Το σώμα με τίτλο Mora, διαστάσεων 20Χ25,7 και ύψους 8 εκ., δεν είναι «βιβλίο» –ίσως δεν θα έπρεπε να παρουσιάζεται καν σε μια στήλη βιβλίων. Θα ταίριαζε περισσότερο να εκτεθεί ως «καλλιτεχνικό έργο», γιατί αυτό είναι στην ουσία.
Ενα τεχνούργημα ειδικά κατεργασμένο στην παραμικρή του λεπτομέρεια ώστε να εντάσσεται σε αυτή την κατηγορία. Στην υλική του μορφή το σώμα αυτό, χάρις στον σχεδιασμό και την επιμέλεια του συγγραφέα αρχιτέκτονα Π. Τσακόπουλου και στην επιμέλεια-σχεδιασμό της γραφίστριας Ιωάννας Κωστίκα, αποπνέει μια συνεχή φροντίδα ώστε αυτός ο κοινός «σχεδιασμός» τους να περάσει μέσα από τα πάντα: τίτλους, πρωτογράμματα, σελιδοποίηση, σήμανση σελίδων, δομή κειμένου με διαχωρισμό ενοτήτων.
Ακόμα και η ράχη και το πάχος του σώματος χρησιμοποιούνται για να προσφέρουν απόλαυση στο μάτι και πλοήγηση στον όγκο του κειμένου, με τη χρήση ουσιαστικών πληροφοριών (ράχη) ή διακοσμητικών ταινιών που διαχωρίζουν επιμέρους ενότητες (σόκορο). Η φροντίδα της παραμικρής λεπτομέρειας σε αυτόν τον μνημειακό όγκο, η αρμονική συνύπαρξη κειμένου-εικόνας, ακόμα και η επιλογή χαρτιού της έκδοσης αθέλητα παραπέμπουν σε πολύτιμους μεσαιωνικούς κώδικες, σήμερα μουσειακούς θησαυρούς.
Αυτά καθαρά ως προς τη μορφή. Τι όμως διαπραγματεύεται αυτό το υποβλητικό σώμα; Ο υπότιτλος ορίζει αφενός με ακρίβεια το θέμα. Πρόκειται για την εξαντλητική έρευνα πάνω στη «χωρική συγκρότηση και μορφολογία της πόλης» της Οθωμανικής Πελοποννήσου. Αρα ασχολείται με περιοχές αλληλοεπικάλυψης της γεωγραφίας (χαρτογραφική τεκμηρίωση) με τη θεωρία της πολεοδομικής μορφής σε ιστορικά παραδείγματα, που γνώρισε τεράστια ανάπτυξη από τα μέσα του 20ού αιώνα και ύστερα σε Γαλλία και Ιταλία.
Αν και μνημονεύονται ανάμεσα στις πηγές μια σειρά από Ελληνες ερευνητές με σχετικό έργο, εκείνο που τραβάει την προσοχή είναι ο φόρος τιμής στον Δημήτρη Φατούρο που εδώ δηλώνεται με δύο αναφορές: στην προμετωπίδα, για την «πολλαπλότητα αντιφάσεων» του παρελθόντος από κείμενό του, και στο κλείσιμο, για τις «χωρικές πυκνώσεις» των παραδειγμάτων με αφιέρωση στη μνήμη του.
Η πορεία του συγγραφέα ώσπου να συγκεντρώσει αυτή την τεκμηρίωση και να υλοποιήσει τον στόχο του ήταν βασανιστικά μακροχρόνια (37 χρόνια). Αυτή θα περιλάμβανε τρεις σταθμούς μιας σταδιοδρομίας που θα έπαιρνε διάφορες μορφές για λόγους βιοποριστικούς αλλά και ακολουθώντας συναφείς πορείες ιστορικής έρευνας για τη μεταπολεμική ελληνική αρχιτεκτονική.
