Η θάλασσα είναι δρόμος

«Το μυθιστόρημα είναι λογοτεχνικό σκουπίδι», είχε πει για το πρώτο του ολοκληρωμένο συγγραφικό πόνημα ο Τζακ Κέρουακ. Αλλά επειδή κάτι τέτοια στον κόσμο των καταξιωμένων συγγραφέων κανείς δεν τα παίρνει σοβαρά (αν τα έπαιρνε, σήμερα δεν θα διαβάζαμε τα γνωστότερα έργα του Κάφκα), το μυθιστόρημα «Η θάλασσα, τ’ αδέρφι μου» (1943) έμεινε κατάλοιπο και εκδόθηκε για πρώτη φορά στα αγγλικά το 2011, σαράντα δύο χρόνια μετά τον θάνατο του Κέρουακ.

Συνοδεύεται από μια σειρά μικρότερα πρωτόλεια κείμενά του και την εκτενή του αλληλογραφία με τον παιδικό του φίλο Σεμπάστιαν Σάμπας, Αμερικανό ποιητή ελληνικής καταγωγής.

Η θάλασσα, τ’ αδέρφι μου σαφώς δεν είναι κείμενο της ίδιας τάξης με το «Στο δρόμο» (εκδόθηκε το 1957), μυθιστόρημα που καθιέρωσε τον Κέρουακ ως έναν από τους κύριους εκπροσώπους της γενιάς των μπιτ.

Δείχνει όμως καθαρά τις λογοτεχνικές του καταβολές και μπορεί να διαβαστεί ως προανάκρουσμα του μεγάλου μυθιστορήματος περιπλάνησης, της ρευστής συνειρμικής πρόζας των μπιτ που φέρει ίχνη από λαϊκά αναγνώσματα, τζαζ αυτοσχεδιασμούς και τα λυρικά ξεσπάσματα της ποίησης του Γουίτμαν και της πεζογραφίας του Τόμας Γουλφ.

Το μυθιστόρημα είναι εμπνευσμένο από τη σύντομη θητεία του Κέρουακ στο Εμπορικό Ναυτικό σε ηλικία είκοσι ετών.

Στοιχεία της προσωπικότητας του συγγραφέα αντικατοπτρίζονται στους δύο βασικούς ήρωές του: ο Μπιλ Εβερχαρτ γνωρίζει ένα βράδυ στο Μανχάταν τον Γουέσλι Μάρτιν, ναυτικό που μόλις έχει ξεμπαρκάρει και τρώει τα λεφτά του στην κραιπάλη και το ποτό.

Γοητευμένος από το ελεύθερο πνεύμα του Γουέσλι, ο Εβερχαρτ αποφασίζει να αφήσει προσωρινά την τακτοποιημένη και πεζή ζωή του λέκτορα αγγλικής λογοτεχνίας στο Κολούμπια και να μπαρκάρει.

Κάνουν οτοστόπ μέχρι τη Βοστόνη όπου επιβιβάζονται στο εμπορικό πλοίο Γουέστμινστερ με προορισμό τη Γροιλανδία.

Το κείμενο εστιάζει στις λίγες μέρες πριν από τον απόπλου, όπου ο Εβερχαρτ αναλογίζεται τις δυσκολίες του ταξιδιού και σκέφτεται προσώρας να τα παρατήσει.

Οι σκέψεις του ενσωματώνουν το δίλημμα του ανθρώπου του γραμμάτων που έρχεται αντιμέτωπος με τη δράση, ένα δίλημμα καίριο στη δεκαετία του ’40 (ο Ζορμπάς του Καζαντζάκη το εκφράζει απόλυτα).

Στη συνέχεια τα διλήμματα πολλαπλασιάζονται: συλλογικός ανθρωπισμός ή μοναχικός ατομισμός του διανoούμενου (ο τίτλος μπορεί να ιδωθεί μέσα από αυτό το πρίσμα).

Κι έπειτα, κομμουνισμός ή ιμπεριαλισμός; Πολλοί από τους χαρακτήρες στο μυθιστόρημα είναι κομμουνιστές ή συμπαθούντες, ενώ ταυτόχρονα αντιλαμβάνονται ότι το Αμερικανικό Ονειρο πραγματοποιείται μέσα από καπιταλιστικές δομές.

Κι όλα αυτά τον Ιούλιο του 1942, όταν η Αμερική έχει μπει για καλά στον πόλεμο κι ο πλους του Γουέστμινστερ πραγματοποιείται υπό τη διαρκή απειλή των υποβρυχίων.

Τα διλήμματα του δυτικού ανθρώπου σε μια μεταιχμιακή στιγμή της ιστορίας αντικατοπτρίζονται και στο τελικό μέρος του τόμου, που περιέχει την αλληλογραφία Σάμπας-Κέρουακ.

Ο Σάμπας, που ενθάρρυνε διαρκώς τον Κέρουακ να βρει τη δική του φωνή, να γίνει Τζακ Κέρουακ και όχι Τόμας Γουλφ ή Γουίλιαμ Σάρογιαν, διάλεξε τη δράση κι όχι την περίσκεψη και σκοτώθηκε το 1944 στην Ιταλία πολεμώντας τις δυνάμεις του Αξονα.

Με πάνω από δεκαπέντε τόμους μεταφράσεων στα ελληνικά (χωρίς να λογαριάσουμε τις ανθολογίες κειμένων της γενιάς των μπιτ, στις οποίες συμπεριλαμβάνεται) ο Κέρουακ αποτελεί έναν από τους πλέον μεταφρασμένους Αμερικανούς συγγραφείς στη χώρα μας.

Αυτό σημαίνει ότι υπάρχει ένα σημαντικό κύμα δεξίωσής του, τόσο πριν από τη δεκαετία του ’80 που άρχισε να εκδίδεται συστηματικά στην Ελλάδα (η ελληνική ποιητική γενιά του ’70 έχει διδαχτεί πολλά από αυτόν) όσο και ύστερα από αυτήν.

Η έκδοση του «χαμένου» αυτού μυθιστορήματος, όπως το χαρακτηρίζει η επιμελήτρια της αγγλικής έκδοσης, είναι μια σημαντική προσθήκη στην ελληνική βιβλιογραφία της γενιάς των μπιτ.

Προσφέρει στον Ελληνα αναγνώστη ένα χρήσιμο τεκμήριο των πεζογραφικών καταβολών του Κέρουακ, μαζί με μια πληθώρα κειμένων που δείχνουν το πολιτισμικό κλίμα που έθρεψε την πεζογραφία του.

Εκτός από τη χρησιμότητά του ο τόμος αυτός, μεταφρασμένος και επιμελημένος από τον Γιώργο-Ικαρο Μπαμπασάκη, είναι ένα απολαυστικό ανάγνωσμα.