Σπαγκάτο μεταξύ ζωής και τέχνης

Το βιβλίο της Παρούση συστήνει εξ αρχής δύο πρόσωπα: τον Χάρη, επίδοξο συγγραφέα, και την (ανώνυμη) υπεύθυνη του εργαστηρίου δημιουργικής γραφής στο οποίο συμμετέχει ο Χάρης. Πάνω στη σταθερή εναλλαγή των οπτικών των δύο προσώπων στηρίζεται η αλληλουχία των κεφαλαίων του βιβλίου και οργανώνεται ένα αφηγηματικό υλικό που αποδεικνύεται σκοπίμως ρευστό, διαφεύγον, αλληλοαναιρούμενο και αινιγματικό. Τα νήματα της πλοκής διαρκώς περιπλέκονται, τα όρια μεταξύ ζωής και τέχνης θολώνουν, ενώ και τα όρια των προσώπων γίνονται δυσδιάκριτα, καθώς κρύβονται πίσω από πολλαπλά προσωπεία.

Η διολίσθηση του νοήματος, η αυτοαναφορικότητα και η μεταμυθοπλασία, ο παιγνιώδης στοχασμός και αναστοχασμός που χαρακτηρίζουν το μυθιστόρημα της Παρούση μαρτυρούν σαφώς τις επιρροές της από τη μοντερνιστική και μεταμοντέρνα παράδοση του μυθιστορήματος. Στην καρδιά του Λίγα λόγια για μένα βρίσκεται η περίφημη «κειμενοποίηση» του Χάρη («Κάποια στιγμή λοιπόν, ο Χάρης θα κειμενοποιηθεί εντελώς»), η σφοδρή επιθυμία του να μεταμορφωθεί σε κείμενο: «μια σπάνια περίπτωση δημιουργού, ο οποίος συμφύρεται με το δημιούργημά του, ώσπου εξαφανίζεται, φεύγει μια για πάντα από τον Πειραιά, παραιτείται από τη δουλειά του, και ανοίγει τα φτερά του προς άγνωστη κατεύθυνση, μακριά από τη μονοτονία όλων αυτών των χώρων στους οποίους εγκλωβίστηκε».

Αμφίσημα φωτισμένη είναι η κειμενοποίηση: ως επιθυμία εξαφάνισης και συμβολικού θανάτου αφενός (που αντιστοιχεί μακάβρια, σε επίπεδο πλοκής, στον πραγματικό θάνατο, την αυτοκτονία του Χάρη), ως επιθυμία αθανασίας αφετέρου (του εαυτού και των οικείων νεκρών). Με παρόμοιο αμφίσημο τρόπο ο απεγκλωβισμός του Χάρη από την ασφυκτική καθημερινότητα πυροδοτεί με τη σειρά του μια σειρά από άλλους εγκλεισμούς: στο υπόγειο, στην ψυχιατρική κλινική και εν τέλει στην ίδια τη γραφή.

Το αίτημα της πρωτοκαθεδρίας της τέχνης έναντι της ζωής υποβάλλεται με σαφήνεια και στο πεζογράφημα «Λαβίνια Σουλτς» της Γεωργίας Διάκου, που αφορμάται από τον σύντομο βίο και το πολυσχιδές έργο της ομώνυμης Γερμανίδας εξπρεσιονίστριας (1896-1924) εικαστικής καλλιτέχνιδος, ενδυματολόγου και χορεύτριας, που αυτοκτόνησε, αφού πρώτα σκότωσε τον άντρα της Βάλτερ Χολντ που ήταν επίσης καλλιτέχνης.

Η υπέρτατη αφοσίωση στην τέχνη οδηγεί και εδώ αφενός στην πολλαπλότητα και διάχυση του υποκειμένου («Είμαι η παύση. Ενα ξύλο που καίγεται, μια πιστή της τέχνης, μια άρρωστη που σώθηκε, ένα νεογέννητο ζαρκάδι, μια κουβέρτα με κεντημένα φύλλα, μια καρέκλα που απαλύνει τη δουλειά, ένα δοξάρι, μια χούφτα κάρβουνο για τη σόμπα [...]») και αφετέρου στη συγχώνευση της δημιουργού με την τέχνη της («Θα αγαπώ από απόσταση τους ανθρώπους, τα κτίρια, τις συζητήσεις, τον καιρό. Μόνο την τέχνη θα βάζω μέσα μου. Δεν θα την αγαπώ, θα γίνομαι, μέχρι να είμαι τελειωτικά δική της»).

Εμφανής είναι η έμφυλη κατεύθυνση της γραφής της Διάκου: η προβληματοποίηση της δυσμενούς θέσης της γυναίκας καλλιτέχνιδος μέσα σε ένα πατριαρχικό πλαίσιο, που την υποβιβάζει στους παραδοσιακούς ρόλους της μητέρας και της συζύγου ή της μούσας του ευφυούς άνδρα καλλιτέχνη και υπονομεύει τη δική της καλλιτεχνική ιδιότητα, και περαιτέρω η ανάδειξη της σχέσης των γυναικών καλλιτεχνών με την πρωτοπορία και τον μοντερνισμό. Το ότι τα ζητήματα αυτά δεν διατυπώνονται προγραμματικά ή καταγγελτικά οφείλεται εν πολλοίς στην ακραιφνή ποιητική υπόσταση της γλώσσας του βιβλίου, που προωθεί την εξερεύνηση του μύχιου, πυρηνικού υποστρώματος του υποκειμένου και εκφράζεται προς τα έξω μέσω του διαρκούς γλωσσικού ξαφνιάσματος, της εικονοπλαστικής έκρηξης, της πυκνής, μεταφορικής διατύπωσης, της συνειρμικής ανάπτυξης του λόγου και της καταστρατήγησης της πλοκής.

Η τριμερής δομή του βιβλίου συστήνει φαινομενικά τρεις φωνές, δεν λειτουργεί ωστόσο πραγματικά ως τριφωνία εξαιτίας της κοινής ποιητικής υφής και λειτουργίας της γλώσσας. Η οργάνωση αυτή φαίνεται μάλλον να δίνει στη συγγραφέα τη δυνατότητα να εστιάσει κάθε φορά αλλιώς τον φακό της. Ετσι στο πρώτο μέρος, με εσωτερική εστίαση της Λαβίνιας, προβάλλεται η μάχη επιβίωσης ενός όντος εξαρτημένου από τις υλικές συνθήκες («η τέχνη θέλει απόλυτη αφοσίωση και εγώ χρειάζομαι χρήματα για να ζήσω») και τους έμφυλους ρόλους, ενώ στο δεύτερο μέρος, όπου παίρνει τον λόγο το μωρό της Λαβίνιας, μέσω μιας υπερβατικά εξωτερικής εστίασης, η προηγούμενη μάχη εντάσσεται στα ιστορικά της συμφραζόμενα (Δημοκρατία της Βαϊμάρης). Τέλος, στο τρίτο μέρος η Διάκου στήνει έναν ποιητικό διάλογο, όπου η αφηγήτρια/συγγραφέας συνομιλεί με τη Λαβίνια Σουλτς, ανιχνεύοντας το πεδίο σύγκλισης μεταξύ δύο γυναικών δημιουργών που τους χωρίζουν εκατό χρόνια.

Προερχόμενες από το διήγημα (Παρούση) ή από την ποίηση και το θέατρο (Διάκου), οι δύο συγγραφείς πειραματίζονται στα παρόντα, αξιοσύστατα βιβλία τους με τα όρια της μεγάλης φόρμας προκρίνοντας πειστικά την ανοιχτότητα και την υβριδικότητα.