Μετά από σπουδές αρχιτεκτονικής στο Πολυτεχνείο (1981) και στη La Villette (1985) ο Π. Τσακόπουλος θα εκπονήσει διατριβή στο Πανεπιστήμιο Paris X-Nanterre (1986) για τη μετάβαση από την οθωμανική στην ελληνική πόλη της Πελοποννήσου και θα ακολουθήσει μεταδιδακτορική έρευνα το 1993-94 στα αρχεία του υπουργείου Αμυνας του Παρισιού για τη χαρτογραφία της περιόδου που τον ενδιαφέρει. Τα όσα ανακάλυψε και εξερεύνησε χωμένος μέσα σε αρχεία χαρτών σε διάφορες χώρες και στο διαδίκτυο, που αποτέλεσαν την πρώτη ύλη για την έρευνά του, έχουν κατατεθεί υπομνηματευμένα στο παράρτημα Γ.Ι της έκδοσης.
Ομως περισσότερο από την κοπιαστική αποθησαύριση του υλικού, επίτευγμα του Π. Τσακόπουλου είναι η αναγωγή του σε συγκρίσιμες ενότητες πληροφόρησης, που τροφοδοτούν την αναζήτηση «επάλληλων πλεγμάτων» μέσα στην οθωμανική πόλη και επιτρέπουν τη μετέπειτα συνθετική τους εξέταση. Τα επτά πλέγματα που διακρίνονται είναι το οθωμανικό πολεοδομικό πρότυπο, η άμυνα, το νερό, η φύση, οι αγορές, οι χώροι λατρείας και η κατοικία.
Ως προς τη δομή του περιεχομένου το σώμα χωρίζεται σε τέσσερα κύρια μέρη, με τα διακριτικά Ε (εισαγωγή), Α (ανασύσταση πολεοδομικής μορφής), Β (η πόλη ως επάλληλα πλέγματα), Γ (παραρτήματα). Η ουσία της έρευνας στηρίζεται στη διάκριση ανάμεσα στο Α και στο Β. Το Α (και εκτενέστερο, 640 σελ.) εξετάζει εννέα μονογραφίες διακριτών πόλεων της Πελοποννήσου (πέντε αγορές και τέσσερα οχυρά), ενώ το Β ασχολείται με τη συνθετική αναγνώριση επτά «επάλληλων πλεγμάτων» που διαπερνούν τις προηγούμενες μονογραφίες, καταλήγοντας σε μια cadenza (βιρτουόζο σόλο) κι έναν λακωνικό επίλογο.
Το πρώτο διακρίνει γραμμικές από κεντρικές σημειακές πυκνώσεις, το δεύτερο εξηγεί ότι στόχος αυτής της έρευνας ήταν να δημιουργηθεί ένας «χωρικός καμβάς» για ό,τι υπάρχει και ό,τι θα προκύψει μελλοντικά πάνω στο θέμα. Μεγαλειώδες όραμα, που δικαιώνει μια τέτοια απίστευτα φανατική αφοσίωση στους μηχανισμούς της Ιστορίας.
Η efsyn.gr θεωρεί αυτονόητο ότι οι αναγνώστες της έχουν το δικαίωμα του σχολιασμού, της κριτικής και της ελεύθερης έκφρασης και επιδιώκει την αμφίδρομη επικοινωνία μαζί τους.
Διευκρινίζουμε όμως ότι δεν θέλουμε ο χώρος σχολιασμού της ιστοσελίδας να μετατραπεί σε μια αρένα απαξίωσης και κανιβαλισμού προσώπων και θεσμών. Για τον λόγο αυτόν δεν δημοσιεύουμε σχόλια ρατσιστικού, υβριστικού, προσβλητικού ή σεξιστικού περιεχομένου. Επίσης, και σύμφωνα με τις αρχές της Εφημερίδας των Συντακτών, διατηρούμε ανοιχτό το μέτωπο απέναντι στον φασισμό και τις ποικίλες εκφράσεις του. Έτσι, επιφυλασσόμαστε του δικαιώματός μας να μην δημοσιεύουμε ανάλογα σχόλια.
Σε όσες περιπτώσεις κρίνουμε αναγκαίο, απαντάμε στα σχόλιά σας, επιδιώκοντας έναν ειλικρινή και καλόπιστο διάλογο.
Η efsyn.gr δεν δημοσιεύει σχόλια γραμμένα σε Greeklish.
Τέλος, τα ενυπόγραφα άρθρα εκφράζουν το συντάκτη τους και δε συμπίπτουν κατ' ανάγκην με την άποψη της εφημερίδας