Η μνήμη, ένα πολυστρωματικό αφήγημα

Και μία από τις βασικές γέφυρες είναι το συναίσθημα που ξεχειλίζει, χωρίς να γίνεται μελοδραματικό, και μυεί τον νεότερο αναγνώστη στο κλίμα ή θυμίζει στον μεγαλύτερο τον αέρα μιας εποχής που ήρθε αλλά δεν επιβεβαίωσε πλήρως τις προσδοκίες όσων ζούσαν τότε. Είναι η νοσταλγία από τη μία για μια εποχή σχεδόν ηρωική, αλλά και η αίσθηση της ματαίωσης, της φθοράς, της αυταπάτης, της απογοήτευσης ίσως στη σύγκριση του τότε με το τώρα. Οι ιδεολογίες φθάρθηκαν, τα όνειρα ξέφτισαν, οι άνθρωποι έγιναν υποκριτές, τα οράματα συμβιβάστηκαν: ενδεικτικό παράδειγμα το «Μια εποχή ήταν αυτή», όπου η συλλογική κατάπτωση παραλληλίζεται με την ατομική πορεία του γάμου της αφηγήτριας, αφού ο σύζυγός της διετέλεσε άλλοτε αντιστασιακός κατά της χούντας μα τώρα αποδεικνύεται μοιχός προδότης του γάμου τους.

Για να πετύχει το αποτέλεσμα που θέλει, η διηγηματογράφος προβαίνει στη σύντηξη πολλαπλών επιπέδων. Με απλά λόγια, διαδοχικά στρώματα λιώνουν το ένα μέσα στο άλλο, με συνέπεια να περνάμε ανεπαίσθητα από το ένα χρονικό επίπεδο (παρόν, παρελθόν, προ-παρελθόν) στο επόμενο ή το προηγούμενο, το ένα ύφος στο άλλο (ρεαλιστικό, ρομαντικό, ειρωνικό, χιουμοριστικό κ.λπ.), τη μία σκέψη στην άλλη. Αυτή η διαστρωμάτωση δεν δίνεται μέσω στεγανών, αφού κάθε υλικό διαχέεται μέσα στα άλλα, ενίοτε χαοτικά, αν κρίνει κανείς με τη λογική, αλλά πάντα πετυχημένα συγκινησιακά, αν νιώσει με την καρδιά ότι ο παλμός, η μνήμη και η συναισθηματική νοημοσύνη ράβουν μεταξύ τους αναμνήσεις, σχόλια, σκέψεις, ερεθίσματα, προβληματισμούς κ.ά.

Η μνήμη, παραδέχεται πλέον η επιστήμη, δεν είναι πιστός μεταφορέας βιωμάτων, αλλά λειτουργεί ακούσια με τεθλασμένο τρόπο, παραποιώντας, αλλάζοντας, συμπληρώνοντας, χρωματίζοντας κ.λπ. Ετσι, η μνήμη, που κυριαρχεί σε πολλά διηγήματα της Ν. Τρουλλινού, πιάνεται συνήθως από ένα πρόσωπο, ανατρέχει -ταχύτατα ή με καθυστέρηση- στους καιρούς της Δικτατορίας και επαναφέρει ένα περιστατικό που είχε ατομική αλλά και πολιτική αξία. Το τώρα ξαναθυμάται το χθες, με τη ματιά του φυσικά να επιχρωματίζει ό,τι βιώθηκε τότε, ώστε η νοσταλγία ή η απογοήτευση να έρχονται συγκριτικά.

Η Νίκη Τρουλλινού (γεννημένη στα Χανιά το 1953) βρίσκεται φοιτήτρια της Νομικής ακριβώς την περίοδο που οι φοιτητές δίνουν το «παρών» στην αντιδικτατορική δράση· και η ίδια, στρατευμένη στην Αριστερά, ζει τον σφυγμό της εποχής. Επομένως, η βιωμένη πραγματικότητα αρδεύει τα κείμενά της, χωρίς η συγγραφέας να προχωρά σε ένα είδος χρονικού της εποχής ή στην ξερή αφήγηση των γεγονότων. Αντίθετα, βάζοντας το ιστορικό συγκείμενο σε θέση βασικού συμπρωταγωνιστή και καλώντας πολλά αληθινά πρόσωπα να περάσουν μέσα στα διηγήματά της, η Ν. Τρουλλινού μεταφέρει το βάρος από τη μια στις ομιλούσες λεπτομέρειες, που αξίζουν περισσότερο, καθώς ποτίζονται βέβαια από το πολιτικό πλαίσιο, κι από την άλλη στην ψυχοσύνθεση των προσώπων και, φυσικά, όπως προείπα, στην ατμόσφαιρα.

Συγκεντρώνοντας στην «Οδό Σόλωνος» δεκαεννέα κείμενά της από παλιότερους τόμους διηγημάτων ή μεμονωμένα δημοσιεύματα σε λογοτεχνικά περιοδικά, η λογοτέχνις επιχειρεί, πενήντα χρόνια μετά την πτώση της Δικτατορίας, να ανασυνθέσει το κλίμα της εποχής και να αναβιώσει το πάθος για την ελευθερία, όχι σε εκκωφαντικούς ηρωισμούς, αλλά στα μικρά που αποκτούν άλλες διαστάσεις. Και παράλληλα, σε μερικά διηγήματά της τόσο η εξ αποστάσεως ματιά όσο και η σύγκριση με την πολλά υποσχόμενη Δημοκρατία δείχνει ένα αίσθημα ήπιας απογοήτευσης και πικρίας για μια γενιά που δεν βρήκε ακριβώς αυτό για το οποίο αγωνίστηκε.