Οι μετενσαρκώσεις ενός ταξιδιώτη

Η γνωριμία με την Ινδία ξεκινάει με θάνατο. Οχι με έναν μυθιστορηματικό θάνατο, αλλά με την ιδέα του θανάτου και τη στάση των Ινδουιστών απέναντί του. Το Βαρανάσι και οι νεκρικές πυρές, ο καθαρτήριος Γάγγης, το σιωπηλό πένθος... Και τελειώνει με ένα σώμα, το πνευματοποιημένο σώμα του Τιρθανκάρα.

Ετσι καταλαβαίνουμε εξ αρχής ποιον έχουμε οδηγό στο ταξίδι. Δεν έχουμε έναν εξωτερικό παρατηρητή που περιγράφει από απόσταση, με το βλέμμα δηλαδή του Δυτικού που κοιτάζει με εξωτικό θαυμασμό την Ινδία. Δεν έχουμε τον ανυποψίαστο περιηγητή, ο οποίος, χαμογελώντας συνέχεια με τα παράξενα που συναντά, εκπλήσσεται με την καθημερινότητα των ντόπιων και φωτογραφίζει ανέμελα τα μνημεία. Εχουμε πιο πολύ τον πεζοπόρο που αναμιγνύεται με τον αναβρασμό των πόλεων, στις οποίες ταξιδεύει, και αφηγείται φιλοσοφώντας, όχι με διάθεση να στοχαστεί σαν ανθρωπολόγος, αλλά να εξιστορήσει και να περιγράψει ως λογοτέχνης που θέλει να ζωντανέψει στο χαρτί τις αφομοιωμένες εμπειρίες του.

Η περιήγηση που μας χαρίζει το βιβλίο κινείται ανάμεσα στο ιερό Βαρανάσι, στο πολύβουο Νέο Δελχί και την ιστορική Τζαϊπούρ. Ωστόσο η ξενάγηση δεν έχει ούτε ιστορικό, ούτε καλλιτεχνικό χαρακτήρα, αφού τα μεγάλα μνημεία και η ιστορία του τόπου δεν σχολιάζονται εκτενώς.

Ο Χρήστος Χρυσόπουλος δεν ήθελε να γράψει έναν λογοτεχνικό ταξιδιωτικό οδηγό, αλλά να προσεγγίσει την ψυχή της Ινδίας. Ναι, θα μιλήσει για ναούς, ανάκτορα ή κήπους, αλλά στην ουσία δεν τον ενδιαφέρει να περιγράψει τα μνημεία, να τα συνδέσει με την Ιστορία, να αναδείξει την τέχνη που τα συνοδεύει αιώνες τώρα.

Ο αφηγητής είναι ο συγγραφέας που ρουφά άπληστα όσα βλέπει και τα επωάζει μέσα του, ώσπου να τα μετατρέψει σε κείμενο. Ενώ οι περιγραφές του είναι ακριβείς και η αφήγησή του καίρια, αυτό που μεταδίδει τελικά είναι το συναίσθημα από την παραίτηση στην ινδική καθημερινότητα, η προσγειωμένη έκπληξη από συναντήσεις με ανώνυμους ντόπιους, η μαγεία η οποία απορροφάται από το βλέμμα και η μυστηριακή γοητεία που δεν είναι απλώς απόρροια του εξωτισμού ή της μακραίωνης κουλτούρας.

Η Ινδία, για τον Χρυσόπουλο, είναι οι άνθρωποί της, οι απλοί άνθρωποι που δουλεύουν όλη μέρα, που δείχνουν ίσως δουλικότητα, αλλά συνάμα κι ένα καλοπροαίρετο χαμόγελο, από τον ζωγράφο της Τζαϊπούρ έως τις γυναίκες της Αγιόντια κι από τους Σιχ της Γκουντβάρα μέχρι τις πιστές της Μπαϊράβα. Σε όλες αυτές τις συναντήσεις ο συγγραφέας μπόρεσε, όσο αυτό ήταν δυνατόν, να πιάσει τον σφυγμό της χώρας και τον τρόπο με τον οποίο η κουλτούρα της αλλάζει τον επισκέπτη. Η ιδέα του πεζοπόρου πεζογράφου δεν είναι ότι είμαστε ίδιοι με τους Ινδούς, ούτε ότι είμαστε διαφορετικοί. Είναι ότι «δεν είμαστε πλέον αυτοί που ήμασταν πριν βρεθούμε στην Ινδία».

Ο σκεπτικιστής περιηγητής αμφισβητεί τις αμφιβολίες του, καθώς οι αισθήσεις του υφίστανται μια ολομέτωπη επίθεση κι αυτός αναγκάζεται να δώσει βάση στο συναίσθημα. Αυτό όμως το συναίσθημα τον οδηγεί στην ανακάλυψη του σώματος, αφού «η μεταφυσική εγγράφεται στη σάρκα», τόσο στην τέχνη όσο και στην καθημερινή ζωή. Ετσι ο Χρυσόπουλος κερδίζει «μια ουσιαστικότερη συνείδηση του ενστικτώδους, του εμφορούμενου από τη σάρκα», η οποία εισπράχθηκε μόνο όταν παραιτήθηκε από τις αντιστάσεις του απέναντι σ’ αυτό το άλογο που τον ράπιζε.

Ο ινδικός κόσμος βέβαια δεν είναι μονοδιάστατος. Αντίθετα, αποτελεί ένα διαλεκτικό, πολύπλοκο, ασυνεχές, ετερογενές μείγμα, ένα πολύχρωμο κράμα, αεικίνητο, παλλόμενο, υψηλό και ταπεινό μαζί, ιερό και ζωικό. «Ενα αμάλγαμα κοσμικότητας και μεταφυσικής». Οι θεοί ζουν ανάμεσα στους ανθρώπους, οι θρύλοι είναι ζωντανοί, η ιστορία εισδύει μέσα στο παρόν, η βία είναι πληθωρική ενώ οι άνθρωποι είναι ακίνδυνοι, σαν όλα να ανήκουν σε μια ατελεύτητη τελετουργία.

Ο συγγραφέας καταφέρνει ―με στοχαστικό τόνο αλλά και με ταιριαστή ώσμωση σκέψεων και γεγονότων― να μας μεταδώσει χαρακτηριστικές εικόνες και ερμηνείες του κυκεώνα της Ινδίας. Κι αυτό σίγουρα είναι η πεμπτουσία της ταξιδιωτικής πεζογραφίας.

Χρήστος Χρυσόπουλος, «Το σώμα του Τιρθανκάρα»

Μυθιστόρημα. Νεφέλη, 2014, σελ. 358