Η ακύμαντος Τυδώ

12 καλοκαιρινά διηγήματα

Το «Ανοιχτό Βιβλίο», για τρίτη συνεχή χρονιά, στεγάζει στις σελίδες του πρωτότυπα καλοκαιρινά διηγήματα. Δώδεκα συγγραφείς, διαφορετικής ηλικιακής κλίμακας, θεματικού άξονα και αφηγηματικής παλέτας έγραψαν ευσύνοπτες καλοκαιρινές ιστορίες. Μ’ άλλα λόγια, έθεσαν στο κέντρο της μυθοπλασίας τους τη θερινή εμπειρία και μας έστειλαν κείμενα νοσταλγικά, περιπλανητικά, παιγνιώδη, ενδοσκοπικά, ανατρεπτικά ή αναστοχαστικά που θα μας συντροφεύουν όλο το φετινό καλοκαίρι. Για άλλη μια φορά το «Ανοιχτό Βιβλίο», εκτός από κριτική πυξίδα, προσφέρει και λογοτεχνική απόλαυση.  Μισέλ Φάις

Το καλοκαιρινό αφιέρωμα άνοιξε ο Ακης Παπαντώνης και συνεχίζει ο Δημοσθένης Παπαμάρκος.

από το οδοιπορικό Το άγνωστο Αιγαίο του αρχαιολόγου Στεφάνου Παπαχρήστου

Οσοι επιλέγουν να αντισταθούν στην απομάγευση του κόσμου που επέβαλε στον άνθρωπο ο σύγχρονος πολιτισμός έχουν αναζητήσει πολλές φορές καταφύγιο στο αιγαιακό αρχιπέλαγος. Και όχι αδίκως. Στις αγκάλες της ανήσυχης αυτής θάλασσας γαληνεύουν ακόμα τόποι που τολμούν να αμφισβητούν την κοινοτοπία της εμπειρίας που προκύπτει όταν η πρόσληψη του κόσμου γίνεται αποκλειστικά μέσω του ορθού λόγου.

Κατά τη διάρκεια της έρευνας για τις ανάγκες του βιβλίου μου «Πελαγαία ερπετά, χρονοφαγία και ο συμβολισμός του Γιόρμουνγκαντρ», έμελλε να γνωρίσω έναν τέτοιο, σχεδόν προπτωτικό στην αγνότητά του, κόσμο, τη νήσο Τυδώ. Φιλοξενούμενος στον παλαιό μου φίλο και συμφοιτητή Νέαρχου Συσίτη, ομότιμο καθηγητή φιλολογίας του ΑΠΘ και κάτοικο της νήσου, κατάφερα να αποκτήσω μία πλήρη εικόνα του νησιού και της ζωής του, όσο αυτό είναι δυνατόν για έναν επισκέπτη.

Ωστόσο, χρόνια μετά, στη δεύτερη επίσκεψή μου στο νησί, είχα την ευκαιρία να διαπιστώσω πως η θαυμαστή αυτή στην ιδιαιτερότητά της νέα γαία που ανακάλυψα δεν ήταν παρά ένας περίτεχνος αντιπερισπασμός. Πως κάτω από το πέπλο της αρχαϊκής της σαγήνης, η Τυδώ κρύβει μυστικά απερίγραπτα, που η αποκάλυψή τους και μόνο θα αρκούσε για την εκ βάθρων ανατροπή όλων όσων αξιωματικά υιοθέτησε –αφελώς, όπως αποδεικνύεται– ο ανθρώπινος λόγος. Πριν συνεχίσω, ωστόσο, με την αφήγηση της ιστορίας που μου αποκάλυψε το πραγματικό πρόσωπο αυτού του ζοφερού τόπου, θα ήθελα να πω μερικά λόγια γι’ αυτόν.

Η νήσος Τυδώ, στο μέσο περίπου της νοητής ευθείας που συνδέει τον Φάρο Ικαρίας, στο νοτιότερο άκρο του νησιού, με το βορειοδυτικό ακρωτήρι της Πάτμου, αρνείται πεισματικά να δεχθεί στο λιμάνι της τα απόνερα σύγχρονου πλοίου, ακόμα και αυτού της άγονης γραμμής.

Αυτό συμβαίνει γιατί το γεωφυσικό ανάγλυφο της Τυδούς δεν της επέτρεψε ποτέ να αποκτήσει λιμάνι. Διαθέτει μονάχα έναν αβαθή όρμο μόλις επαρκή για τον ελλιμενισμό των μικρών λέμβων που χρησιμοποιούν οι ντόπιοι. Η ιδιομορφία αυτή της νήσου, σε συνδυασμό με τη γεωγραφική της θέση, είχε ως συνέπεια οι ναυτικοί και οι έμποροι να προτιμούν τους εγγύς κι απείρως πιο φιλόξενους λιμένες της Πάτμου και της Ικαρίας. Αντίστοιχοι λόγοι την έθεσαν εκτός χάρτη και για τους διάφορους κατά καιρούς πειρατές. Ετσι, για αιώνες ολόκληρους η νήσος Τυδώ φιλοξενούσε μόνο τον παφλασμό των κυμάτων.

Παρ’ όλα αυτά και αντίθετα απ’ ό,τι θα περίμενε κανείς, οι κάτοικοι του νησιού είναι ιδιαίτερα δραστήριοι στην επαφή τους με τον υπόλοιπο κόσμο. Παρατηρώντας τους να επιδίδονται σε καθημερινές δραστηριότητες που έχουν προ πολλού εκλείψει από τις νεωτερικές κοινωνίες και να φορούν ακόμη τις παραδοσιακές τους ενδυμασίες που παραπέμπουν μάλλον στη μέση βυζαντινή παρά στην οθωμανική περίοδο, είναι εύκολο να σκεφτεί κανείς ότι πρόκειται μάλλον για μία ακόμη κοινότητα που έχει επιλέξει να διαφυλάξει τον χαρακτήρα της αποφεύγοντας συστηματικά τον συγχρονισμό της με τον υπόλοιπο κόσμο. Η πραγματικότητα ωστόσο είναι πολύ διαφορετική.

