Γερνάμε και δεν γεννάμε

Αποχαιρέτα την, την Ελλάδα που ξέρεις... Αυτό ουσιαστικά αποδεικνύει νέα μελέτη του Ινστιτούτου του Βερολίνου για τον Πληθυσμό και την Ανάπτυξη, σύμφωνα με την οποία η χώρα έχασε το 3% του πληθυσμού της τα τελευταία πέντε χρόνια (2011-2016). Ο κύριος λόγος είναι η μείωση στις γεννήσεις, εξαιτίας της οικονομικής κρίσης.

Το ποσοστό είναι πράγματι πολύ μεγάλο συγκριτικά με το χρονικό διάστημα της μέτρησης. Από την άλλη, είναι πράγματι πολύ λογικό, καθώς την ίδια χρονική περίοδο, σύμφωνα με έκθεση του ΟΟΣΑ, το διαθέσιμο κατά κεφαλήν εισόδημα στην Ελλάδα παρουσίασε μείωση κατά 27,5%, με τις δαπάνες των νοικοκυριών αλλά και την αποταμίευση να παρουσιάζουν κατακόρυφη πτώση από το 2007 έως σήμερα.

Συγκεκριμένα, το διαθέσιμο κατά κεφαλήν εισόδημα των Ελλήνων έχει μειωθεί κατά 1/4, με την κατά κεφαλήν κατανάλωση να υποχωρεί κατά 20% (ήδη από το 2007 έως τις αρχές του 2016). Αντίστοιχα πτωτική ήταν και η πορεία των αποταμιεύσεων: ενδεικτικά αναφέρουμε πως το ποσοστό αποταμίευσης στις αρχές του 2007 ήταν 3,2%, ενώ τέλη του 2013, έφτασε στο -11,1%. Την ίδια στιγμή, στις υπόλοιπες χώρες το κατά κεφαλήν διαθέσιμο εισόδημα, κατά μέσο όρο, παρουσίασε άνοδο κατά 8,1%.

Επιστρέφοντας στη μελέτη του Ινστιτούτου του Βερολίνου για τον Πληθυσμό και την Ανάπτυξη, αυτή καταδεικνύει πως ο πληθυσμός σε όλες τις χώρες της Ευρώπης γερνάει, ωστόσο δεν συρρικνώνεται σε όλες. Το Λουξεμβούργο, η Σουηδία, η Ιρλανδία και η Γερμανία είναι οι χώρες όπου οι γεννήσεις αποτελούν αντίβαρο στους θανάτους.

Οσον αφορά, όμως, την Ανατολική και Νότια Ευρώπη, τα πράγματα προδιαγράφονται δυσοίωνα. Ειδικά για την Ελλάδα, η έκθεση προβλέπει (σύμφωνα και με το ρεπορτάζ του Παύλου Δρακόπουλου, ΑΠΕ-ΜΠΕ) ότι από περίπου 10,8 εκατομμύρια το 2016, ο πληθυσμός θα μειωθεί στα 9,9 εκατομμύρια έως το 2030 και στα 8,9 εκατομμύρια έως το 2050, με συνέπεια να υποστεί μια πρόσθετη μείωση κατά περίπου 18%.

Με δείκτη ολικής γονιμότητας 1,33 (ο προβλεπόμενος μέσος αριθμών παιδιών ανά γυναίκα), η Ελλάδα έχει σήμερα σχεδόν τη χαμηλότερη επίδοση στην Ευρωπαϊκή Ενωση. Σε χειρότερη κατάσταση είναι η Λιθουανία, η Λετονία και η Ρουμανία. Εμείς είμαστε τέταρτη από το τέλος.

«Ο αριθμός των παιδιών που γεννιούνται στην Ελλάδα (περίπου 90.000 ετησίως) είναι πολύ μικρός» επισημαίνει το Ινστιτούτο. «Πλέον η χώρα έχει έναν από τους πιο γερασμένους πληθυσμούς στην Ευρώπη, καθώς πάνω από το ένα πέμπτο των κατοίκων της (το 21%) είναι άνω των 65 ετών». Μόνον η Ιταλία έχει υψηλότερο ποσοστό ηλικιωμένων. Ταυτόχρονα επισημαίνουν κάτι επίσης πολύ σημαντικό, πως, με βάση τις έως τώρα δημογραφικές τάσεις, η Ελλάδα είναι πιθανό πως θα έχει τη χειρότερη σε όλη την Ευρώπη αναλογία εργαζομένων προς συνταξιούχους έως το 2050.

Διαφορές Βορρά - Νότου

Ενώ την περίοδο 2009-2013, το ΑΕΠ αυξήθηκε στα επτά βόρεια κράτη-μέλη της ευρωζώνης (η μεγαλύτερη αύξηση σημειώθηκε στη Γερμανία), στα 4 νότια κράτη-μέλη μειώθηκε κατακόρυφα (η μεγαλύτερη μείωση σημειώθηκε στην Ελλάδα). Το οικονομικό αυτό χάσμα Βορρά - Νότου φαίνεται πως συνοδεύεται και από δημογραφική διαίρεση.

Ενώ η Ευρώπη θεωρείται η πιο «γερασμένη» από όλες τις ηπείρους, ωστόσο στις βόρειες, δυτικές και κεντρικές χώρες οι σχετικά υψηλοί δείκτες γονιμότητας και μετανάστευσης φαίνεται πως διασφαλίζουν την ανάπτυξη του πληθυσμού στο προβλεπτό μέλλον, αντίθετα με τη Νότια και Ανατολική Ευρώπη, όπου οι αντίστοιχοι δείκτες καταγράφουν επιταχυνόμενη γήρανση και απώλειες πληθυσμού.

Η δημογραφική αυτή διαίρεση της Ευρώπης δεν έχει αλλάξει εδώ και σχεδόν τρεις δεκαετίες, ωστόσο φαίνεται να επιταχύνεται λόγω της κρίσης για το μέλλον. Ισως δεν είναι τυχαίο πως από τα πρώτα πράγματα που ρώτησε ο Γ. Φούχτελ, ως απεσταλμένος της Καγκελαρίας της Γερμανίας, αρχές της κρίσης, ήταν «Πόσο ζουν οι Ελληνες;».