Το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου δεν έφερε απαντήσεις σε όλα τα ερωτήματα που γεννήθηκαν στη διάρκειά του. Η σύγκρουση είχε απελευθερώσει δυναμικές και επιθυμίες που ήταν αδύνατο να λυθούν παρά μέσα από νέες διαμάχες. Κάποιες είχαν αντικείμενο τον οριστικό καθορισμό των συνόρων ανάμεσα στα κράτη, άλλες (τρανό παράδειγμα ο ελληνικός εμφύλιος) το πολίτευμα και το καθεστώς.
Εκδηλώθηκαν εθνοκαθάρσεις με σκοπό την ομογενοποίηση των πληθυσμών στα προσαρτημένα εδάφη ή την τιμωρία μειονοτήτων που είχαν συνεργαστεί με τον στρατό κατοχής. Τέλος, οι αποικίες απαίτησαν την ανεξαρτησία τους ξεκινώντας έναν πολύπλευρο αγώνα: από τη μια, κόντρα στους αποικιοκράτες, από την άλλη, οι κοινότητες μεταξύ τους για τη μελλοντική διανομή των εδαφών.
Μέσα σε αυτό το πλαίσιο ίσως πιο ιδιαίτερη από όλες ήταν η κατάσταση στη Μέση Ανατολή. Εβραίοι της Διασποράς ήδη από τον Μεσοπόλεμο είχαν καταφύγει μαζικά στην Παλαιστίνη που βρισκόταν υπό βρετανική εντολή και είχε κυρίως αραβικό πληθυσμό. Οι δύο κοινότητες συγκρούστηκαν από το 1947 έως το 1949. Αποτέλεσμα του πολέμου ήταν το σύγχρονο κράτος του Ισραήλ και η αλλαγή στη δημογραφία της περιοχής με τον ξεριζωμό εκατοντάδων χιλιάδων Αράβων από τις εστίες τους.
Ενας από τους στρατιώτες αυτού του πολέμου ήταν και ο δεκαοχτάχρονος Γιόραμ Κανιούκ. Ηταν Σάμπρα, δηλαδή γεννημένος στη γη του Ισραήλ και όχι στη Διασπορά. Τον Νοέμβριο του 1947 οπλίστηκε εθελοντικά και πολέμησε για έξι μήνες.
Μετά το τέλος του πολέμου ταξίδεψε στον κόσμο, συνδέθηκε με την αμερικανική τζαζ και όταν επέστρεψε στο Ισραήλ έγινε ένας από τους σημαντικότερους συγγραφείς του νέου κράτους αλλά και μια ανυπότακτη κριτική φωνή για την πολιτική της χώρας του. Το «1948», που τιμήθηκε με το Sapir Prize και εκδόθηκε σε προσεγμένη μετάφραση της Μαρίζας Ντεκάστρο από τις εκδόσεις Πόλις, είναι το τελευταίο βιβλίο πριν από τον θάνατό του το 2013.
O Κανιούκ αποφάσισε να πολεμήσει πριν τελειώσει το σχολείο, εξαιτίας των ενοχών που αισθανόταν για τη μοίρα των Εβραίων της Ευρώπης. Κατάφερε να γλιτώσει επειδή γεννήθηκε στο Τελ Αβίβ. Γι’ αυτήν την προδοσία, την προδοσία της επιβίωσης, βρίσκεται υπόλογος απέναντι στους άλλους και τη συνείδησή του. Οφείλει λοιπόν να φτιάξει μια πατρίδα για τους νεκρούς και όσους επέζησαν.
Ενώ, όμως, ο αρχικός λόγος που κάνει τον Κανιούκ και τους συντρόφους του να πολεμήσουν είναι οι ενοχές, σταδιακά ο ρατσισμός για τους Αραβες διαχέεται στους στρατιώτες και τους οδηγεί στο μίσος για τους μέχρι πρότινος γείτονές τους.
