Το πολυεστιακό μυθιστόρημα είναι ένα σύνθετο είδος γραφής όπου η αφήγηση δεν περιορίζεται στην προοπτική ενός χαρακτήρα αλλά περιλαμβάνει τις οπτικές πολλών: στόχος είναι κάθε εστίαση, αποσπασματική και μονομερής, να συμπληρωθεί από τις υπόλοιπες. Κι εδώ γίνεται σαφής η απαιτητική συνθετική δουλειά που έχει να κάνει ο αναγνώστης.
Το δύσκολο αυτό είδος, συνώνυμο με τις αφηγηματικές αναζητήσεις του μοντερνισμού, έχει δώσει αριστοτεχνικά παραδείγματα, με αποκορύφωμα τη Βουή και το πάθος του Φόκνερ και τις Ακυβέρνητες πολιτείες του Τσίρκα. Πρόσφατα, το είδος υπηρετήθηκε με επιτυχία σε αφηγήματα του Θοδωρή Καλλιφατίδη, της Ελένης Γιαννακάκη, της Αργυρώς Μαντόγλου και της Βασιλικής Πέτσα.
Το μυθιστόρημα της Ευγενίας Μπογιάνου «Ακόμα φεύγει» (το πρώτο της έπειτα από δύο συλλογές διηγημάτων) είναι μια ευρηματική πολυεστιακή κατασκευή, όπου τέσσερα πρόσωπα συμπλέκονται με φόντο τη σύγχρονη Ελλάδα της οικονομικής κρίσης και της πολιτικής αστάθειας.
Η Αγλαΐα αναζητεί τον νεαρό γιο της Γιώργο που, δύο χρόνια μετά την προσαγωγή του για συμμετοχή σε τρομοκρατική οργάνωση και την απαλλαγή του λόγω αμφιβολιών, δεν έχει δώσει σημεία ζωής. Ο Ηλίας, εν διαστάσει άντρας της, φυτοζωεί προσπαθώντας να συμβιβάσει τον εθισμό του στο αλκοόλ με μια πληκτική δουλειά σε σουπερμάρκετ. Ο Παύλος, εραστής της Αγλαΐας, βασανίζεται από την εμμονική της προσήλωση σε γιο και πρώην σύζυγο. Παρόλο που η φωνή του δεν ακούγεται, καταλύτης για τις αφηγήσεις που εκφέρονται μέσα από τους άλλους τρεις είναι ο άφαντος/άσωτος Γιώργος, και σε αυτόν κλείνει το καρέ.
Ο κύριος αφηγηματικός ιστός, που κρατάει και το αναγνωστικό ενδιαφέρον, υφαίνεται πάνω στην αναζήτηση του Γιώργου. Ως ντέτεκτιβ η μητέρα μετακινείται από την Αθήνα στη Θεσσαλονίκη ψάχνοντας εναγωνίως κάποια ένδειξη της ύπαρξής του: η μια κουβέντα οδηγεί στην άλλη, το ένα πρόσωπο στο άλλο, ώσπου να πάρει στα χέρια της το σημείωμα που θα την οδηγήσει στη λύση, μια λύση που έρχεται αναπάντεχα και θέτει ό,τι έχει προηγηθεί υπό νέο φως: η συνάντηση μητέρας και γιου πραγματοποιείται με όρους που ο αναγνώστης είναι αδύνατον να φανταστεί.
Πριν και στη διάρκεια αυτής της αναζήτησης η αφήγηση, τριτοπρόσωπη για την Αγλαΐα, πρωτοπρόσωπη για τον Ηλία, πρωτοπρόσωπη επίσης για τον Παύλο (η φωνή του οποίου όμως εντάσσεται στις ενότητες που αφορούν την Αγλαΐα), ανιχνεύει σχολαστικά τις συναισθηματικές διακυμάνσεις των προσώπων, τον έκδηλο θυμό, την κούραση, την απογοήτευσή τους από τα σημεία της ζωής, την απογοήτευση του ενός από τους άλλους δύο. Οι αναδιπλώσεις αυτές συχνά είναι επαναληπτικές, κάποτε ίσως και κουραστικές όταν εκφέρονται μέσα από διαρκείς ερωτήσεις. Το αποκαλυπτικό τέλος, ωστόσο, θέτει την αφήγηση υπό νέα προοπτική: ο κόσμος των σαραντάρηδων είναι κουραστικός επειδή είναι κουρασμένος, επειδή ξεκινά από το μείον της ματαίωσης. Ο εικοσάχρονος Γιώργος είναι το μόνο πρόσωπο που δεν λέει λέξη αλλά μέσα από τη σιωπή του δείχνει εξαιρετικά εύγλωττα μια διαφορετική στάση ζωής.
