Μήπως είμαστε η δουλειά μας;

Ο «Πέτσινος» δούλευε με όλους τους μυς τεντωμένους τσίτα αλλά χωρίς μισή σκέψη, μέχρι να τελειώσει. Από τα 19 του κι ήταν εξηντάρης. Θυμάται μια θεόκοντη θυρίδα. «Δεν χώραγε ούτε να βάλει τη μάσκα, λύγισε την τσιμπίδα για να μη βρίσκει στην οροφή και κράτησε το ηλεκτρόδιο δέκα εκατοστά απ’ το μάτι του, να στάζει η φλόγα στο τρύπιο φύλλο.

Κόλλησε όλο το πλοίο μέσα σε τρία μερόνυχτα με πέντε μέτρα κύματα, άυπνος, να προλάβει πριν πιάσουνε λιμάνι στην Τουρκία που 'χανε συμβόλαιο να το δώσουνε στον ναυλωτή. Είχε πάρει 50.000 δραχμές σε τρεις μέρες.»

Ετσι, μέσα από ένα πολύ ισχυρό μικροσκόπιο, ο πρωτοεμφανιζόμενος στη λογοτεχνική σκηνή Κώστας Περούλης παρακολουθεί δέκα «επαγγελματίες». Και με τη συλλογή διηγημάτων Αυτόματα (εκδ. Αντίποδες) μας προκαλεί να ξανασκεφτούμε την καθημερινότητά μας και να ανακαλύψουμε στον αυτοματοποιημένο κόσμο της εργασίας τον «μετά-την-αλλοτρίωση ανθρωπισμό».

Οι πρωταγωνιστές του Περούλη δεν έχουν όνομα. Είναι η εργασία τους. Και αυτή η μηχανική εργασία, με την επαναληπτικότητά της, με τις ιδιαιτερότητές της και με την ιδιόλεκτό της, δεν είναι το ντεκόρ στα διηγήματά του αλλά η ίδια η δράση της καθεμιάς από τις δέκα ιστορίες.

Μια δράση που τρέχει με καταιγιστικό ρυθμό, διότι αυτός είναι ο ρυθμός στο «σύστημα» του δυτικού κόσμου. Οπότε το ζητούμενο είναι ποιος χώρος απομένει για την «αληθινή» ζωή. Σε αυτό ακριβώς το σημείο του προβληματισμού παρεμβαίνει ο Περούλης με τα Αυτόματά του.

Γεννημένος το 1974, παιδί μιας γενιάς που μεγάλωσε στο απο-πολιτικοποιημένο τοπίο του '90, αλλά ψαγμένος πολύ ο ίδιος σε αντιφατικές επαγγελματικές κατευθύνσεις, δεν έχει τη ματιά του κοινωνικού επαναστάτη που κυριάρχησε στη μεταπολεμική πεζογραφία, ούτε προσεγγίζει τον κόσμο της εργασίας με ταξικούς όρους. Κι ωστόσο γράφει το πιο στρατευμένο, μη στρατευμένο βιβλίο.

Ξεναγοί του αναγνώστη είναι: ο εργατοτεχνίτης με τα πέτσινα σακάκια, που μόλις σχόλαγε στη Ζώνη Σχιστό-Δραπετσώνα-Ασπρόπυργος, πήγαινε κι άλλαζε στ’ αμάξι «γιατί το χειρότερο είναι να τελειώνεις τη δουλειά, και να φεύγεις, και να μην έχεις γίνει άλλος άνθρωπος» («Στο Μουσείο»).

Αλλά και ένας πόρνος, ένας escort, μια «πραγματική κωλομηχανή» με laptop, που χρεώνει 120 ευρώ την ώρα, όμως αφήνει να τον αγκαλιάσει τρυφερά ο πενηντάρης εφοριακός που οργάνωσε ένα ντουέτο, στο εξαίρετο «Στα τέσσερα».

