Οδυσσέως και Πηνελόπης «αναπαλαιωμένος» αναγνωρισμός

Στον Βασίλη Τζ.

Η πεζογραφία του Ταμβακάκη, αφού ταξίδεψε με τις νόρμες αισθηματικών ρομάντζων («Ευμορφία», Εστία 1982) ή με τις συμβάσεις του μυθιστορήματος εφηβείας («Τοπία της Φιλομήλας», Εστία 1988), φαίνεται κάποια στιγμή να ανοίγει ξαφνικά πανιά για πλατύτερους (εσωτερικούς και εξωτερικούς) ορίζοντες, με θεματικές δεσπόζουσες νησιά και θάλασσες αλλά και τη μοναξιά ή την αυτογνωσία.

Αναφέρομαι στην πορεία από την ψυχολογική νουβέλα «Η Υστάτη» (Εστία, 1991) και, διά μέσου μιας σύγχρονης συλλογικής Ροβινσωνιάδας («Οι Ναυαγοί της Πασιφάης», 1997), στο διήγημα «Η σκιά του σκότους» που ηγείται της ενδεκάδας των ερειπωμένων «Αδειων ξενοδοχείων» (Εστία, 2005) και αποτελεί υποδειγματική επανεγγραφή της «Καρδιάς του Σκότους» του Κόνραντ. Την ίδια και από καιρό χαραγμένη ρότα ακολουθεί η ανά χείρας «Αναπαλαίωση».

Μετά την παρέα των ναυτικών της «Πασιφάης» που χάνονται στη λογοτεχνία (αφού πρώτα χαθούν στον Ειρηνικό), ο ανώνυμος κεντρικός ήρωας της «Υστάτης» (ο οποίος έπειτα από θαλασσοδαρμό επτά ετών βρίσκει καταφύγιο στην αφιλόξενη Σαπιέντζα του Αιγαίου), ο ταξιδιωτικός πράκτορας Κώστας Κοριανόπουλος (εξελληνισμένη παραφθορά του πολωνικού ονόματος του Κόνραντ: Κορζενιόφσκι!) που εκτελεί χρέη Τσάρλι Μάρλοου στη «Σκιά του σκότους» και επιστρέφει ύστερα από δέκα χρόνια στο κατεστραμμένο από το τσουνάμι Πουκέ, αλλά και ο Κωνσταντίνος της «Αναπαλαίωσης» αποτελούν, μάλλον, παραπληρωματικούς χαρακτήρες, αν όχι συμπληρωματικές περσόνες του ίδιου προσώπου.

Λάτρεις της περιπέτειας, αλαζόνες και άπληστοι στις σχέσεις τους, ευαίσθητοι πλην μονόχνοτοι, φλεγματικοί και αυτοσαρκαστικοί, ικανοί αφηγητές και παραμυθάδες, όλοι τους μέλη αυτής της παρέας από «νέους ντιλεντάντες ωκεανοπόρους» οι οποίοι αναζητούν την εμπειρία «που θα μεταμορφώσει τη ζωή τους». Απέναντι σ’ αυτούς τους περιπλανώμενους εγωιστές κυνηγούς μιας χίμαιρας, που μπορεί να προσβάλλονται κάποια στιγμή από τη νόσο των λιμανιών αλλά αισθάνονται πάντα καλύτερα στο τραμπάλισμα του σκάφους τους, κάποια σταθερά σημεία αναφοράς: γυναικείες αισθαντικές φιγούρες σε ρόλο Καλυψώς, Κίρκης, Αθηνάς ή Πηνελόπης. Κι ανάμεσά τους, το χάσμα της θάλασσας να επιτείνει την αδυναμία προσέγγισης των ρόλων που έχουν αναλάβει αρχετυπικά.

Πενηντάρης, πρόσφατα χωρισμένος και ιστιοπλόος ο Κωνσταντίνος, νέος ιδιοκτήτης του θρυλικού ιστιοπλοϊκού «Τάι Μο Σον», που και εμείς γνωρίσαμε στην κινηματογραφική εκδοχή του μιούζικαλ «Μάμα Μία» (2008). Ωστόσο, μια σοβαρή αβαρία τον καθηλώνει σε καρνάγιο της Σύρου και τον αναγκάζει να αναβάλει επ’ αόριστον τα μεγαλεπήβολα ναυτικά του σχέδια. Τι θα συμβεί όταν ξανασυναντήσει τον προ εικοσαετίας έρωτά του, την αρκετά μικρότερή του αρχιτεκτόνισσα Πηνελόπη, η οποία αναπαλαιώνει παλιά αρχοντικά στη Σύρο και την οποία εγκατέλειψε με σκαιό τρόπο, για χάρη της πλανεύτρας θάλασσας; Μπορεί να αναπαλαιωθεί ένα θρυλικό σκαρί κατασκευασμένο από το καλύτερο ξύλο του Χονγκ Κονγκ;

