«Παράθυρο» για νέα μέτρα στήριξης τον Δεκέμβριο και ανησυχία για το ιδιωτικό χρέος

Βαρύς αναμένεται ο χειμώνας για τα νοικοκυριά που θα πρέπει να βάλουν βαθιά το χέρι στην τσέπη καθώς το κόστος στέγασης (ενοίκιο ή δόση δανείων, κόστος θέρμανσης, ηλεκτρισμού) και διατροφής δοκιμάζει τις αντοχές των οικογενειακών προϋπολογισμών που συρρικνώνονται λόγω πληθωρισμού, εν μέσω αυξημένης αβεβαιότητας λόγω της δραματικής κατάστασης στη Μέση Ανατολή.

Το οικονομικό επιτελείο και η κυβέρνηση φαίνεται ότι κινούνται σε δύο κατευθύνσεις: αυτή της αναζήτησης δημοσιονομικού «χώρου» ώστε να στηρίξουν τους ευάλωτους μέσω επιδομάτων και νομοθετικών πρωτοβουλιών που μπορεί σε γενικές γραμμές να κινούνται στη σωστή κατεύθυνση, ωστόσο φαίνονται να είναι… βιαστικές –με ό,τι αυτό συνεπάγεται– και αποσπασματικές. Και κάπως έτσι δημιουργείται σκεπτικισμός για το αν το ζητούμενο για το μέγαρο Μαξίμου είναι και να «ενισχύσει» το φιλολαϊκό του προφίλ και να κλείσει τις ρωγμές του επιτελικού κράτους.

Σε ό,τι αφορά το πρώτο, στην παρούσα φάση το ταμείο δεν μπορεί να σηκώσει νέα μέτρα στήριξης, ωστόσο δεν αποκλείεται να υπάρξει «παράθυρο» τον Δεκέμβριο, αν το υπερπλεόνασμα διαμορφωθεί πάνω από τον στόχο του 1,1% του ΑΕΠ.

Η όποια υπέρβαση –ενδεχομένως κατά 0,2-0,4%, ήτοι μέχρι 400 εκατ. ευρώ– θα κατευθυνθεί υπό τη μορφή έκτακτων εισοδηματικών ενισχύσεων σε ευάλωτες κοινωνικές ομάδες, ίσως με μια νέα επιταγή ακρίβειας ή απευθείας επιδοτήσεις στην αντλία αν η τιμή του πετρελαίου θέρμανσης διατηρηθεί ή ξεφύγει πάνω από το 1,4 ευρώ/λίτρο.

Σε κάθε περίπτωση ο παράγοντας Μέση Ανατολή και οι επιπτώσεις, κυρίως οι ενεργειακές, στην οικονομία, περιπλέκουν την κατάσταση. Είναι χαρακτηριστικό ότι η τιμή του αργού πετρελαίου κινείται προς τα 90 δολάρια το βαρέλι, με το προσχέδιο του προϋπολογισμού να συντάχθηκε με πρόβλεψη για 81,2 δολάρια το βαρέλι το 2024 έναντι 81,8 δολ. φέτος.

Κριτήρια και εργαλεία

Στο πλαίσιο στήριξης των νοικοκυριών το υπουργείο Οικονομικών, με το σχέδιο νόμου που παρουσιάστηκε στο υπουργικό της περασμένης Τετάρτης, διευρύνει την προστασία των ευάλωτων δανειοληπτών –με ειδικές πρόνοιες στον εξωδικαστικό–, διατηρώντας ωστόσο τα πολύ χαμηλά εισοδηματικά κριτήρια, τα οποία δεν είναι ρεαλιστικά. Δύο είναι τα βασικά επιχειρήματα της κυβέρνησης: πρώτον, η αύξηση των κριτηρίων θα διεύρυνε την περίμετρο δικαιούχων και άλλων επιδομάτων. Και δεύτερον, η μεγάλη φοροδιαφυγή –ο περιορισμός της οποίας αποτελεί, σύμφωνα με το οικονομικό επιτελείο, προτεραιότητα– δημιουργεί στρεβλή εικόνα για το πόσοι είναι οι πραγματικά ευάλωτοι. Και ένα βασικό επιχείρημα είναι το σχεδόν μηδενικό ενδιαφέρον των «κόκκινων» ευάλωτων δανειοληπτών που βρίσκονται στα πρόθυρα πλειστηριασμού της πρώτης κατοικίας τους να ενταχθούν στο ενδιάμεσο πρόγραμμα προστασίας που «τρέχει» μέχρι να δημιουργηθεί ο Φορέας Ακινήτων (μόλις 120) ή στο πρόγραμμα επιδότησης επιτοκίου των τραπεζών (μόλις 7.000 από τους εν δυνάμει 50.000 ωφελούμενους).