Οι Τυδείς δεν αντιστάθηκαν ποτέ στην έλξη των μεγάλων αστικών κέντρων της Ελλάδας ή του εξωτερικού. Ταξιδεύουν πολύ συχνά εκτός νησιού για αναψυχή ή για διάφορες εργασίες, και όπως έχουν διαπιστώσει οι όποιοι επισκέπτες της Τυδούς, αποδεικνύονται πάντοτε πρόθυμοι οικοδεσπότες.

Τίποτα πέραν της θάλασσας δεν προδίδει στον επισκέπτη της Τυδούς πως βρίσκεται σε νησί του Αιγαίου. Ακόμα κι εκείνα τα τόσο χαρακτηριστικά νησιώτικα ξωκλήσια εδώ απουσιάζουν πλήρως. Για την ακρίβεια, μετά την επιδρομή των Νορμανδών υπό τον Χαράλδο τον Βερζέρκο στα 907 μ.Χ. και την καταστροφή του κεντρικού ναού του Αρχαγγέλου Μιχαήλ, δεν υπάρχει δημόσιος χώρος χριστιανικής λατρείας στο νησί.

Οι κάτοικοι, αν και κατάφεραν να εξοντώσουν τους Νορμανδούς σε ενέδρα, ένα μεσημέρι του Ιουλίου του 907 μ.Χ., επέλεξαν να μην επισκευάσουν τον ναό παρά να ασκούν τα λατρευτικά τους καθήκοντα ιδιωτικά, όπως οι μοναχοί στις άγιες σκήτες. Αυτό το γεγονός, το μόνο αξιομνημόνευτο στην ιστορία της Τυδούς, καθόρισε την ταυτότητα του νησιού. Οι συνήθειες των κατοίκων, ακόμα και οι ενδυματολογικές, μοιάζει σαν να υποτάχθηκαν στην κανονικότητα μιας αχρονικής επανάληψης ενός και μοναδικού έτους, του 907 μ.Χ.

Αλλά αυτό που ίσως έχει ακόμα μεγαλύτερο ενδιαφέρον είναι ότι η επικράτηση των Τυδέων το 907 οδήγησε στην ανέγερση ενός κτίσματος μοναδικού στην ιστορία της αρχιτεκτονικής. Η θέση του εντοπίζεται εκτός οικισμού, στους πρόποδες του όρους Κόλουρος, και αν θέλαμε να το περιγράψουμε ακριβέστερα, θα μιλούσαμε μάλλον για ένα υπόστεγο με εξάκλιτη οροφή.

Η μοναδικότητά του οφείλεται στην επιλογή των δομικών του υλικών, που δεν ήταν άλλα από τα μακρά πλοία των Νορμανδών εισβολέων· οι τρόπιδες των σκαφών αυτών συγκολλήθηκαν σχηματίζοντας την οροφή ενώ οι ιστοί τους αναπροσαρμόστηκαν ως δοκοί υποστήριξης της ανωδομής.

Το κτίσμα λοιπόν αυτό, που οι ντόπιοι αποκαλούν Φυνρικάλλα ή Φυνριχάλλα, έχει τροπαϊκό χαρακτήρα, κάτι που γίνεται έκδηλο και από την χρήση του, μιας και σε αυτό φιλοξενείται κάθε χρόνο η μία και μοναδική εορτή της τυδαϊκής κοινότητας. Το «Σκυλοτάισμα», όπως την αποκαλούν οι κάτοικοι, είναι εορτή την έναρξη της οποίας σηματοδοτεί η ταυτόχρονη ανατολή του Σειρίου με τον Ηλιο. Ετσι, αν και δεν έχει ποτέ σταθερή ημερομηνία ή διάρκεια, συμπίπτει πάντοτε με τις θερμότερες ημέρες του Ιουλίου –γνωστές από την αρχαιότητα ως «κυνικά καύματα».

Με τη συνοδεία κακόφωνων ασκαύλων φτιαγμένων από δέρμα ποιμενικών σκύλων, οι κάτοικοι ανιστορούν πώς οι αρχαίοι Τυδείς αιφνιδίασαν την πιο καυτή ώρα του μεσημεριού τους βορείους εισβολείς, όταν οι τελευταίοι ασυνήθιστοι στο κλίμα και παραδομένοι ήδη στην αλλοφροσύνη των αντικατοπτρισμών και της ανηλεούς ζέστης κατελήφθησαν από λυσιμελή τρόμο, πιστεύοντας πως αντίπαλοί τους δεν ήταν απλοί άνθρωποι, μα οι λυσσασμένες αγέλες των λύκων του Ράγκναροκ.

Αν και η συμμετοχή στους εορτασμούς αποτελεί αποκλειστικό δικαίωμα των γηγενών, με μεγάλο κίνδυνο για τη ζωή μου –όπως κατάλαβα αργότερα– κατάφερα να υπάρξω μάρτυς τους και να διαπιστώσω πόσο βάσιμοι ήταν τελικά οι φόβοι των Νορμανδών.

* Η συλλογή διηγημάτων «Γκιάκ» (Αντίποδες) του Δ. Παπαμάρκου τιμήθηκε πρόσφατα με το Βραβείο Διηγήματος (Αναγνώστης, 2015).