Παράλληλα, ξεναγός είναι και ο σαν παπατζής εργολάβος που διεκδικεί ένα δημόσιο έργο και μπαίνει στο παιχνίδι των στημένων προσφορών για την ασφαλτόστρωση της Πατησίων, όμως τον πιάνει κάτι όταν περνά μπροστά από το Πολυτεχνείο («Μπετά»).

Επειτα είναι και ένας μικρομεσαίος αγρότης που κινδυνεύει να χάσει τη σοδειά του μετά από μια βροχή, οπότε κινητοποιεί μέσα στη νύχτα ακόμα και την οικογένεια του Αλβανού επιστάτη του κι έναν άρρωστο Πακιστανό για να μαζέψουν σταφύλια ενόσω ανεβαίνουν οι τιμές της χρηματιστηριακής ζήτησης, κι όμως φέρεται με μπέσα απέναντι στον Συνεταιρισμό («Τρύγος»).

Από κοντά, είναι μια ασκούμενη δικηγόρος που παρακολουθεί τον κυκεώνα των συμφερόντων και τη διαχείριση των ανθρώπινων σχέσεων σε μια δίκη -δίνη ρητορικής μεταξύ συγγενών για ένα θανατηφόρο τροχαίο, όπου ο οδηγός ήταν πιωμένος («Αστικά»).

Επίσης, ο παλιός ναυτικός σε πετρελαιοφόρα που βρίσκεται καπετάνιος σε γιοτ στο λιμάνι της Σερίφου, όμως περιμένει στωικά τους «γόνους» να επιστρέψουν από τα ξενύχτια τους, για να αποπλεύσει («Στη Γέφυρα»).

Απ’ την άλλη, είναι και ο έφηβος που ειρωνεύεται τις θεωρίες του κεφαλαιούχου πατέρα του και γίνεται στην πράξη ατσίδας επενδυτής μέσω της ιστοσελίδας του, αγοράζοντας με άυλο χρήμα και πουλώντας με διαφήμιση στο Fb κινέζικα μαχαίρια και μετοχές («Κάπιταλ»).

Είναι όμως και η νεαρή ηθοποιός που ζαλίζεται καθώς επαναλαμβάνει μηχανικά τις ατάκες της σε μια εμπορική παράσταση παιδικού θεάτρου («Βεάκειο»).

Αλλά και ο νεαρός ΜΑΤατζής που πηγαίνει άυπνος στις πορείες για να βαράει σαν μηχανή, ο οποίος ακολουθεί με ανάμεικτα συναισθήματα έναν συνάδελφο φιλο-χρυσαυγίτη και βιώνει μια αποκαλυπτική αλληγορική εμπειρία πριν ανέβει στο Σύνταγμα («Στο υπηρεσιακό»).

Ομορφος κόσμος, εργατικός, αντιφατικά πλασμένος

«Γράφω μια συλλογή μικρών ιστοριών…» και «…θα σου ήμουν ευγνώμων αν έβρισκες λίγο χρόνο να μου μιλήσεις για όλον αυτόν τον χώρο, τη δουλειά κι εσένα τον ίδιο. Κοίταξα τα reviews στο προφίλ σου και έκρινα πως έχεις ενδιαφέρον σαν προσωπικότητα».

Επειτα από μια τέτοια επιστολή ο Περούλης μπόρεσε να συναντήσει τον απολύτως οργανωμένο -με GPS, με πελατολόγιο ενημερωμένο σε excel, με πρόγραμμα 40-50 συναντήσεων τον μήνα, με βιβλιάριο υγείας για να ζητά αντιρετροϊκές ενέσεις- πρωταγωνιστή τού «Στα τέσσερα».

Ηταν η πιο δύσκολη να γραφεί ιστορία, διότι το στοίχημά του ήταν να περιγράψει τα πραγματολογικά χαρακτηριστικά των επαναλαμβανόμενων σκηνών σκληρής τσόντας, χωρίς ιδεολογική προσέγγιση του πόρνου, ούτε ψυχογραφική τάση, ούτε ντοκιμαντερίστικη λογική, αλλά με λογοτεχνικό σχέδιο.

