Πόσο αστειόφοβοι είστε;

Ωστε κλέβατε και λέγατε ψέματα; Και η Ευρώπη θα πληρώσει το τίμημα;

Με αυτό το ειρωνικό σχόλιο από γελοιογραφία, κλείνει το Γελαστικό Λεξικό τού μετρ των θεματικών λεξικών, Νίκου Δ. Πλατή (Εκδ. Αλεξάνδρεια). Το καινούργιο βιβλίο του καταλαμβάνει 360 σελίδες με απίστευτη θεματική ποικιλία, περιέχει περισσότερες από 600 εικόνες, αφυπνίζει την παιγνιώδη διάθεσή μας και δοκιμάζει τη στάση μας απέναντι στα πράγματα, τα σημερινά και τα αιώνια, του οίκου και του δήμου.

Στην τελευταία σελίδα βλέπουμε το σκίτσο του Patrick Chapatte από τους «Νιου Γιορκ Τάιμς», για το σκάνδαλο με τους κινητήρες ντίζελ της γερμανικής βιομηχανίας Volkswagen. Ενα αυτοκίνητο με σοφέρ και επιβάτιδα την Ανγκελα Μέρκελ βγάζει ύποπτους ρύπους. Στο πλάι του απέξω, έχει σταματήσει ο φτωχός Ελληνας ποδηλάτης (με ταμπέλα «Greece») και με την ατάκα του βγάζει, μεταφορικά, τη γλώσσα στο οικονομικό κατεστημένο.

«Μαθητής» του Νίκου Τσιφόρου, ο Πλατής υπήρξε τακτικός συνεργάτης παρεμβατικών περιοδικών που άνοιξαν τις σελίδες τους στο δηλητηριώδες χιούμορ («Ταχυδρόμος», «Αντί», «Κολούμπρα», «Παραπέντε», «Η πράσινη γάτα» κ.ά.). Ομως καθιερώθηκε ως… «γελαστικός συγγραφέας» κυρίως με τα βιβλία του Κάμα Τσούχτρα (1983, 2004), Ουαλικό Λεξικό του Σεξ (2007) και Βρωμολεξικό-Index Maladictus (2014).

Τώρα, «σε μια εποχή γενικευμένης γκρίνιας», απευθύνεται στους «αστειόφιλους» και στους «αστειόφοβους» κατοίκους του άστεως και μας ταρακουνά και πάλι. Το γέλιο, σημειώνει, είναι πιθανότατα η πρώτη μορφή επικοινωνίας, αλλά προσοχή: «Είναι και ταξικό. Δεν γελάμε όλοι με τα ίδια πράγματα». Ο μαρξιστής συγγραφέας της Κοινωνίας του θεάματος, Γκί Ντεμπόρ, έλεγε ορθά-κοφτά: «Γελάμε, αλλά ποτέ την ίδια ώρα με εσάς».

Το Γελαστικό Λεξικό δεν είναι μια εγκυκλοπαίδεια για τα είδη του γέλιου ούτε ένας σχολαστικός κατάλογος όσων το καλλιεργούν. Αντίθετα, διέπεται από το άναρχο πνεύμα και τη φρεσκάδα της γελαστικής διάθεσης, του αστείου, του χιούμορ, της ιλαρότητας, του σαρκασμού, της θυμηδίας, του καλαμπουριού, του χαχανητού, ακόμα και της κοτσάνας.

Ο Πλατής, με τα απρόβλεπτα, τα βέβηλα, τα αιχμηρά λήμματά του, με την πνευματώδη, ανεπιτήδευτη γραφή του και με τις άτακτες εικόνες του, βουτάει στα πιο σοβαρά αλλά και στα πιο γελοία κοινωνικά και πολιτικά ζητήματα που αγγίζουν την εποχή μας.

Τα σχόλιά του εναλλάσσονται με την παιγνιώδη ανάλυση σχετικών καθημερινών εκφράσεων, γκραφίτι, λαϊκών εθίμων κ.ο.κ., αλλά και με απολαυστικές, πάντα λοξές, μίνι ιστορίες. Επιπλέον, μας συστήνει ένα πλήθος προσωπικοτήτων, που επιτυχώς ή ανεπιτυχώς προκάλεσαν, αξιοποίησαν ή αντιπάλεψαν τη δύναμη του γέλιου.

Από αυτήν τη γωνία προσεγγίζει: τον Αριστοφάνη, τον Δημόκριτο ή τους Βενεδικτίνους, τον Κούντερα, τον Σεντάρις ή τον Νταλί, τον Γούντι Αλεν, τη Γεωργία Βασιλειάδου ή τον Σεφερλή, μέχρι τους πολιτικούς γελοιογράφους: «Το μόνο είδος δημοσιογραφίας που ασκεί οξεία κριτική στα ίσια».

Μπορεί επίσης να ζουμάρει στους άγνωστους τροφοσυλλέκτες Ατσέ ή στη φυλή Καναλάρχης μέιντ ιν Γκρις, με διπλή μάλιστα αιχμή: «… Ενα μοιραίο πρόσωπο για την ιστορία της ελληνικής κωμωδίας και της αισθητικής του αστείου.

Αρνούμενος να βάλει το χέρι στην τσέπη και να χρηματοδοτήσει άξιες λόγου και παραγωγής τηλεοπτικές κωμωδίες, και παίζοντας στο κανάλι του νυχθημερόν και επί δεκαετίες τις ίδιες κωμικές κινηματογραφικές ταινίες, καταδίκασε το ελληνικό κοινό σε μια νοητική στέρηση, το υποχρέωσε να γελάει με τα ίδια και τα ίδια, ανακόπτοντας τη ροή της εξέλιξης του γέλιου και καθηλώνοντας την ελληνική κωμωδία στα λιμνάζοντα νερά της μπουρδολογίας…».

