει κομματικές δραστηριότητες. Οι αποφάσεις λαμβάνονταν σχεδόν πάντα σε έναν στενό κύκλο γύρω από τον επικεφαλής, ενώ πολλές φορές ακόμη και οι βουλευτές που αποχώρησαν διαμαρτύρονταν γι’ αυτό.

Το Ποτάμι αρνήθηκε να ενταχθεί σε τοπικά πελατειακά δίκτυα, αλλά και δεν απέκτησε ποτέ ισχυρές προσβάσεις σε κοινωνικούς φορείς και οργανώσεις. Αυτοί οι λόγοι συνετέλεσαν στο να έχει εξαιρετικά μειωμένη απήχηση εκτός των μεγάλων αστικών κέντρων.

Κριτική γίνεται και στο ζήτημα της –κατά τα άλλα επιτυχημένης– επικοινωνιακής στρατηγικής του, όπου και πάλι ο βασικός άξονας ήταν η προβολή των δραστηριοτήτων του Σταύρου Θεοδωράκη και όχι η συνολική παρουσία ενός κόμματος με στελέχη και ένα συγκεκριμένο πολιτικό πλαίσιο. Η Σεβαστουπόλεως επεδίωκε συνεχώς να κεντρίζει την προσοχή των ΜΜΕ, ωστόσο χωρίς πάντα να βγαίνει κερδισμένο το ίδιο το κόμμα.

Αλλωστε, όπως ειπώθηκε χαρακτηριστικά στη διευρυμένη σύσκεψη μετά τις εκλογές, «ήμασταν καλοί στην επικοινωνία, αλλά χωρίς ρίζες στην κοινωνία».

Μένει να φανεί αν το Ποτάμι θα συμπράξει τελικά με κάποιο άλλο κόμμα, αν θα μπολιάσει μια νέα πολιτική προσπάθεια, αν θα αυτοδιαλυθεί ή αν θα γίνει ένας εξωκοινοβουλευτικός πολιτικός φορέας του φιλελεύθερου προοδευτικού χώρου.