Με όραμα και αγώνες ποτισμένους με αίμα

Η Ενιαία Πανελλαδική Οργάνωση Νέων (ΕΠΟΝ) υπήρξε η μεγαλύτερη, η πιο δημιουργική, η πλέον ηρωική και πιο ματοβαμμένη οργάνωση σε όλη την ιστορία του ελληνικού κινήματος νεολαίας.

Ιδρύθηκε στις 23 Φεβρουαρίου του 1943, έδωσε απαράμιλλους αγώνες για την απελευθέρωση της χώρας από την τριπλή φασιστική κατοχή, συνέχισε, μέσα από ανείπωτους διωγμούς, τη δράση της στη μεταπελευθερωτική Ελλάδα, έδρασε παράνομα στα χρόνια του Εμφυλίου, συμμετείχε ένοπλα στις τάξεις του ΔΣΕ, συνέχισε να δρα σε συνθήκες σκληρής παρανομίας την περίοδο του μετεμφυλιακού καθεστώτος μέσα στη χώρα και νόμιμα στις Λαϊκές Δημοκρατίες που δέχτηκαν πολιτικούς πρόσφυγες μετά το τέλος του Εμφυλίου κι έπαψε να υπάρχει ουσιαστικά λίγο μετά την αποπομπή του Ν. Ζαχαριάδη από την ηγεσία του ΚΚΕ το 1956 και τυπικά μετά την απόφαση της 8ης Ολομέλειας της Κ.Ε. του ΚΚΕ που αποφάσισε τη διάλυση όλων των παράνομων οργανώσεων του κόμματος και το πέρασμα των μελών του στην ΕΔΑ.

Η ΕΠΟΝ ξεκίνησε ως πλατιά αντιφασιστική, προοδευτική, φιλειρηνική οργάνωση νεολαίας δίπλα στο ΕΑΜ. Στη συνέχεια, λόγω των ιδιαίτερων συνθηκών και της απηνούς δίωξης του ΕΑΜικού κινήματος, χωρίς να χάσει τον ευρύ χαρακτήρα της εξελίχτηκε σε μια προοδευτική αριστερή νεολαία, για να καταλήξει στην πράξη να λειτουργεί τελικά ως η οργάνωση νεολαίας του ΚΚΕ καθώς στις συνθήκες της σκληρής παρανομίας μόνο νέους κομμουνιστές είχε στις γραμμές της.

Η ίδρυση της ΕΠΟΝ

Με αυτοθυσία και μαχητικότητα

Στις 14 Ιανουαρίου του 1943, η Κ.Ε. του ΕΑΜ ΝΕΩΝ, της οργάνωσης Νεολαίας του ΕΑΜ, πήρε μια ιστορική απόφαση στην οποία, ανάμεσα σε άλλα, αναφερόταν:

«Μπροστά στους νέους της χώρας μας ανοίγονται καινούργιοι μεγάλοι αγώνες που μόνο ενωμένοι ο ένας κοντά στον άλλο θα μπορέσουμε να τους φέρουμε στο νικηφόρο τέλος τους. Η σημερινή κρίσιμη καμπή του αγώνα απαιτεί την πιο πλατιά ενότητα στους σκοπούς, τη δράση και την οργάνωση της νέας γενιάς. Μονάχα μια πλατιά ενιαία εθνικοαπελευθερωτική οργάνωση όλων των νέων θα σταθεί αντιμέτωπη στα μέτρα εξόντωσης του καταχτητή. Μονάχα μία τέτοια οργάνωση θα οδηγήσει τη νέα γενιά στην κατάχτηση της εθνικής λευτεριάς, την κατοχύρωση ενός λαοκρατικού καθεστώτος και την εξασφάλιση των δικαιωμάτων των νέων στη ζωή και τον πολιτισμό» (ΛΕΥΤΕΡΙΑ, όργανο της Κ.Ε. του ΕΑΜ των Νέων, αρ. φύλλου 4, 5/2/1943).

Αμέσως μετά από αυτή την απόφαση ξεκίνησε η προετοιμασία ίδρυσής της νέας οργάνωσης νεολαίας.