Μπορεί να αναπαλαιωθεί μια ανθρώπινη σχέση που έληξε άδοξα; Και, κατ’ επέκταση ίσως, μπορεί να αναπαλαιωθεί μια παλιά κλασική ιστορία; Ανοιχτά ερωτήματα σε έναν ελεγειακό ύμνο τόσο στην τέχνη της παραδοσιακής ναυπηγικής όσο και στην ίδια την τέχνη της ζωής και της αφήγησης· ανοιχτό το τέλος, όπως στην «Οδύσσεια», με την «εμπειρία της ρόδας που γυρίζει», έτοιμη να πάρει στροφές και πάλι, ακόμη και αν, όπως λέει ο Φόουλς, ο όποιος Οδυσσέας έχει οδηγηθεί «στο σημείο ακριβώς από όπου ξεκίνησε».

Αλλά ποια είναι η γενεαλογία που «εμπνέει» τους ναυτικούς ήρωες του Ταμβακάκη; Ο κατάλογος είναι μακρύς και μας τον θυμίζει κάποια στιγμή ο ίδιος ο αφηγητής. Ο κοσμογυριστής θαλασσοπόρος Τζόσουα Σλόκουμ (1844-1909;), εκτόπλασμα του οποίου, άλλωστε, συνάντησαν οι ναυαγοί της «Πασιφάης», ο παραμυθάς Τρίσταν Τζόουνς (1929-1995), η ιστορία του οποίου εμφανίζεται και στη «Σκιά του σκότους», ο Νορβηγός Θορ Χάγερνταλντ που ταξίδεψε (1947) με τη σχεδία «Κον Τίκι» από το Περού στην Πολυνησία, ο Τιμ Σέβεριν που θαλασσοδάρθηκε στα ίχνη του Αγίου Μπρένταν, του Σεβάχ και του Ιάσονα, ο Αλέν Μπομπάρ που διέπλευσε (1952) τον Ατλαντικό σε μια φουσκωτή λέμβο, αλλά και, εις τα καθ’ ημάς, ο θαλασσοπόρος Σάββας Γεωργίου, ο οποίος ταξίδεψε (1956) από τη Νέα Υόρκη στο Πασαλιμάνι με ένα οκτάμετρο ιστιοπλοϊκό και στον οποίο ο Ταμβακάκης έχει αφιερώσει κείμενο («Μεγάλα καράβια») στην αμέσως προηγούμενη συγκεντρωτική έκδοση παραλειπόμενων κειμένων του μεταξύ 1991 και 2014 («Τακτοποίηση αυθαιρέτων», Εκάτη, 2014).

Ολοι τους κινήθηκαν στα χνάρια του Οδυσσέα, και αυτά αναζητά ο Κωνσταντίνος («Ο θαυμασμός δεν με έκανε να θέλω να γίνω ο πρώτος σε κάτι, αντίθετα με ενέπνεε να ακολουθήσω τα χνάρια των άλλων, να επαναλάβω την πρόκληση»), και ίσως και η ίδια η αφήγηση.

Ετσι, λοιπόν, οι φαινομενικά επιφανειακές ναυτικές ιστορίες ναυαγών, ατρόμητων θαλασσοπόρων ή ναυτικών πρακτόρων που φαντάζεται για μας ο Ταμβακάκης δεν αποτελούν παρά παραλλαγμένες ή αντεστραμμένες επανεγγραφές, διακριτικές μεταμορφώσεις της «Οδύσσειας», γι’ αυτό και προοδευτικά γίνονται συνήθως αλληγορίες, τα εξωτικά ταξίδια οδυσσειακές καταβάσεις, οι επιστροφές νέες αφετηρίες ή αιματηροί νόστοι με αποτυχημένες μνηστηροφονίες…

Οπως και να ’χει, στις ιστορίες του Ταμβακάκη νομίζω ότι συμβαίνει ό,τι και στις αριστοτεχνικές ιστορίες του Τσάρλι Μάρλοου του Κόνραντ, όπου, σε αντίθεση με τις απλοϊκές ιστορίες των θαλασσινών που «διαβάζονται σαν ανοιχτό βιβλίο», το νόημα σε αυτές «περιβάλλει την ιστορία που το αποκαλύπτει όπως αποκαλύπτει η λάμψη την άλω, εκείνο το ομιχλώδες φωτοστέφανο που γίνεται καμιά φορά ορατό γύρω από την απόκοσμη αίγλη του φεγγαριού».