Η αφήγηση της Μπογιάνου κινείται με αυτοπεποίθηση στη δυναμική της προφορικότητας και το βιβλίο είναι ευρηματικό ως προς την κατασκευή του. Εκεί όμως που υστερεί είναι στο ότι οι φωνές των τριών προσώπων δεν διαφοροποιούνται επαρκώς μεταξύ τους. Ενώ δηλαδή τα πρόσωπα μιλούν το καθένα από την προοπτική του, το στιλ αφήγησης μοιάζει ενιαίο, γεγονός που υπονομεύει την ιδιαιτερότητα του καθενός, και, τελικά, εμποδίζει την ολοκλήρωση των χαρακτήρων.
Η Μπογιάνου διαχειρίζεται με σύνεση και ευφυΐα την αφηγηματική πληροφορία. Η αποσπασματική προοπτική του καθενός από τα πρόσωπα και η ευρηματική διχοτόμηση της φωνής του Ηλία δείχνουν αποτελεσματικά την ελλιπή γνώση, την έλλειψη ορίζοντα, ενώ οι συνδυασμοί των φωνών τους προωθούν δυναμικά το νήμα της αφήγησης. Ωστόσο, όλες οι φωνές έχουν παρόμοια χροιά, αναλυτική, εμπαθή, εν μέρει μηδενιστική («Απόγνωση. Οι άνθρωποι γύρω μου είναι οι αυριανοί νεκροί. Τίποτε άλλο από μικρά τίποτε»). Κάθε χαρακτήρας ενδοσκοπείται υπερβολικά. Ο Ηλίας μιλάει για υπαρξιακό πόνο, μιλάει και για «αναρίθμητες μικρές ατομικές πλάνες», ενώ για τα χιλιάδες αν η Αγλαΐα: «Αν, δεν ψάχνει να βρει τον γιο της. Παλεύει να ξεφύγει από τα αν.»
Οι χαρακτήρες μιλούν διαρκώς για την απόγνωσή τους, τόσο πολύ που το κυρίαρχο αυτό συναίσθημα μοιάζει να βιώνεται από όλους χωρίς αποχρώσεις και διακυμάνσεις, προσωπικά μεν αλλά όχι εξατομικευμένα. Δεν χρειάζεται πάντα η δήλωση των συναισθημάτων: ο αναγνώστης μπορεί να καταλάβει τι νιώθουν οι χαρακτήρες μέσα από την αφηγηματική ουσία των πράξεών τους.
Ευγενία Μπογιάνου - «Ακόμα φεύγει»
Μυθιστόρημα, Πόλις, 2014, σελ. 264
Η efsyn.gr θεωρεί αυτονόητο ότι οι αναγνώστες της έχουν το δικαίωμα του σχολιασμού, της κριτικής και της ελεύθερης έκφρασης και επιδιώκει την αμφίδρομη επικοινωνία μαζί τους.
Διευκρινίζουμε όμως ότι δεν θέλουμε ο χώρος σχολιασμού της ιστοσελίδας να μετατραπεί σε μια αρένα απαξίωσης και κανιβαλισμού προσώπων και θεσμών. Για τον λόγο αυτόν δεν δημοσιεύουμε σχόλια ρατσιστικού, υβριστικού, προσβλητικού ή σεξιστικού περιεχομένου. Επίσης, και σύμφωνα με τις αρχές της Εφημερίδας των Συντακτών, διατηρούμε ανοιχτό το μέτωπο απέναντι στον φασισμό και τις ποικίλες εκφράσεις του. Έτσι, επιφυλασσόμαστε του δικαιώματός μας να μην δημοσιεύουμε ανάλογα σχόλια.
Σε όσες περιπτώσεις κρίνουμε αναγκαίο, απαντάμε στα σχόλιά σας, επιδιώκοντας έναν ειλικρινή και καλόπιστο διάλογο.
Η efsyn.gr δεν δημοσιεύει σχόλια γραμμένα σε Greeklish.
Τέλος, τα ενυπόγραφα άρθρα εκφράζουν το συντάκτη τους και δε συμπίπτουν κατ' ανάγκην με την άποψη της εφημερίδας