Οι ξεχωριστές οργανώσεις του ΕΑΜ Νέων προχώρησαν στις σχετικές αποφάσεις και προετοιμασίες, ενώ την 1η Φεβρουαρίου του 1943 πραγματοποιήθηκε σύσκεψη στην οποία συμμετείχαν αντιπρόσωποι των τριών μεγαλύτερων οργανώσεων νεολαίας που ανήκαν σε κόμματα του ΕΑΜ (ΟΚΝΕ, Λαϊκή Επαναστατική Νεολαία και Σοσιαλιστική Επαναστατική Πρωτοπορία).

Στη σύσκεψη, αφού συζητήθηκε η προαναφερόμενη απόφαση της Κ.Ε. του ΕΑΜ Νέων, αποφασίστηκε «α) ότι οι τρεις παραπάνω οργανώσεις θα δώσουν όλες τους τις δυνάμεις και θα κάνουν το παν για την πραγματοποίηση της Ενιαίας Πανελλαδικής Οργάνωσης της νέας γενιάς… και β) ότι θ’ αντιμετωπίσουν άμεσα όλα τα οργανωτικά προβλήματα που συνδέονται με την ενοποίηση της Νέας Γενιάς της χώρας μας».

Οταν όλα ήταν έτοιμα, η Κ.Ε. του ΕΑΜ Νέων (EAMN) αποφάσισε τη δημιουργία της νέας οργάνωσης που θα ονομαζόταν Ενιαία Πανελλαδική Οργάνωση Νέων (ΕΠΟΝ).

Στην απόφαση αυτή αναφερόταν ο ενιαίος χαρακτήρας της νέας οργάνωσης με την αυτοδιάλυση των ξεχωριστών οργανώσεων και υπογραμμιζόταν ότι:

«Μπρος στον κίνδυνο του ολοκληρωτικού αφανισμού της νέας γενιάς απ’ την πείνα και την επιστράτευση, τη ομηρία και την ομαδική σφαγή των αθώων, με βαθιά κατανόηση των κοινών πόθων και ιδανικών η Κ.Ε. του ΕΑΜΝ πήρε την απόφαση της δημιουργίας μιας γιγάντιας και μονολιθικής Ενιαίας Πανελλαδικής Οργάνωση Νέων… Η Ενιαία Πανελλαδική Οργάνωση είναι εθνικοαπελευθερωτική στις συνθήκες της υποδούλωσης και πέρα απ’ αυτές μια οργάνωση αντιφασιστική-προοδευτική, αντιπολεμική-φιλειρηνική» (Πέτρος Ανταίος: «Συμβολή στην ιστορία της ΕΠΟΝ», εκδόσεις Καστανιώτη, Αθήνα 1977, τόμος ΑII, σελ. 400-403 και 408-409).

Η ιδρυτική σύσκεψη

Η Ενιαία Πανελλαδική Οργάνωση Νέων (ΕΠΟΝ) ιδρύθηκε στις 23 Φλεβάρη του 1943 ύστερα από πανελλαδική σύσκεψη που συνήλθε στην Αθήνα -σε ένα σπίτι στην οδό Δουκίσσης Πλακεντίας 3, στους Αμπελόκηπους.

Στην ιδρυτική σύσκεψη της ΕΠΟΝ πήραν μέρος αντιπροσωπείες από τις παρακάτω οργανώσεις: «Αγροτική Νεολαία Ελλάδος», «Ενιαία Εθνικοαπελευθερωτική Εργατοϋπαλληλική Νεολαία», «Ενιαία Μαθητική Νεολαία», «Ενωση Νέων Αγωνιστών Ρούμελης», «Θεσσαλικός Ιερός Λόχος», «Λαϊκή Επαναστατική Νεολαία», «Λεύτερη Νέα», «Ομοσπονδία Κομμουνιστικών Νεολαιών Ελλάδος», «Σοσιαλιστική Επαναστατική Πρωτοπορεία Ελλάδος», «Φιλική Εταιρεία Νέων».

Επίσης συμμετείχαν τα μέλη της Κ.Ε. του ΕΑΜΝ, αντιπροσωπείες του ΕΑΜΝ Μακεδονίας και Πελοποννήσου καθώς και αντιπροσωπεία του Εθνικού Συμβουλίου των Φίλων της Νέας Γενιάς.

