Από το μπονζάι στον παραδοσιακό κήπο

Μια τάση της διηγηματογραφίας τεντώνει τα κείμενα σε μήκος πολλών σελίδων, σαν αυτά να φλερτάρουν με το μυθιστόρημα, και μια άλλη αντίθετη συρρικνώνει την έκτασή τους, σαν να φωτογραφίζουν τη στιγμή, ακαριαία και λιτά. Ανάμεσα στο μεσαίο ή μεγάλο διήγημα και στο ελάχιστο και πυκνό ο αναγνώστης μπορεί να βρει την ατμοσφαιρική αφήγηση ή τη γρήγορη τσεκουριά, την πολυεπίπεδη διαστρωμάτωση ή την ποιητική επιγραμματικότητα.

Ας ξεκινήσω από το μικρό που βαραίνει με την ελαφρότητά του. Η συλλογή «αφηγημάτων» του Θάνου Κάππα ανήκει στη μικρομυθοπλασία, που την έχουν υπηρετήσει μεγάλα ονόματα, αφού περιλαμβάνει σύντομα ή «συντομότατα» κείμενα. Αυτή σχετίζεται άμεσα με μια βιωματικού τύπου γραφή, κοφτή σαν αστραπή και στατική σαν φωτογραφία, με έμφαση στην περιεκτικότητα και την ποιητικότητα της γλώσσας και με εστίαση σε ένα συγκεκριμένο επεισόδιο, που συχνά είναι μόνο η αφορμή για σκέψη ή αναπόληση.

Τα κείμενα του Θ. Κάππα στηρίζονται στην ανάμνηση, πρόκειται για μπουκιές μνήμης που προσπαθούν να ανασυνθέσουν, αποσπασματικά και συνειρμικά, το παρελθόν. Οχι ακριβώς τα γεγονότα, τα οποία ούτως ή άλλως ξεφτίζουν, αλλά τα συναισθήματα.

Η μνήμη διεκδικεί τα δικαιώματά της μέσα στη σκέψη, μετατρέπεται σε νοσταλγία οικογενειακών στιγμών και πρώτων ερώτων, από την άλλη όμως αντιπαραθέτει το αφελές παρελθόν (λ.χ. με τις λυρικές εκθέσεις ενός μαθητή) στην ορθολογική ανάλυση του σήμερα.

Ο συγγραφέας «νιώθει να τον πολιορκεί από παντού το νόημα της ζωής», τεμαχισμένο σε ετερόκλητα κομματάκια, θραύσματα του νου, ποιητικές απηχήσεις και φράσεις, σκόρπιες εικόνες που δένουν σε παραλληλισμούς μέσω του συνειρμού, απωθημένα για κορίτσια και αμοντάριστα αποσπάσματα από προσωπικούς απολογισμούς.

Γι’ αυτό οι στιγμές και τα αισθήματα φαίνονται πιο δυνατά από τις συνεκτικές ιστορίες και τους συμπαγείς μύθους, που δεν βρίσκονται εύκολα μέσα στο βιβλίο. Πρόκειται δηλαδή για μικρές ιστορίες που καρυκεύονται από το αλατοπίπερο της ώριμης σκέψης.

Κάποιες μικροϊστορίες, όμως, μένουν στο αυτοβιογραφικό σημειωτόν, δεν καταφέρνουν δηλαδή να μεταμορφώσουν τον βιωματικό σπινθήρα σε ευρύτερο πρίσμα του κόσμου είτε να καταδείξουν το συναισθηματικό φορτίο τους.

≈≈≈≈≈≈≈≈≈≈≈≈≈≈≈≈≈

Από την άλλη, στα περισσότερα από τα έντεκα εκτενέστερα διηγήματα του Φοίβου Πιομπίνου παρακολουθούμε, σαν επισκέπτες έκθεσης ζωγραφικής, τα πορτρέτα απλών ανθρώπων, των οποίων η ζωή συνήθως ξεδιπλώνεται από τη γέννησή τους ώς τον θάνατό τους.

Οι μικρές αυτές βιογραφίες αφορούν καθημερινούς ανθρώπους, που έχουν ωστόσο μια εμφανή ιδιαιτερότητα, αφορούν τον ιδιωτικό τους βίο, με αναφορές στην εθνική Ιστορία, και απλώνονται ράθυμα όσο και γοητευτικά, αργόσυρτα όσο και άρτια μέχρι το τέλος τους. Ετσι, ο 20ός αιώνας, που πρωταγωνιστεί στον τόμο, κυρίως στα μεσοπολεμικά και τα πρώτα μεταπολεμικά χρόνια, προβάλλει τα σλάιντς του με σκηνές από τη Βηρυτό μέχρι τη Αθήνα κι από την Ανατολική Θράκη μέχρι τη Θεσσαλονίκη.

Ο αναγνώστης θα μείνει σε μια παλιομοδίτικη ίσως, μα πάντα διαυγή, αφηγηματικότητα, που δεν εννοεί πολλά, αλλά και δεν αποκαλύπτει με φλύαρο τρόπο περισσότερα. Κι αυτή η άνεση θα ήταν μια ρηχή βιογράφηση, αν δεν εμφιλοχωρούσε στην ιστορία το στοιχείο της «περιπέτειας», με την αριστοτελική σημασία του όρου, που δείχνει εν μέρει ειρωνικά τα παιχνίδια τα οποία παίζονται ερήμην των ηρώων.

Πολλοί από αυτούς επιθυμούν σε όλη τους τη ζωή να πετύχουν έναν μικρό αλλά σημαντικό γι’ αυτούς στόχο και τελικά βρίσκονται αναποδογυρισμένοι από τα τερτίπια της μοίρας. Το καινούργιο διαμέρισμα, στο ομώνυμο διήγημα, θα γίνει ο στόχος δεκαετιών κόπων και προσπαθειών, που θα επιτευχθεί αλλά μαζί θα γίνει και τάφος, αφού ο ιδιοκτήτης του δεν θα προλάβει να το χαρεί!

Ανάλογα στη «Γηροκόμηση» ο γηραιός πρωταγωνιστής παντρεύεται μια πιο νέα γυναίκα για να τον γηροκομήσει και τελικά τη γιατροπορεύει αυτός, αφού εκείνη παθαίνει εγκεφαλικό! Αλλά η περιπέτεια έχει και την αντίστροφη φορά, όπως στην «Ανεπιθύμητη» όπου η όντως ανεπιθύμητη κόρη γίνεται τελικά το αποκούμπι του γέρου πατέρα.

Εχουμε λοιπόν δύο διηγηματογράφους που εξέδωσαν το πρώτο τους βιβλίο γεμάτοι από την πείρα των χρόνων, ο Θ. Κάππας με αιχμή το μικροδιήγημα να στοχεύει στο στιγμιαίο, στο πυκνό, στο καίριο, ενώ ο Φ. Πιομπίνος να προσφέρει απλόχερα τη χαρά της ανάγνωσης σε πλαστές μικροβιογραφίες, οι οποίες κρύβουν σε κάποιο σημείο τους έναν απρόσμενο όσο και εύλογο αιφνιδιασμό.