Βέβαια, το ισχνό ενδιαφέρον ενδεχομένως οφείλεται και σε έλλειμμα ενημέρωσης των δανειοληπτών (που σε πολλές περιπτώσεις δεν είναι μόνο οικονομικά αλλά και κοινωνικά ευάλωτοι), η οποία θα πρέπει να είναι πιο στοχευμένη και σε συνεργασία με την Τοπική Αυτοδιοίκηση, άλλα υπουργεία και οργανισμούς (π.χ. ΟΑΕΔ) ή και ιδανικά με πρωτοβουλίες-κινήσεις πολιτών.

Σε ό,τι αφορά τη βιασύνη της κυβέρνησης να αναλάβει πρωτοβουλίες αναφέρεται ως παράδειγμα η πρόβλεψη του σχεδίου νόμου ότι οφειλέτης θα μπορεί να βλέπει όλα τα στοιχεία εισερχόμενος με χρήση του κωδικού του σε ειδική εφαρμογή στις ιστοσελίδες των servicers, όπως κάνει σήμερα στο web banking της τράπεζάς του, που θα πρέπει να λειτουργήσει μέχρι 31 Μαρτίου 2024.

Ωστόσο, σύμφωνα με πληροφορίες, το χρονοδιάγραμμα μάλλον αιφνιδίασε τους servicers, ειδικότερα τους μικρότερους, που θα πρέπει εντός ολίγων μηνών να κάνουν ψηφιακό άλμα και να επενδύσουν μεγάλα ποσά. Σύμφωνα με τις ίδιες πληροφορίες, οι αρχικές συζητήσεις προέβλεπαν καταληκτική ημερομηνία στις αρχές του καλοκαιριού.

Σημειώνεται ότι μέχρι τη λειτουργία του νέου συστήματος –είτε είναι μέχρι τις 31/3 είτε αργότερα–, οι servicers υποχρεούνται να παρέχουν εγγράφως τις πληροφορίες αυτές (ύψος οφειλής, δόσεις, επιτόκιο κ.λπ.) σε κάθε δανειολήπτη έπειτα από αίτησή του σε προθεσμία 30 ημερών.

Το ιδιωτικό χρέος

Από την άλλη πλευρά, γίνεται πλέον αντιληπτό από την κυβέρνηση ότι αυξάνεται ο κίνδυνος διόγκωσης του ιδιωτικού χρέους και τρία χρόνια μετά την ψήφιση του Πτωχευτικού Κώδικα (ν. 4738/2020 «Ρύθμιση οφειλών και παροχή δεύτερης ευκαιρίας») προχωράει –και καλώς– η σύσταση Μητρώου Παρακολούθησης Ιδιωτικού Χρέους και κάθε εξάμηνο θα καταρτίζεται έκθεση διαχείρισης ιδιωτικού χρέους.

Στο Μητρώο θα καταχωρίζονται δεδομένα από δημόσιους και ιδιωτικούς φορείς παροχής πίστωσης (τράπεζες, Δημόσιο, Οργανισμοί Τοπικής Αυτοδιοίκησης κ.ά.), προκειμένου να προσδιοριστούν με τη μεγαλύτερη δυνατή ακρίβεια το σύνολο του ιδιωτικού χρέους (εξυπηρετούμενο και μη) και οι τάσεις διακύμανσής του ώστε να αναβαθμιστεί η δυνατότητα παρέμβασης της πολιτείας, όταν χρειάζεται, με τα κατάλληλα εργαλεία.

Σημειώνεται ότι οι πληροφορίες που θα καταγράφονται θα είναι ανωνυμοποιημένες και θα αφορούν οφειλές φυσικών και νομικών προσώπων, ληξιπρόθεσμες και μη και ιδίως: η φύση της οφειλής, οι βασικοί όροι της οφειλής και οι τυχόν μεταβολές τους, οι εμπράγματες και ενοχικές εξασφαλίσεις της οφειλής και η αποτίμησή τους, οι καταβολές που πραγματοποιήθηκαν, ο χρόνος των καταβολών και το τρέχον υπόλοιπο της οφειλής, ρυθμίσεις της οφειλής και πληροφορίες για την πορεία δικαστικών διενέξεων μεταξύ οφειλέτη και πιστωτών, μέτρα διοικητικής ή αναγκαστικής εκτέλεσης που ελήφθησαν, καθώς και η πορεία της δικαστικής προσβολής τους. Θα καταγράφονται επίσης γενικά στοιχεία των οφειλετών τα οποία δεν θα επιτρέπουν την ταυτοποίησή τους: για τα φυσικά πρόσωπα καταγράφονται ηλικία, τόπος κατοικίας και εργασίας, επάγγελμα και για τα νομικά πρόσωπα κλάδος δραστηριότητας, έδρα, μέγεθος.