Με την ίδρυση της ΕΠΟΝ όλες αυτές οι οργανώσεις αυτοδιαλύθηκαν και συγχωνεύτηκαν στις γραμμές της. Το ίδιο ίσχυσε και για το ΕΑΜ Νέων, που ήταν το τμήμα νεολαίας του ΕΑΜ και είχε ιδρυθεί στις 5 Φλεβάρη 1942 στην Αθήνα με πρωτοβουλία της ΟΚΝΕ (Ομοσπονδία Κομμουνιστικών Νεολαιών Ελλάδας) και με τη συμμετοχή αρχικά των οργανώσεων «Φιλική Εταιρεία Νέων», «Σοσιαλιστική Επαναστατική Πρωτοπορεία», «Δημοκρατική Ενωση Νέων» και «Ελευθερια».

Η ΕΠΟΝ, σύμφωνα με τα ιδρυτικά της κείμενα, ως σκοπούς είχε:

◾Την εθνική απελευθέρωση, την πλέρια ανεξαρτησία και ακεραιότητα της Ελλάδας με καθημερινό και αδιάκοπο αγώνα.

◾Την υπεράσπιση των συμφερόντων και δικαιωμάτων της νέας γενιάς στη ζωή, στη μόρφωση και στον πολιτισμό.

◾Την εξολόθρευση του φασισμού τόσο στα χρόνια της Κατοχής όσο και μετά με όποια μορφή κι αν παρουσιαζόταν.

◾Τον αγώνα κατά των ιμπεριαλιστικών πολέμων για την κατοχύρωση της ειρήνης με βάση την αυτοδιάθεση των λαών και νεολαιών και την αδελφική συνεργασία τους.

◾Την ανοικοδόμηση της Ελλάδας από τα ερείπια του πολέμου προς το συμφέρον και την ευημερία ολόκληρου του λαού της.

Στην πρώτη γραμμή του εθνικοαπελευθερωτικού αγώνα

Η ΕΠΟΝ πήρε το βάπτισμα του πυρός ταυτόχρονα με την ίδρυσή της πρωταγωνιστώντας στη μάχη για τη ματαίωση της πολιτικής επιστράτευσης, της χρησιμοποίησης δηλαδή ελληνικού πληθυσμού για τους πολεμικούς σκοπούς της χιτλερικής Γερμανίας και κυρίως της αποστολής Ελλήνων στο Ανατολικό Μέτωπο.

Η αντίσταση κατά της πολιτικής επιστράτευσης ξεκίνησε στις 24 Φεβρουαρίου του 1943 και ολοκληρώθηκε με τις διαδηλώσεις της 5ης Μαρτίου του ίδιου έτους που οδήγησαν στη ματαίωση των σχεδίων των κατακτητών.

Η ΝΕΑ ΓΕΝΙΑ, κεντρικό δημοσιογραφικό όργανο της ΕΠΟΝ, στο πρώτο της φύλλο γράφει:

«Στις διαδηλώσεις στις 5 του Μάρτη είχαμε άπειρα παραδείγματα της μαχητικότητας, του ηρωισμού, της αυτοθυσίας της νέας γενιάς».

Στο ίδιο φύλλο της εφημερίδας αναφέρονται θύματα που είχε η ΕΠΟΝ στη διαδήλωση, ενώ εκφράζεται η εξής εκτίμηση για τη δράση της οργάνωσης σε όλη τη διάρκεια του αγώνα κατά της πολιτικής επιστράτευσης:

«24 Φλεβάρη και 5 Μάρτη! Να δύο ημερομηνίες που θα μείνουν ιστορικές. Κι αξέχαστες. Δυο μέρες που ο Αθηναϊκός και Πειραιώτικος λαός με τα νειάτα του αγωνίστηκε και σάρωσε τα σχέδια των καταχτητών και επέβαλε τη θέλησή του. Η νέα γενιά συμμετείχε σε πρωτοφανή όγκο και μαχητικότητα σ’ αυτές τις μάχες. Η 5 του Μάρτη ακόμα αποτέλεσε το πρώτο βάφτισμα της ‘‘Ενιαίας Πανελλαδικής Οργάνωσης Νέων’’ ΕΠΟΝ. Μια μεγάλη διαδήλωση νέων κοριτσιών και παιδιών διέσχισε τους κεντρικούς δρόμους της Αθήνας με κραυγές ‘‘ΚΑΤΩ Η ΕΠΙΣΤΡΑΤΕΥΣΗ - ΕΠΟΝ, ΕΠΟΝ».

Ξεχωριστή ήταν η παρουσία της ΕΠΟΝ σε όλες τις διαδηλώσεις στις πόλεις τον καιρό της Κατοχής.

