«Πώς να πω τι απομένει;» αναρωτιόταν σε ένα διήγημά του ο Σάμουελ Μπέκετ, για να συμπληρώσει: «Αλλά είναι το τέλος». Το ίδιο αναρωτιούνται πολλοί άλλοι συγγραφείς τα τελευταία χρόνια, προσπαθώντας να πουν το πένθος: από την Καναδή Αν Κάρσον στο υβριδικό ποίημα Nox (2010), γραμμένο με αφορμή τον θάνατο του αδερφού της, μέχρι τον Βρετανό Τζούλιαν Μπαρνς στο Επίπεδα ζωής (2013, γραμμένο μετά τον θάνατο της γυναίκας του) και το Η αδερφή μου (2012) του Σταύρου Ζουμπουλάκη. Πώς να πω αυτό που δεν λέγεται, αυτό που μόνο η κενή σελίδα μπορεί να πει;
Το βιβλίο του Τζον της Ελένης Σικελιανός εκδόθηκε στα αγγλικά το 2004, περίπου τέσσερα χρόνια μετά τον θάνατο του πατέρα της Τζον Σικελιανός, εγγoνού του ποιητή Αγγελου Σικελιανού. Πρόκειται για ένα ιδιότυπο χρονικό ζωής και θανάτου: Η κόρη του ψάχνει να βρει την κατάλληλη φόρμα εξιστόρησης, για να ανακαλύψει τελικά ότι είναι αδύνατον να πει την ιστορία του πατέρα της σε μια γραμμική συνέχεια και με τη συνέπεια ενός μόνον αφηγηματικού είδους.
Το κείμενο περιέχει μέρη ποίησης και πρόζας, επιστολών, λίστες ιστοριών και αποσπασματικών αναμνήσεων και φωτογραφίες. Είναι χρονικό, οικογενειακό λεύκωμα, επιστολή στον νεκρό πατέρα, προσευχή, μνημόσυνο. O τίτλος παίζει προφανώς με την πιο καθημερινή απόδοση του «Κατά Ιωάννου Ευαγγελίου», ως «βιβλίο του Ιωάννου», του Τζον: του ασώτου πατέρα που έκανε τέσσερα παιδιά με τρεις διαφορετικές γυναίκες, που εξαφανιζόταν από τη ζωή της Ελένης περισσότερο από όσο εμφανιζόταν, που δούλευε σε ζωολογικό κήπο όταν δούλευε, που πέθανε ύστερα από χρόνια εθισμού στην ηρωίνη σε ένα μοτέλ στο Νέο Μεξικό.
Θέμα του βιβλίου είναι όχι τόσο η απώλεια του νεκρού όσο του ζωντανού πατέρα: «Η αλήθεια είναι ότι δεν ξέρω σχεδόν καθόλου τον πατέρα μου, πάντα έτσι ήταν, πάντα έτσι θα είναι. Θα έκλαιγε αν διάβαζε αυτήν την πρόταση. Κλαίω κι εγώ καθώς τη γράφω» (σελ. 75). Επειδή ακριβώς γνωρίζει ελάχιστα πράγματα γι’ αυτόν, η κόρη συμπληρώνει κενά μέσω της γραφής. Ψήγματα μνήμης καταγράφονται λεπτομερώς, οι αναμνήσεις αποδελτιώνονται σχολαστικά. Μήπως κάτι αντίστοιχο δεν έκανε και ο Ζορζ Περέκ στο (ψευδο)αυτοβιογραφικό μυθιστόρημα W ή η ανάμνηση της παιδικής ηλικίας; Αποδελτίωσε κάθε απειροελάχιστο ίχνος των γονιών που γνώρισε ελάχιστα, και των οποίων ο αιφνίδιος θάνατος του στέρησε την παιδική του ηλικία.
Από την άλλη, η γραφή πλάθει φανταστικές αναμνήσεις από τη ζωή του πατέρα που τόσο οδυνηρά έλειψε από τη ζωή της Σικελιανός. Βλέπει με συγκίνηση τον Τζον να κινείται, να υπάρχει ακόμα κι εκεί όπου η ίδια δεν ήταν παρούσα, να υπάρχει έξω από αυτήν, έξω από τις δικές της αναμνήσεις, έξω από τον ρόλο του πατέρα: «Ο Τζον αποσύρει την ερεθισμένη, ηλεκτρισμένη του ενέργεια προς τα μέσα, τεντώνει όλους του τους μυς, βγαίνει στη λιακάδα και ξεσπάει. Καπνίζει έξι τσιγάρα καθισμένος στα σκαλιά του εκδοτηρίου εισιτηρίων πριν φτάσει στο λεωφορείο» (σελ. 68).
