Εξαρτημένοι από το χαρτί

Στις πλούσιες χώρες, το χαρτί είναι πανταχού παρόν σε μεγάλη ποικιλία τύπων, σχημάτων και χρωμάτων και χρησιμοποιείται για αναρίθμητους σκοπούς. Πολύ συχνά, τα προϊόντα χαρτιού απορρίπτονται αμέσως μετά την αγορά τους και μόνο ένα μέρος ανακτάται για ανακύκλωση. Αν και έχουν υπάρξει βελτιώσεις στις μεθόδους παραγωγής και στην ανάκτηση των προϊόντων χάρτου, απαιτείται περαιτέρω πρόοδος για τη μείωση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων της βιομηχανίας χαρτιού.

Σύμφωνα με τον Οργανισμό Τροφίμων και Γεωργίας (FAO) των Ηνωμένων Εθνών, 397,6 εκατομμύρια τόνοι χαρτιού και χαρτονιού παράχθηκαν παγκοσμίως το 2013, το τελευταίο έτος για το οποίο είναι διαθέσιμα τα παγκόσμια δεδομένα. Η παραγωγή σημείωσε μικρή πτώση για δεύτερη συνεχόμενη χρονιά μετά το υψηλότερο όλων των εποχών το 2011, μια χρονιά κατά την οποία παράχθηκαν 400,6 εκατομμύρια τόνοι. Από την παγκόσμια οικονομική κρίση του 2008 και μετά η παραγωγή χαρτιού έχει σταθεροποιηθεί, έπειτα από την πενταπλάσια και πλέον αύξηση που είχε καταγραφεί κατά τον τελευταίο μισό αιώνα.

Το μεγαλύτερο μέρος του χαρτιού που παράγεται σήμερα χρησιμοποιείται για σκοπούς πρώτης και δεύτερης συσκευασίας, με το μερίδιο να αυξάνεται από 39% της συνολικής παραγωγής το 1961 στο 54% το 2013. Ακολουθούν η εκτύπωση και η γραφή, που απορροφούσαν το 30% της παραγωγής μέχρι το 2000, ποσοστό που από τότε έπεσε στο 26%. Το δημοσιογραφικό χαρτί αντιπροσώπευε το ένα τέταρτο της συνολικής παραγωγής χαρτιού, αλλά σήμερα το ποσοστό αυτό έχει πέσει μόλις σε 7%. Οι χρήσεις σε νοικοκυριά και για υγειονομικούς σκοπούς έχουν επεκταθεί από περίπου 4% σε σχεδόν 8%, αναφέρει ο Μισέλ Ρενέρ, ανώτερος ερευνητής του Worldwatch Institute.

Μόλις τέσσερις χώρες -η Κίνα, οι Ηνωμένες Πολιτείες, η Ιαπωνία, και η Γερμανία- κατέχουν το περισσότερο από το μισό της παγκόσμιας παραγωγής χαρτιού. Οι Ηνωμένες Πολιτείες ήταν ιστορικά η μεγαλύτερη παραγωγός με μεγάλη διαφορά, αλλά έκτοτε έχει επισκιαστεί από την Κίνα. Η κατανάλωση χαρτιού στη Βόρεια Αμερική, την Ευρώπη και την Ιαπωνία έχει μειωθεί τα τελευταία χρόνια, αλλά έχει μετατοπιστεί προς άλλα μέρη του κόσμου. Ομως, σε κατά κεφαλήν βάση, οι πλούσιες χώρες συνεχίζουν να χρησιμοποιούν πολύ μεγαλύτερες ποσότητες σε σχέση με τις αναπτυσσόμενες χώρες - κατά μέσο όρο 221 κιλά στη Βόρεια Αμερική και 125 κιλά στην Ευρώπη, σε σύγκριση με 45 κιλά στην Ασία, 43 κιλά στη Λατινική Αμερική και στην Καραϊβική και μόλις 7 κιλά στην Αφρική το 2012.

Η ανακύκλωση χαρτιού βοηθά στη μείωση της χρήσης ενέργειας και της ρύπανσης. Κατά μέσο όρο, οι ίνες του χαρτιού μπορούν να ανακυκλωθούν πέντε έως επτά φορές προτού καταστούν άχρηστες. Το ανακυκλωμένο χαρτί απαιτεί 60% λιγότερη ενέργεια και 80% λιγότερο νερό για την παραγωγή του σε σχέση με το παρθένο χαρτί και παράγει 95% λιγότερη ατμοσφαιρική ρύπανση. Η ανακύκλωση ενός τόνου χαρτιού σώζει κατά μέσο όρο 26.500 λίτρα νερού, περίπου 318 λίτρα πετρελαίου και 4.100 κιλοβατώρες ηλεκτρικής ενέργειας.

Σύμφωνα με τον FAO, η παραγωγή ανακτώμενου χαρτιού ανήλθε σε 215 εκατομμύρια τόνους το 2013, ποσότητα ίση με το 54% της παγκόσμιας προσφοράς σε χαρτί. Το ποσοστό αυτό είναι πολύ υψηλότερο σε σχέση με το αντίστοιχο περίπου 20% στις αρχές του 1960.

Η βιομηχανία χαρτοπολτού και χαρτιού είναι ένας μεγάλος καταναλωτής ενέργειας και νερού, αλλά και χρήστης τοξικών χημικών ουσιών. Στις Ηνωμένες Πολιτείες, η χαρτοβιομηχανία είναι ο τρίτος μεγαλύτερος καταναλωτής ενέργειας μεταξύ των βιομηχανιών μεταποίησης, αντιπροσωπεύοντας το 11% της εγχώριας κατανάλωσης ενέργειας το 2010. Η λεύκανση του χαρτιού με χλώριο μπορεί να οδηγήσει στον σχηματισμό τοξικών ενώσεων όπως οι διοξίνες και τα τοξικά, καρκινογόνα φουράνια. Από τη δεκαετία του 1990 τα περισσότερα εργοστάσια χαρτιού στην Ευρώπη και τη Βόρεια Αμερική, καθώς και τα σύγχρονα στην Κίνα χρησιμοποιούν άλλες ενώσεις του χλωρίου για τη λεύκανσή του και όχι στοιχειακό χλώριο. Πρόκειται για μια ασφαλέστερη μέθοδο, αν και παραμένει μια επιβλαβής διαδικασία σε σχέση με το χαρτί που είναι εντελώς απαλλαγμένο από χλώριο.

Το 2010, μια τυπική ευρωπαϊκή ή αμερικανική βιομηχανία χρησιμοποιούσε 0,9-1,2 τόνους άνθρακα και περίπου 35-50 τόνους νερού ανά τόνο πολτού, ενώ οι κινεζικές βιομηχανίες κατά μέσο όρο 1,4 τόνους άνθρακα και 103 τόνους νερού. Για τη μείωση των εκπομπών και των αποβλήτων, η κινεζική κυβέρνηση έχει δρομολογήσει το κλείσιμο των πλέον ρυπογόνων βιομηχανιών, ενώ έχουν ξεκινήσει τη λειτουργία τους πιο σύγχρονα εργοστάσια. Η μείωση του οικολογικού αποτυπώματος του χαρτιού απαιτεί συνεχή πρόοδο στην ελαχιστοποίηση της άσκοπης κατανάλωσης χαρτιού και στην αποφυγή των αποβλήτων του, στην αύξηση της ανάκτησης χαρτιού, στη διασφάλιση ότι οι παρθένες ίνες προέρχονται από βιώσιμες πηγές, καθώς και στη χρήση λιγότερο ρυπογόνων και ενεργοβόρων μεθόδων παραγωγής χαρτιού.