Από τις κορυφαίες στην ιστορία της ήταν η συμμετοχή της στη μεγαλειώδη διαδήλωση του λαού και της νεολαίας της Αθήνας ενάντια στην επέκταση των Βούλγαρων φασιστών στην ελληνική Μακεδονία τον Ιούλη του 1943.

Η λαϊκή κινητοποίηση ξεκίνησε στις 7 Ιούλη από τη Θεσσαλονίκη, όπου χιλιάδες νέοι και πλήθη λαού ξεκίνησαν με διαδήλωση από την Αποστόλου Παύλου. Το ίδιο βράδυ στη Νεάπολη μιλούν, σε συγκέντρωση λαού και νεολαίας, στελέχη του ΕΑΜ και της ΕΠΟΝ ξεσηκώνοντας την πόλη.

Τις επόμενες μέρες σε Επτάλοφο, Νεάπολη, Τούμπα, Καλαμαριά κινητοποιούνται 50.000 λαού. Στις 10 Ιούλη κηρύσσεται παλλαϊκή απεργία. Την ίδια μέρα ξεσηκώνεται το Κιλκίς. Στις 17 η Εδεσσα, τα Γιαννιτσά.

Ολη η Μακεδονία, με πρωτοπόρους το ΕΑΜ και την ΕΠΟΝ, δίνει τη μάχη ενάντια στον διαμελισμό της χώρας.

Τη μάχη αυτή όμως την έκρινε η ασύγκριτη σε μαζικότητα και μαχητικότητα διαδήλωση του λαού της Αθήνας στις 22 Ιούλη 1943. Υπολογίστηκε τότε ότι πάνω από 300.000 λαού συγκεντρώθηκαν στην πλατεία Ομονοίας, στον χώρο έξω από το πολιτικό γραφείο του κατοχικού πρωθυπουργού Ράλλη και στη βουλγαρική πρεσβεία.

Ηταν τέτοια η λαϊκή κινητοποίηση που ο εχθρός πανικοβλήθηκε και κατέβασε τα τανκς για να την αντιμετωπίσει.

Στις μάχες που ακολούθησαν μεταξύ του πάνοπλου εχθρού και του άοπλου λαού 30 διαδηλωτές σκοτώθηκαν, 200 τραυματίστηκαν και γύρω στους 500 συνελήφθησαν.

Ανάμεσα στους νεκρούς πολλοί ΕΠΟΝίτες και ΕΠΟΝίτισσες όπως η Παναγιώτα Σταθοπούλου, η Κούλα Λίλη κ.ά. Η επέκταση της βουλγαρικής κατοχής σε ολόκληρη τη Μακεδονία ματαιώθηκε.

Σύμβολο του αγώνα της ΕΠΟΝ ενάντια στον κατακτητή αποτελεί επίσης ένα χαμόσπιτο στον Υμηττό, το οποίο τρία αμούστακα παιδιά μετέτρεψαν σε «κάστρο» της Αντίστασης.

Ηταν 28 Απρίλη 1944, όταν ένα τάγμα Γερμανών περικύκλωσε το μικρό αυτό σπιτάκι, στο οποίο φυλασσόταν ο οπλισμός του ΕΛΑΣ της περιοχής. Οι κατακτητές δεν ήξεραν ούτε πόσοι, ούτε ποιοι το φύλαγαν. Θεωρούσαν όμως ότι ήταν ζήτημα λίγων λεπτών για να παραδοθούν όσοι βρίσκονταν μέσα.

Το σπίτι το υπερασπίστηκαν τρεις ΕΠΟΝίτες. Ο Δημήτρης Αυγέρης, 18 χρονώ, και οι Θάνος Κιοκμενίδης και Κώστας Φολτόπουλος, 17 χρονώ.

Υπερασπιζόμενοι το σπίτι, ταυτόχρονα κατέστρεφαν τον οπλισμό για να μην πέσει στα χέρια του εχθρού.

Η μάχη κράτησε μέχρι αργά το απόγευμα. Ο Κώστας και ο Θάνος βρήκαν τον θάνατο υπερασπιζόμενοι το «κάστρο». Ο Δημήτρης αναγκάστηκε να βγει αφού οι Γερμανοί έριξαν καπνογόνα, με αποτέλεσμα να τον δολοφονήσουν εν ψυχρώ.