Σε τούτο το πολυποίκιλο τοπίο, ο Πλατής ανακηρύσσει «λαοφιλέστερο Ελληνα γελοιογράφο» τον Αρκά, που «αποφεύγει τη δημοσιότητα όπως ο διάολος το λιβάνι». Αυτός, γράφει, είναι «ένας Αριστοφάνης στα μέτρα της εποχής μας!».

…και πόσο αντέχετε τη σάτιρα της εξουσίας;

«Δεν μπορείς να μιλάς για τη σάτιρα και να μη σατιρίζεις την εξουσία επειδή είναι κοντοσυγγενής σου» μου ξεκαθάρισε ο Πλατής. «Η δουλειά του δημιουργού είναι να αμφισβητεί, να υπονομεύει, να αντιπολιτεύεται».

Σε τούτο το λεξικό θα βρούμε λοιπόν, σπαρμένα εδώ κι εκεί, ειρωνικά λήμματα για την κομμουνιστική θεωρία στην εφαρμογή της (της Οκτωβριανής Επανάστασης και του ΚΚΕ), επίσης για κάποιους εμβληματικούς κομμουνιστές ηγέτες (Λένιν, Ζαχαριάδη), αλλά και για κάποια επαχθή μέτρα που παρατάθηκαν επί κυβερνώσας Αριστεράς (ΕΝΦΙΑ), για τον «μαρξισμό» α λα Κουτσούμπας ή για την περσόνα Βαρουφάκης.

Σε μια πειραγμένη φωτογραφία, όπου οι επιβάτες στο μετρό φοράνε ένα τραβηγμένο πλατύ χαμόγελο, διαβάζουμε στη λεζάντα: «“Είναι θέμα αρχής για μένα” είπε με τον γνωστό παπανδρεϊκό του στόμφο ο κύριος Τσίπρας».

Ο Πλατής δεν διστάζει να αναπαραγάγει ακόμα και κακόγουστα ψευδώνυμα tweets («Πριν πεθάνει ο Τσίπρας θα περάσει η Ζωή μπροστά απ’ τα μάτια του»), διότι «αυτό συνιστά μια λαογραφική πληροφορία».

Και στο λήμμα Η γελοιογραφία με τις μπάρες μιλά για «αριστερό σώου», σχολιάζοντας το αμφιλεγόμενο σκίτσο του Χαντζόπουλου με τη Ζωή Κωνσταντοπούλου και τη Ραχήλ Μακρή να εμφανίζονται σαν χορεύτριες σε στριπτιζάδικο, αφού διαμαρτυρήθηκαν δίπλα δίπλα στα κάγκελα της φιμωμένης ΕΡΤ.

«Δεν με ενδιέφερε να κάνω κριτική στη Δεξιά», εξηγεί ο συγγραφέας στην «Εφ.Συν». «Ο χώρος μου, και το κοινό μου, είναι ο προοδευτικός νεανικός χώρος στον οποίο ανήκε ανέκαθεν ένα κομμάτι της Αριστεράς.

Με αυτόν συνομιλούσα από τα πρώτα μου βιβλία, καθώς και με την αντεργκράουντ κουλτούρα». Ενώ όμως ορισμένοι από τους πιο καίριους, διεθνώς, πολιτικούς γελοιογράφους εκφράζουν αριστερές αντιλήψεις, ο συγγραφέας καταγράφει μια «έντονη αλλεργία της Αριστεράς στη σάτιρα».

Τι εννοεί; «Γελάνε μόνον αν το δάχτυλο δείχνει κάποιον άλλο. Οταν το δάχτυλο δείχνει τους ίδιους… αυτοδιασπώνται».

Η επιμονή του Γελαστικού Λεξικού στις πολιτικές γελοιογραφίες είναι ένα προχωρημένο τεστ για την… αστειοφιλία μας. Ο Πλατής δηλώνει ένθερμος θαυμαστής του Καλαϊτζή και του Ιωάννου, τους οποίους αναγορεύει ως τους σημαντικότερους στα χρόνια της Μεταπολίτευσης.

Στη μνημονιακή εποχή, δίνει τα σκήπτρα στον Πετρουλάκη και στον Χαντζόπουλο αλλά και στον Δερμεντζόγλου και δεν διστάζει να κατεδαφίσει τον θρυλικό Φώκο Δημητριάδη των Ιουλιανών και του Συγκροτήματος Λαμπράκη, διότι «ήταν μονόπαντος και εμπαθής». Από τους διεθνείς ξεχωρίζει τον Wolinski ως «ενσάρκωση της απόλυτης ειρωνείας», τον Altan με ήρωα τον κομμουνιστή Τσιπουτί, τον Plantu που συγκρούστηκε μετωπικά με τη διεύθυνση της γαλλικής Μοντ, τον Reiser με το «οξύ αναρχοαυτόνομο χιούμορ» κ.ά.

Και ολίγη Ιστορία: η πρώτη πολιτική γελοιογραφία που απαγορεύτηκε ήταν του Daumier, το 1831. Ο περίφημος σκιτσογράφος πλήρωσε με 6μηνη φυλάκιση το γεγονός ότι παρουσίασε τον βασιλιά Λουδοβίκο Φίλιππο Α’ ως αδηφάγο και πλεονέκτη. Πώς; Του έδωσε τα χαρακτηριστικά του Γαργαντούα, του εμβληματικού λογοτεχνικού ήρωα του Ραμπελέ!