Το σχέδιό του όπως μου έλεγε, ήταν να αναπλάσει με κλειδί τον γλωσσικό χειρισμό, «την αίσθηση ενός επαγγέλματος, ως ολοκληρωμένη αίσθηση ενός κόσμου, αξεχώριστα υλικού και κοινωνικού και προσωπικού, όπως είναι κάθε δουλειά.» Κι αυτό, στα περισσότερα διηγήματα, το πέτυχε.

Για καθέναν από αυτούς τους κόσμους, ο Περούλης έκανε λοιπόν μια έρευνα πεδίου και διάλεξε το ανάλογο γλωσσικό ύφος: ποτέ την κατάχρηση της αργκό που μυρίζει πιάτσα, ποτέ το λαϊκότροπο στιλ που βγαίνει από τη ναφθαλίνη, αλλά ούτε τον γυαλισμένο και παραπλανητικό λόγο των λιγούρηδων του κοινωνικού status, που θα έδινε δοκιμιακή αύρα στο βιβλίο του. Και κατάφερε, παρά τις διαφορές ανάμεσα στα επαγγέλματα, οι ιστορίες του να έχουν έναν κοινό πυρήνα.

Είναι η επισήμανση της «αστικοποίησης» -ένα είδος gentrification- «που εδώ και καιρό έχει επέλθει σε όλες τις δουλειές» και που δομεί εντέλει το πώς δρουν οι φορείς τους στον κοινωνικό και στον πολιτικό χώρο. Είναι χαρακτηριστικό ότι σε κάθε διήγημα υπάρχουν σαφείς πολιτικές αιχμές και επισημαίνεται η υποκρισία του «συστήματος», όπως είναι χαρακτηριστικό και ότι το συλλογικό εμφανίζεται όχι ως διεκδίκηση αλλά ως συμφέρον.

«Ισως θα πρέπει να ξαναδούμε τον κόσμο της εργασίας μας στην αντίφασή του», σχολίασε στην «Εφ.Συν.» ο συγγραφέας. «Να δούμε πόσο “τεχνοκρατικοποιημένος” έχει γίνει και συγχρόνως πόσο δικός μας παραμένει, πόσο ξεπετάγεται κάθε τόσο ο εαυτός μας μέσα απ' τα σπλάχνα του. Να τον δούμε δηλαδή, όχι ως το κακό “άλλο” μιας “αληθινής” κοινωνικής και εργασιακής ζωής, αλλά ως ανθρώπινο κόσμο».

Επάγγελμα: συγγραφέας

Τα Αυτόματα κλείνουν με το ειρωνικό διήγημα «Στο Λοιμωδών». Πρωταγωνιστής, ένας συγγραφέας που παρακολουθεί ως επαγγελματίας μια μικρογραφία της ελληνικής κοινωνίας σε ένα δημόσιο νοσοκομείο.

Και στέκεται άνευρος κι αναποφάσιστος απέναντι σε ένα ρατσιστικό επεισόδιο μεταξύ μιας όμορφης πόρνης, ενός Πακιστανού και ενός θερμοκέφαλου νεαρού μάγκα. Ευφυές εύρημα του Περούλη, που σχολιάζει έτσι τον ρόλο της λογοτεχνίας στις σημερινές συνθήκες.

«Οι καιροί είναι χαλεποί, ωστόσο δεν γίνονται επαναστατικοί καθώς δεν προχωρούν σε μεταβάσεις» σημείωσε στην «Εφ.Συν.». «Και η λογοτεχνία, που είναι μέρος όσων συμβαίνουν, απ’ την καλή κι απ’ την ανάποδη, δεν φαίνεται να μπορεί να σπάσει τον φαύλο κύκλο.

Το ζητούμενο λοιπόν για εμένα, και για αρκετούς συγγραφείς της γενιάς μου, που πολιτικοποιήθηκε όψιμα και με ποικίλους τρόπους, είναι το πώς μπορείς να παρέμβεις στα πράγματα. Με ποιους όρους στρατεύεσαι χωρίς να βρομίσεις. Είναι εφικτό; Δεν έχω ακόμα απάντηση.»