Η ΕΠΟΝ βρέθηκε επίσης στη πρώτη γραμμή για την επιβίωση του λαού και της νεολαίας στα χρόνια της Κατοχής, συμμετείχε ενεργά στους απεργιακούς αγώνες των εργαζομένων, ήταν στην πρώτη γραμμή της πάλης για μόρφωση των νέων ανθρώπων, στα σχολεία και στα Πανεπιστήμια, οργάνωνε και συμμετείχε σε πολιτιστικές και αθλητικές εκδηλώσεις, ενώ δεν έλειψε και από τον αγώνα κατά των ναρκωτικών, παρά το γεγονός ότι εκείνη την εποχή δεν ήταν ιδιαίτερα διαδεδομένα.

Σύμφωνα με τα στοιχεία που κατέθεσε στη δίκη της ΕΠΟΝ τον Ιανουάριο του 1947 ο πρώην, τότε, πρόεδρός της, καθηγητής Γ. Γεωργαλάς, η οργάνωση στη διάρκεια της Κατοχής στις απελευθερωμένες περιοχές της χώρας άνοιξε 1.043 λέσχες κα 1.100 σχολεία, όπου δίδασκαν 766 ΕΠΟΝίτες μαθαίνοντας γράμματα τα παιδιά του ελληνικού λαού.

Επίσης άνοιξε 4 Γεωπονικές Σχολές, 90 νοσοκομεία και 185 παιδικούς σταθμούς («Ριζοσπάστης», 19-1-1947).

Στα χρόνια της Εθνικής Αντίστασης αλλά και μετά η ΕΠΟΝ έγραψε απαράμιλλες σελίδες ηρωισμού. Η παρουσία της αποδείχτηκε αναντικατάστατη και η συμβολή της στον εθνικοαπελευθερωτικό αγώνα μοναδική.

Από τις γραμμές της πέρασαν 600 με 700 χιλιάδες νέοι και νέες, από τους οποίους 35 χιλιάδες έγιναν ανταρτοεπονίτες μαχητές του ΕΛΑΣ και 36 χιλιάδες αγωνίστηκαν στον ΕΛΑΣ των πόλεων, στον εφεδρικό ΕΛΑΣ και στα έμπεδα.

Σε 1.300 υπολογίζονται οι ΕΠΟΝίτες αντάρτες που έπεσαν στο πεδίο της μάχης, ενώ άγνωστος παραμένει ο αριθμός αυτών που έπεσαν στις διαδηλώσεις των πόλεων, που εκτελέστηκαν, που πέθαναν στα στρατόπεδα συγκέντρωσης ή που πιάστηκαν και βασανίστηκαν από τις αρχές κατοχής και τα όργανά τους.

Οπως ήταν φυσικό, η ΕΠΟΝ είχε τη δική της ξεχωριστή συμβολή και στις μάχες της Αθήνας τον Δεκέμβρη του 1944 εναντίον της αγγλικής κατοχής.

Για όλα αυτά, για την τεράστια συμβολή της στον απελευθερωτικό αγώνα και στον Δεκέμβρη, τα μέλη και τα στελέχη της δέχτηκαν απηνείς διώξεις μετά τη Συμφωνία της Βάρκιζας, με τελική κατάληξη η οργάνωση να τεθεί εκτός νόμου στα τέλη Φεβρουαρίου του 1947.

Συγκεκριμένα το Πρωτοδικείο Αθηνών εξέτασε στις 17 Ιανουαρίου 1947 αίτηση του νομάρχη Σχοινά, ο οποίος ζητούσε της απαγόρευση της ΕΠΟΝ με το σκεπτικό ότι ήταν μια κομμουνιστική οργάνωση που είχε εκτραπεί των σκοπών της, είχε αντεθνική δράση και στρεφόταν κατά της οικογένειας.

Το δικαστήριο αποδέχτηκε την αίτηση με απόφαση που εξέδωσε στις 28 Φεβρουαρίου και δημοσιεύτηκε στον Τύπο την επομένη, 1η Μαρτίου 1947.

Η οργάνωση βεβαίως άσκησε έφεση και μ’ έναν τρόπο λειτουργούσε σε ημιπαράνομη κατάσταση ώς τα τέλη του 1947, όπου με τον περιβόητο Ν. 509 τέθηκαν εκτός νόμου το ΚΚΕ, το ΕΑΜ και όλες οι ΕΑΜικές οργανώσεις.

 Δείτε εδώ ολόκληρο το αφιέρωμα για τα 75 χρόνια από την ίδρυση της ΕΠΟΝ