Οι Κένταυροι της ηδονής

Αν μη τι άλλο, οφείλω να αναγνωρίσω ότι ο Βασίλης Γκουρογιάννης δεν διστάζει να καταπιαστεί με διεγερτικά θέματα και να προκαλέσει με την οπτική που διαλέγει.

Η καταστροφή του Παρθενώνα λ.χ., η οποία στη «Βέβηλη πτήση» (2003) παρουσιάζεται ως θετική προοπτική, και η αναψηλάφηση του Κυπριακού στο «Κόκκινο στην Πράσινη Γραμμή» (2009), με το μικροσκόπιο στραμμένο στα δικά μας λάθη, δείχνουν ότι ο συγγραφέας τολμά να πετάει πολύ κοντά στη φλόγα του καντηλιού.

Και τώρα, με τον ίδιο τρόπο, ρίχνει τον εξηνταπεντάχρονο ήρωά του στα θηρία της πορνογραφίας, όχι σαν ξελιγωμένο σάτυρο αλλά ως σχεδόν «εγκεφαλικά εκφυλισμένο» άνθρωπο που προσπαθεί να μετουσιώσει τα απωθημένα του βιώματα σε τέχνη.

Ο Παναγιώτης (πρώην Βασίλης) Ζαφείρης είναι δικηγόρος και καταξιωμένος συγγραφέας, παντρεμένος με παιδιά, έχει υπό την προστασία του τη Μαρίνα, επίδοξη λογοτέχνιδα, και προσπαθεί να φτιάξει κινηματογραφικά καλλιτεχνήματα, αναπλάθοντας σκηνές από ερωτικές ταινίες.

Αν συνθέσουμε όλα αυτά σε ένα ενιαίο ερμηνευτικό σχήμα, θα καταλάβουμε ότι ο βασικός άξονας του μυθιστορήματος είναι η σύγκρουση των δύο φύλων σε διαρκείς μάχες, σε σχέσεις ηδονής, αισθητικής και εξουσίας.

Μολονότι η ζωή του πρωταγωνιστή είναι θεωρητικά μονογαμική, η επαφή του με τη Γυναίκα παίρνει όλες τις αποχρώσεις της ψυχαναλυτικής έλξης: από τη σαραντάχρονη συζυγική σχέση μέσα στην οικογενειακή εστία μέχρι την αναζήτηση μιας κόρης, που φαντάζει ως η μετενσάρκωση της πρώτης γυμνής γυναίκας, κι από τις πορνικές επισκέψεις, έστω και χωρίς σαρκική ένωση, μέχρι τις δυνάμει αιμομικτικές επαφές.

Το θηλυκό στοιχείο παρελαύνει μέσα στο έργο με τη μορφή συζύγου, κόρης, πόρνης, δασκάλας που μυεί στην αισθητική του έρωτα, Γαλάτειας που ορίζεται από έναν Πυγμαλίωνα, Ηρας και Αφροδίτης μαζί…

Ολα αυτά προβάλλονται ως σκηνοθετημένες κινηματογραφικές σεκάνς, που παρουσιάζουν τη ζωή εναλλάξ με την ερωτική φαντασία του πρωταγωνιστή, φαντασία που μετουσιώνει σε τέχνη ό,τι απαγορευμένο αυτός έχει θέσει για τον εαυτό του.

Τούτη η ψυχαναλυτική μετατόπιση επιτρέπει σε όλο το κείμενο να κινείται εκτός ρεαλιστικού πλαισίου, να βάζει μέσα στην αφήγηση Κενταύρους και δαίμονες, να μεταλλάσσει το παράλογο σε βίωμα και τις επινοημένες εικόνες του «πορνόγερου» σε καλλιτεχνικά δρώμενα.

Ετσι, το γυναικείο σώμα καθίσταται αισθητικό γεγονός και όχι σεξουαλικό αντικείμενο, ενώ η προστατευόμενη του συγγραφέα-δικηγόρου Μαρίνα ενσαρκώνει τα χαρακτηριστικά της παλιάς του καθηγήτριας Σέβης που τον εισήγαγε στην ερωτική μέθεξη.

Σ’ αυτές τις πρώτες καθοριστικές εμπειρίες των παιδικών χρόνων αναζητά την αρχή των ερωτικών του διαταραχών ως κομμάτι μιας γενετικής δυσπλασίας και γι’ αυτό επιστρέφει στη γενέτειρά του Καλυδώνα Αιτωλοακαρνανίας για να ξαναβρεί ίχνη από την παιδική του ηλικία.

Η αναδρομή στη δασκάλα του έρωτα όταν ήταν μικρός, η συνάντηση με την πρώην συμμαθήτριά του Ρίνα, ο κόσμος των Κενταύρων, ο οποίος είναι εμμονή και διαφυγή συνάμα, του αποκαλύπτουν μια κρυμμένη αλήθεια.

Αυτή η αλήθεια αναγνωρίζεται μέσα στο φανταστικό και αλληγορικό της περιβάλλον: ο καθένας μας είναι ένα υβριδικό ον, όπως οι Κένταυροι, μισός άνθρωπος και μισός ζώο, μισός ηθικός και μισός ενστικτώδης, μισός μονογαμικός και μισός πολυγαμικός.

Η πάλη με το άλλο φύλο είναι πρώτα διαμάχη με τον άλλο μας εαυτό, ο οποίος εκ φύσεως δεν είναι τόσο ανθρώπινος.

Κι ενώ προσπαθούμε να ακολουθήσουμε το «ρύσαι ημάς από του πονηρού», η ζωώδης πλευρά μας βρίσκει χαραμάδες και βγαίνει από το υποσυνείδητο, σε άλλους με σεξουαλικές πράξεις και σε άλλους, όπως στον συγγραφέα Ζαφειρίου, με αισθητικές φαντασιώσεις και αισθησιακές καλλιτεχνίες.

Ο άνθρωπος είναι τόσο πολύπτυχος, ανάμεσα στην αγιότητα και τη φιληδονία, ώστε του είναι πολύ δύσκολο να εγχειρίσει τη διπλή του φύση και να αφαιρέσει το δαιμονικό στοιχείο.

Ο Γκουρογιάννης, χωρίς να ταυτίζεται με τον ήρωά του, διαχέει στη μυθοπλασία δικό του αυτοβιογραφικό υλικό ―από το όνομα του πρωταγωνιστή μέχρι το πρώτο του βιβλίο που αναφέρεται σε παραφυσικά φαινόμενα― αλλά το μεταπλάθει ενισχύοντάς το με αλληγορικά σχήματα και αποστάγματα σοφίας.

Η αφήγησή του συνδέει σε κυκλικές τροχιές, παρ’ όλο που η γλώσσα του εμφανίζει στιγμές αμηχανίας, το παρελθόν και το παρόν, το πραγματικό και το φανταστικό, με σκοπό να επιστρέψει σε κομβικά σημεία της ύπαρξης και έτσι να επεξεργαστεί τα σκοτεινά και ανεκπλήρωτα απωθημένα κάθε ανθρώπου.

Η χαλαρή συνεκτικότητα, που χαρακτηρίζει γενικά τον πεζογράφο, δεν εμποδίζει την επιτυχή ώσμωση του ιερού (μέσω ένθετων στοιχείων εκκλησιαστικής γλώσσας) με το βέβηλο (μέσω ερωτικών φαντασιώσεων) και του ανθρώπινου με το ζωικό, μεταφέρει στους αναγνώστες την υπαρξιακή ανάγκη να διερευνήσουν τον ερωτικό πυρήνα της ζωής τους.