Πριν από πέντε μήνες συμπληρώθηκαν εβδομήντα χρόνια από τα Δεκεμβριανά. Μια μάχη τόσο μακρινή, που σήμερα είναι αδύνατο να φανταστούμε τα στενά του κέντρου γεμάτα οδοφράγματα και την πλατεία Συντάγματος κατάσπαρτη με νεκρά κορμιά. Κι όμως, τα Δεκεμβριανά είναι ακόμα παρόντα, με τις τρύπες από τις σφαίρες αγιάτρευτες πληγές στο σώμα των κτιρίων, μνημεία του παρελθόντος.
Δηλώνουν την επικαιρότητά τους με τα αμέτρητα στένσιλ «Βάρκιζα τέλος» στο κέντρο της πόλης, αλλά και τις αναφορές σε αυτά μετά τον θάνατο του Αλέξη Γρηγορόπουλου το 2008. Η ιστορική κοινότητα γιόρτασε την επέτειο με τρία συνέδρια, δύο στην Αθήνα κι ένα στη Θεσσαλονίκη, ενώ εκδόθηκαν μελέτες όπως τα «Δεκεμβριανά 1944» του Μενέλαου Χαραλαμπίδη από τις εκδόσεις Αλεξάνδρεια και η «Mάχη της προπαγάνδας» της Δανάης Γιαννοπούλου από τις εκδόσεις Ασίνη.
Τα «Δεκεμβριανά 1944» είναι το δεύτερο βιβλίο του Μενέλαου Χαραλαμπίδη, δεύτερη μελέτη για την Ιστορία της πρωτεύουσας τη δεκαετία του ’40 μετά την «Εμπειρία της Κατοχής και της Αντίστασης στην Αθήνα» (Αλεξάνδρεια, 2012). Ο συγγραφέας χρησιμοποιεί ένα πολυσύνθετο υλικό: πηγές από τα βρετανικά αρχεία, μαρτυρίες, πρακτικά από τα δικαστήρια, αναφορές από τον Τύπο, προφορικές συνεντεύξεις που έχει συλλέξει.
Παρακολουθεί την εξέλιξη της μάχης της Αθήνας δρόμο προς δρόμο, ξεκινώντας από το κλίμα πριν από την 3η Δεκεμβρίου και καταλήγοντας στα παρεπόμενά της με τη Συνθήκη της Βάρκιζας. Εστιάζει στη στρατιωτική πλευρά της σύγκρουσης σε συνάρτηση με τις ταυτόχρονες πολιτικές εξελίξεις, αναφέροντας τις κοινωνικές συνέπειές της, για να καταγράψει συνολικά μία από τις σημαντικότερες στιγμές στη σύγχρονη Ιστορία της Ελλάδας.
Αρχή των Δεκεμβριανών ήταν η επίθεση σε βάρος του συλλαλητηρίου του ΕΑΜ την 3η Δεκεμβρίου στην πλατεία Συντάγματος, που στοίχισε τη ζωή σε έντεκα διαδηλωτές. Το επόμενο πρωί το ΕΑΜ προσπάθησε να καταλάβει τα Αστυνομικά Τμήματα της Αθήνας και τις φυλακές όπου κρατούνταν οι συνεργάτες των Γερμανών και να εξουδετερώσει την οργάνωση «Χ». Σύντομα οι συγκρούσεις επεκτάθηκαν στου Μακρυγιάννη, στο Θησείο, στο Γουδί, στο νοσοκομείο «Σωτηρία». Η ήττα του ΕΑΜ στο Ανατολικό Μέτωπο, εκεί όπου πολέμησαν συνολικά 9.000 άτομα, ήταν και η αρχή του τέλους. Οι βρετανικές ενισχύσεις που έφτασαν από την Ιταλία ανέτρεψαν πλήρως τον συσχετισμό δυνάμεων προς όφελος της κυβερνητικής πλευράς.
Οι συγκρούσεις συνεχίστηκαν μέχρι τις 4 Ιανουαρίου με εκκαθαριστικές επιχειρήσεις στην Ομόνοια, τα Εξάρχεια και τις ανατολικές συνοικίες, που ήταν ώς τότε το προπύργιο της Αριστεράς. Κατά την αποχώρησή του το ΕΑΜ πήρε μαζί του σχεδόν 12.000 ομήρους, ενώ οι Βρετανοί είχαν ήδη συγκεντρώσει περίπου 18.000 αιχμαλώτους, στο Χασάνι (Ελληνικό), στο Γουδί και στην Αφρική.
