Ιστορίες της δικτατορίας

H δικτατορία της 21ης Απριλίου 1967 είναι μια τομή στην ελληνική ιστορική διαχρονία. Με τα δεινά που επέφερε στον τόπο και τις πολιτικές και κοινωνικές ανακατατάξεις που προκάλεσε, καθόρισε σημαντικά τη διαδρομή της χώρας και τη διαχώρισε στην πριν και στη μετά από αυτήν περίοδο. Παρόλο όμως που πέρασαν σαράντα και πλέον χρόνια από την κατάρρευσή της, παραμένει σχεδόν ανεξερεύνητη. Γι’ αυτό είναι ευπρόσδεκτη κάθε μαρτυρία των ατομικών και συλλογικών εμπειριών της δικτατορίας .

Μια τέτοια καταγραφή είναι το βιβλίο του Γιώργου Μυλωνά «Απόδραση από την Αμοργό», το οποίο εξεδόθη το 1973 στο εξωτερικό με πρόθεση κυρίως τη διεθνή ενημέρωση. Με άξονα την εξορία του στην Αμοργό και την απόδρασή του, αλλά και την πολιτική του αυτοβιογραφία, αναλύει και περιγράφει την πορεία προς τη δικτατορία και τον πολλαπλό της ζόφο.

Ο Μυλωνάς γεννήθηκε το 1919 και ήταν γόνος δύο σημαντικών αστικών και πολιτικά βενιζελικών οικογενειών. Φοίτησε στο Κολλέγιο Αθηνών και σπούδασε στη Νομική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών. Οπως ομολογεί η κόρη του Ελένη στον πρόλογό της, ο Μυλωνάς προετοιμαζόταν από μικρός για να συμμετάσχει στη διακυβέρνηση της χώρας. Γαλουχήθηκε πολιτικά στον πυρήνα του βενιζελικού φιλελευθερισμού αλλά υπερέβη και τα όρια του, αφού στην Κατοχή στρατεύθηκε στο ΕΑΜ. Βέβαια μετά τα Δεκεμβριανά αποστασιοποιήθηκε, διότι θεώρησε συνυπεύθυνο για την εμφύλια σύρραξη και το ΚΚΕ. Στη συνοπτική όμως εξιστόρηση των μεταπολεμικών εξελίξεων στηλιτεύει την τρομοκρατία της Δεξιάς. Ο Μυλωνάς αργότερα συμμετείχε στην Ενωση Κέντρου και στον Ανένδοτο Αγώνα και κατήλθε στις εκλογές του 1963 και 1964 μετά από πρόταση του Γεωργίου Παπανδρέου. Εξελέγη βουλευτής Ιωαννίνων και ανέλαβε στη συνέχεια υπουργικά καθήκοντα ως υφυπουργός Προεδρίας αρχικά και Παιδείας αργότερα. Ο συγγραφέας περιγράφει γλαφυρά τις εμπειρίες του και κωδικοποιεί το κυβερνητικό έργο, το οποίο ανακόπηκε απότομα από την Αποστασία το 1965. Στέκεται ιδιαίτερα στο συμβάν αυτό και αφηγείται τα όσα προσβλητικά και ανέντιμα είδε. Διηγείται πώς έζησε το πραξικόπημα, τις πρώτες του πολιτικές επαφές αργότερα, την ασφυκτική παρακολούθηση από την Ασφάλεια και την ανάληψη άμεσα αντιδικτατορικής δράσης με τη συμμετοχή του στη δημιουργία της Δημοκρατικής Αμυνας, της εμβληματικής αυτής αντιστασιακής οργάνωσης. Βέβαια επειδή όταν εξεδόθη το βιβλίο η δικτατορία υπήρχε ακόμα, είναι εξαιρετικά φειδωλός σε πληροφορίες ιστορικά χρήσιμες σήμερα.

Ο Μυλωνάς συνελήφθη τον Αύγουστο του 1968 και τελικά εξορίστηκε στην Αμοργό. Η ζωή του στην εξορία αλλά και η μικροκοινωνία της Χώρας του νησιού αποδίδονται με έναν λογοτεχνικό τρόπο που υπερβαίνει το απλό χρονικό. Η εγκατάστασή του και οι συνθήκες διαμονής του, η ασφυκτική επιτήρησή του από τους τοπικούς χωροφύλακες αλλά και τα κλασικά ελληνικά κενά της, οι απαγορευμένες σχέσεις του με τους χωρικούς και οι κώδικες επικοινωνίας που αναπτύχθηκαν, το ανάγλυφο του τοπίου, περιγράφονται εξαιρετικά και μέσα από το βλέμμα του εξόριστου αστού. Αδρά αποτυπώνεται και ο ψυχισμός του, η αγωνία για τα δικά του πρόσωπα, αλλά κυρίως η έγνοια του για την παρατεινόμενη δικτατορία και τη συνεχιζόμενη κατάπτωση της χώρας. Με ιδιαίτερη δε ένταση και σασπένς εξιστορείται η ιδέα της απόδρασης, η οργάνωση του σχεδίου, η εξερεύνηση και ο εντοπισμός του χώρου διαφυγής, ο καθοριστικός ρόλος της κόρης και του γαμπρού του συγγραφέα, αλλά και των ξένων αντιφασιστών που συμμετείχαν και, τέλος, η πραγμάτωσή της και η καταφυγή στην Ελβετία και στην ελευθερία. Το γεγονός είχε τεράστιο αντίκτυπο στο εξωτερικό, απ’ όπου ο συγγραφέας συνέχισε τον αγώνα μέχρι την πτώση της δικτατορίας.

Πέρα από την άμεση προσωπική εμπειρία και τη γενικότερη συγκυρία της περιόδου, οι οποίες αναπλάθονται με σεμνότητα και αφηγηματική δεινότητα που εκπλήσσει, αναδεικνύεται με ευκρίνεια ο τύπος του πολιτικού που υπήρξε ο Μυλωνάς. Ηταν ένας πολιτικός με ξεκάθαρη δυτική σοσιαλδημοκρατική οπτική. Προφανώς όμως δεν τον ικανοποιούσε η σοσιαλδημοκρατική ελληνική εκδοχή, όπως αυτή εκφράστηκε με το ΠΑΣΟΚ και τον Ανδρέα Παπανδρέου, με τις πρακτικές και τις θέσεις του οποίου υπαινίσσεται διακριτικά τη διαφωνία του. Ενδεχομένως μεταπολιτευτικά η πολιτική και αστική του παιδεία απέτρεψαν τον Μυλωνά να συγχρωτιστεί με τις λαϊκιστικές πλευρές του ΠΑΣΟΚ, τις μεταρρυθμιστικές δυνατότητες του οποίου μάλλον υποεκτίμησε. Δυστυχώς η Μεταπολίτευση δεν αξιοποίησε τον Μυλωνά, που παρέμεινε ένας σοσιαλδημοκράτης χωρίς αντίστοιχη κοινωνική αναφορά, όπως και πολλοί άλλοι του ίδιου ρεύματος διαχρονικά.

Το βιβλίο ζωντανεύει μια ολόκληρη εποχή και τα διακυβεύματά της είναι εξαιρετικό ως έκδοση, γλαφυρά μεταφρασμένο από τη Βίκη Ποταμιάνου, με κατατοπιστικό πρόλογο της Ελένης Μυλωνά και με εισαγωγή με συγκεκριμένη οπτική του ιστορικού Ευάνθη Χατζηβασιλείου.