Το μίσος για τον άλλον λειτουργεί συνεκτικά. Οι ανομοιογενείς πληθυσμοί που έχουν κατακλύσει την Παλαιστίνη έχουν λίγα άλλα να τους ενώνουν. Ο Κανιούκ καταγράφει την αδυναμία του να συνεννοηθεί με πολλούς από τους συμπολεμιστές του, αφού ο ίδιος δεν γνωρίζει γίντις και εκείνοι δεν ξέρουν εβραϊκά.
Η διάκριση ανάμεσα στους Εβραίους της Διασποράς και τους Σάμπρα, η διαμάχη για το ποιος υπέφερε περισσότερο και ποιος πολέμησε για τη δημιουργία του κράτους του Ισραήλ προκαλεί περισσότερες εντάσεις. Πολιτισμικά υπάρχουν συγκρούσεις με τους ορθόδοξους Εβραίους που αντιμετωπίζουν το νέο κράτος ως δημιούργημα των αιρετικών. Κι όμως, ο πόλεμος λειαίνει τις αντιθέσεις. Η ύπαρξη ενός εχθρού τούς ωθεί να βρουν σημεία επαφής και κοινής δράσης και τελικά να δημιουργηθούν οι βάσεις όχι μόνο για ένα κράτος αλλά και για ένα έθνος.
«Το πιο παράξενο πράγμα που μου συνέβη στον πόλεμο» ήταν ο αρχικός τίτλος του βιβλίου πριν αλλάξει στο λιτό και σαφές «1948». Και, αλήθεια, τίποτα παράξενο δεν περιγράφει σε αυτή την πικρά κυνική αυτοβιογραφία του ο Κανιούκ.
Μεταφέρει σκηνές απάνθρωπης βίας που είναι γνώριμες από άλλα αντιπολεμικά βιβλία. Αλλά ταυτόχρονα μας ταξιδεύει στην Παλαιστίνη την εποχή που ξεκινούσαν να σχηματίζονται οι ρωγμές που τώρα την έχουν καθορίσει. «Ανάμνηση είναι αυτό που γράφω ότι είναι ανάμνηση», σημειώνει κάπου αλλού. Και ο τρόπος που αφηγείται τις αναμνήσεις του, μολονότι προσωπικός και περιορισμένος από το βλέμμα ενός δεκαοχτάχρονου στρατιώτη, είναι μια ερεθιστική μαρτυρία για τη γέννηση του κράτους του Ισραήλ.
Info:
Γιόραμ Κανιούκ , «1948»
μετάφραση: Μαρίζα Ντεκάστρο, Πόλις, 2014, σελ. 264
Η efsyn.gr θεωρεί αυτονόητο ότι οι αναγνώστες της έχουν το δικαίωμα του σχολιασμού, της κριτικής και της ελεύθερης έκφρασης και επιδιώκει την αμφίδρομη επικοινωνία μαζί τους.
Διευκρινίζουμε όμως ότι δεν θέλουμε ο χώρος σχολιασμού της ιστοσελίδας να μετατραπεί σε μια αρένα απαξίωσης και κανιβαλισμού προσώπων και θεσμών. Για τον λόγο αυτόν δεν δημοσιεύουμε σχόλια ρατσιστικού, υβριστικού, προσβλητικού ή σεξιστικού περιεχομένου. Επίσης, και σύμφωνα με τις αρχές της Εφημερίδας των Συντακτών, διατηρούμε ανοιχτό το μέτωπο απέναντι στον φασισμό και τις ποικίλες εκφράσεις του. Έτσι, επιφυλασσόμαστε του δικαιώματός μας να μην δημοσιεύουμε ανάλογα σχόλια.
Σε όσες περιπτώσεις κρίνουμε αναγκαίο, απαντάμε στα σχόλιά σας, επιδιώκοντας έναν ειλικρινή και καλόπιστο διάλογο.
Η efsyn.gr δεν δημοσιεύει σχόλια γραμμένα σε Greeklish.
Τέλος, τα ενυπόγραφα άρθρα εκφράζουν το συντάκτη τους και δε συμπίπτουν κατ' ανάγκην με την άποψη της εφημερίδας