Σύμφωνα με τον Χαραλαμπίδη, οι αιτίες της ήττας του ΕΑΜ ήταν η αναποφασιστικότητα κατά τις πρώτες μέρες της μάχης, η απειρία σε τέτοιου είδους συγκρούσεις, οι ελλείψεις σε υλικό και τεχνογνωσία και η απουσία κεντρικού στρατηγικού σχεδιασμού. Οι κυβερνητικές δυνάμεις, από την άλλη πλευρά, πολέμησαν με κάθε μέσο αφού γνώριζαν ότι σε περίπτωση ήττας η μοίρα τους θα ήταν δυσοίωνη.
Παρ’ όλα αυτά τον σημαντικότερο ρόλο στην έκβαση της μάχης τον είχαν οι Βρετανοί. Καλά εξοπλισμένοι και εκπαιδευμένοι, από ένα σημείο και έπειτα με σημαντική αριθμητική υπεροχή, με υποστήριξη από Αεροπορία και Πυροβολικό αλλά και κεντρικό στρατηγικό σχεδιασμό πολέμησαν σε συνθήκες πρωτόγνωρες ακόμα και για τους βετεράνους της Αφρικής και της Ιταλίας, κατορθώνοντας συντριπτικά πλήγματα στους αντιπάλους τους. Ηταν μια μάχη με θύματα εκατοντάδες αμάχους, είτε από τις βολές του Πυροβολικού και των αεροπλάνων, είτε από τη δράση των στρατιωτών που συχνά μπέρδευαν τους πολίτες με τους μαχητές του ΕΛΑΣ.
Ο Χαραλαμπίδης αποφεύγει τις γενικεύσεις που θα έχτιζαν ένα απλουστευτικό σχήμα για τις δύο πλευρές. Εξετάζει την Εθνική Πολιτοφυλακή ξεχωριστά από τη σύγκρουση των Δεκεμβριανών, υποστηρίζοντας ότι βασικός στόχος της δράσης της ήταν η τιμωρία των δωσιλόγων, και αποτιμά ότι είχε μικρότερη έκταση από ό,τι της καταλογίστηκε μεταπολεμικά στην προσπάθεια των νικητών να δαιμονοποιήσουν το ΚΚΕ.
Τα «Δεκεμβριανά 1944» προσφέρουν την αναλυτική καταγραφή μιας μάχης που κλιμακώθηκε χωρίς να έχει προσχεδιαστεί και, σύμφωνα με τον Χαραλαμπίδη, κρίθηκε σε μεγάλο βαθμό από τις αστοχίες των δύο πλευρών. Κυρίως, όμως, μιας ένοπλης αναμέτρησης που έλαβε χώρα σε εξαιρετικά κρίσιμη συγκυρία: αμέσως μετά την απελευθέρωση, σε μια στιγμή που η επιρροή του ΕΑΜ στον πληθυσμό ήταν αδιαμφισβήτητη. Το αποτέλεσμά της αναίρεσε οποιαδήποτε μεταβολή είχε επιτευχθεί με την Αντίσταση, έφερε την Αριστερά σε θέση άμυνας και υπήρξε το εφαλτήριο για τη διατήρηση του προπολεμικού κατεστημένου.
Η efsyn.gr θεωρεί αυτονόητο ότι οι αναγνώστες της έχουν το δικαίωμα του σχολιασμού, της κριτικής και της ελεύθερης έκφρασης και επιδιώκει την αμφίδρομη επικοινωνία μαζί τους.
Διευκρινίζουμε όμως ότι δεν θέλουμε ο χώρος σχολιασμού της ιστοσελίδας να μετατραπεί σε μια αρένα απαξίωσης και κανιβαλισμού προσώπων και θεσμών. Για τον λόγο αυτόν δεν δημοσιεύουμε σχόλια ρατσιστικού, υβριστικού, προσβλητικού ή σεξιστικού περιεχομένου. Επίσης, και σύμφωνα με τις αρχές της Εφημερίδας των Συντακτών, διατηρούμε ανοιχτό το μέτωπο απέναντι στον φασισμό και τις ποικίλες εκφράσεις του. Έτσι, επιφυλασσόμαστε του δικαιώματός μας να μην δημοσιεύουμε ανάλογα σχόλια.
Σε όσες περιπτώσεις κρίνουμε αναγκαίο, απαντάμε στα σχόλιά σας, επιδιώκοντας έναν ειλικρινή και καλόπιστο διάλογο.
Η efsyn.gr δεν δημοσιεύει σχόλια γραμμένα σε Greeklish.
Τέλος, τα ενυπόγραφα άρθρα εκφράζουν το συντάκτη τους και δε συμπίπτουν κατ' ανάγκην με την άποψη της εφημερίδας