Εις μνήμην Μαρίας Λαϊνά

Ο βαθμός δημόσιας ανταπόκρισης στον θάνατό της υπήρξε αντιστρόφως ανάλογος με τις εμφανίσεις και τον τρόπο ζωής της: από την προσωπική επιλογή της μοναχικότητας/μοναξιάς, που διαπερνά και το συνολικό έργο της, («Καθώς μεγαλώνει/αναχωρεί με περισσότερη άνεση.//ίσως και κάποια έλξη.» (Δικό της, 1985) στην εν απουσία της εντούτοις ακούσια παρουσία της στη σφαίρα των media και social. Ωστόσο, ο δείκτης αυτός είναι αποκαλυπτικός για τη δημοφιλία όχι τόσο του προσώπου όσο, και κυρίως, του έργου της και για την επιδραστικότητα μεταξύ των νεότερων ιδίως ποιητριών/ών που συχνά τη συγκαταλέγουν στις κύριες επιρροές τους.

Η Λαϊνά απέδειξε νεότατη ότι ανήκει στην επικράτεια των λέξεων και, βαθαίνοντας την όλως προσωπική σχέση της μαζί τους, αγωνίστηκε μέχρι το τέλος να κατοικήσει μόνιμα σε αυτή την επικράτεια παρακινημένη από τη σύμφυτη με την ύπαρξή της, όπως το είχε εξάλλου πολλές φορές δηλώσει, αναγκαιότητα να γράφει: ως τρόπο και απόδειξη του ζην.

Εχουν ήδη εντοπιστεί από την κριτική οι βασικές θεματικές συνιστώσες στο έργο της: η παρουσία του έρωτα, αμφίπλευρη (η ζωοποιός δύναμη και η ελπίδα της διάρκειας αντίθετα με το μη αίσιο τέλος, τη διάψευση και τη θλίψη του χωρισμού), η μοναξιά ως καταστατική ανθρώπινη βιοτική συνθήκη που επιτείνει ο αστικός βίος και η συμπαρουσία της με τη φθορά στο πέρασμα του χρόνου καθώς πλησιάζει το αναπόδραστο τέλος: «Η τύχη μου χαμογελάει∙/ η μοναξιά που ονειρεύτηκα στα νιάτα μου/ θ’ ανοίξει το μπουκάλι το κρασί/ και θα μ’ ανάψει το τσιγάρο» («Μία φθινοπωρινή ημέρα», Ο,τι έγινε. Ανθρωποι και φαντάσματα, 2020).

Τέλος, η διερώτηση για την έννοια της ανυπαρξίας και τον θάνατο: «Ο θάνατος είναι μια αίσθηση μαρτυρική/όταν το βράδυ μένει γυμνή η μοναξιά[…] Του θανάτου η φρίκη θάνατος δεν είναι·/αυτός υπάρχει μόνο μια στιγμή κι είναι παιδί αθώο.» («Βαφτιστικό», Επέκεινα, 1970). Από την ουσιαστικά πρώτη συλλογή Επέκεινα η κατάργηση του ορίου νεκρών-ζωντανών θα επανέλθει στην τελευταία συλλογή Ο,τι έγινε. Ανθρωποι και φαντάσματα (2020) όπου συνυπάρχουν ζώντες, νεκροί αλλά και η σκιά των λογοτεχνικών χαρακτήρων, ενώ βρίσκουν την τελική εκδοχή τους τα προηγούμενα βιβλία της και οι άλλοι περί ποίησης λόγοι της (συνεντεύξεις και άλλα κείμενα).

Σταθμός της πορείας της Λαϊνά, συμπύκνωση της ποιητικής της, και εκκίνηση της ωριμότερης ποίησής της με κρυσταλλωμένους τους τρόπους της, ο Ρόδινος φόβος (1992). Ξεχωρίζω επίσης τη σπαρακτική, ποιητική ουσιαστικά, νουβέλα-κυρίως μονόλογο Τι όμορφη που είναι η ζωή 2020.

Μια περιδιάβαση στις όχι συχνές συνεντεύξεις της αποκαλύπτει την ίδια λιτότητα, τον κοφτό τόνο που διακρίνει και την ποίησή της. Πρόκειται για το μόνιμα απαλλαγμένο από κάθε καλλιέπεια ύφος, ήδη από την αρχή, το ’70, που δομεί τη φράση ανατέμνοντας ώς το βάθος τις λέξεις και τα νοήματα που μεταφέρουν ώστε να αποτυπωθούν στο χαρτί με καθαρότητα και ακρίβεια. Χαρακτηριστικότερο δείγμα περιγραφικής ακρίβειας και λεκτικής λιτότητας αποτελεί η Μικτή τεχνική (2012) όπου τον εικαστικό χαρακτήρα των εικόνων επιβεβαιώνει η ειδική ζωγραφική τεχνική που τους αποδίδεται.

Ενας ιδιαίτερος εξομολογητικός τόνος, μόνιμο γνώρισμά της Λαϊνά, συνάπτεται με τη θεατρικότητα οδηγώντας την στη συγγραφή θεατρικών. Αν και κυρίαρχος στο έργο της είναι ο ρυθμός που της επέβαλε ο ποιητικός λόγος, η μείξη υφολογικών στοιχείων ανάμεσα στα είδη υπήρξε ιδιαίτερα αποδοτική: ο θεατρικός μονόλογος και ο υποθετικός διάλογος (ιδίως στο Ο κήπος · Οχι εγώ, 2005).

Η βαρύτητα των θεματικών της, των κομβικών υπαρξιακών ζητημάτων, ενώ δίνει στην ποίησή της χαρακτηριστικό βάθος με το γυμνό, άμεσο ύφος («Σε τόπο ξερό/ απλώνω τον κήπο μου/ έως ότου γεμίσει το στόμα μου γέλιο», Ρόδινος φόβος, 1992), δεν αποπνέει ποτέ ούτε μίζερη θρηνολογία του εφήμερου της ζωής, του αδιέξοδου των σχέσεων και του φόβου για την απέραντη μοναξιά του κόσμου -κυρίως εντός του κόσμου και των άλλων- και για το βέβαιο του θανάτου· ούτε εξοντωτικά πολύπλοκη κρυπτικότητα που αντιστρατεύεται την παρουσία αναγνωστικών «κλειδιών».

Αντίθετα, η αξιοθαύμαστη ισορροπία πραγματικού -ονειρικού/μεταφυσικού, η προσήλωση στον μινιμαλισμό των σχημάτων και των εικόνων με κυρίαρχα άλλοτε την ήρεμη ενατένιση άλλοτε την υπόκωφη ένταση, σπάνια τον θυμό ανάμεικτο με ειρωνεία, -όπως στο πεζό θεατρικής, και αυτό, υφής Το Νόημα (Κωμωδία-Πράξη πρώτη), (2007) όπου ψηλαφείται τεχνηέντως η απουσία νοήματος σε πλήθος ανθρώπινες εκδηλώσεις- συναποτελούν, όπως επιχειρήθηκε να συνοψίσει αυτό το κείμενο, τους όρους της καθολικής αποδοχής της ποιήτριας.