Η Σικελιανός αφηγείται κινηματογραφικά, έχοντας ωστόσο επίγνωση ότι η εικόνα που πλάθει δεν κινείται, αλλά εμφανίζεται στιγμιαία ως έκλαμψη και μετά χάνεται στο σκοτάδι. Οι φωτογραφίες στο βιβλίο επιτελούν τον ρόλο μιας προβολής στιγμιοτύπων που συνδέονται και ταυτόχρονα μένουν τελείως ασύνδετα. Να τι ήταν ο Τζον. Ο πατέρας που παίζει κιθάρα. Ο πατέρας που καταλαβαίνει τη γλώσσα των ζώων και επικοινωνεί μαζί τους. Ο πατέρας που φιλάει στοργικά το κεφαλάκι του βρέφους που είναι η Ελένη. Η ίδια η Ελένη, μελλοντικός αγωγός της αφήγησης, στην παιδική της ηλικία. Βλέποντας αυτές τις φωτογραφίες γνωρίζουμε τι θα γίνει ο Τζον, τι θα γίνει η Ελένη. Τη στιγμή της σύλληψής τους τα πρόσωπα των φωτογραφιών παγιδεύονται στην ειρωνική τους άγνοια και ο αναγνώστης, παντογνώστης, ξέρει τη συνέχεια και το τέλος.
Η Σικελιανός αφηγείται συμπληρωματικά τις τελευταίες δεκαετίες της αμερικανικής ιστορίας της οικογένειας, από το 1965 που γεννιέται η ίδια μέχρι το 2000, χρονιά θανάτου του Τζον. Στην Ελλάδα γνωρίζουμε τις απαρχές της ιστορίας της, που διατρέχουν τις τρεις πρώτες δεκαετίες του εικοστού αιώνα: το ζευγάρι Αγγελος Σικελιανός-Εύα Πάλμερ, τις πνευματικές αναζητήσεις τους, τις Δελφικές Γιορτές της δεκαετίας του ’20, τη χρεοκοπία της Εύας και την επιστροφή της στην Αμερική. Το νήμα κόβεται εδώ. Στην Αμερική ξεκινά όμως μια άλλη γραμμή: ο γιος Γλαύκος, τα τέσσερα παιδιά του, μεταξύ των οποίων και ο Τζον, τα τέσσερα παιδιά του Τζον, μεταξύ των οποίων η Ελένη.
Μέσα από την ιστορία του Τζον, διαβάζουμε ανάποδα το βιβλίο του αμερικανικού ονείρου: δεν είναι ιστορία επιτυχίας, είναι όμως ιστορία αναζήτησης και ονείρου, μια ιστορία θαυμάτων που εμπεριέχει σπερματικά την εξέλιξη του αμερικανικού έθνους από τα μέσα της δεκαετίας του ’60 μέχρι τις αρχές του εικοστού πρώτου αιώνα. Δοσμένο στην πολύ καλή μετάφραση της Κατερίνας Σχινά, που (εκτός κάποιων ελάχιστων παραδρομών) μεταδίδει με άνεση τη συγκίνηση και ιδιότυπη ροή του πρωτοτύπου, το βιβλίο της Σικελιανός είναι ένα υβριδικό δοκίμιο πάνω στο προσωπικό πένθος και στην αναζήτηση μιας φασματικής χώρας.
Ελένη Σικελιανός, «Το βιβλίο του Τζον»
Μετάφραση: Κατερίνα Σχινά. Πατάκης, 2014, σελ. 201
Η efsyn.gr θεωρεί αυτονόητο ότι οι αναγνώστες της έχουν το δικαίωμα του σχολιασμού, της κριτικής και της ελεύθερης έκφρασης και επιδιώκει την αμφίδρομη επικοινωνία μαζί τους.
Διευκρινίζουμε όμως ότι δεν θέλουμε ο χώρος σχολιασμού της ιστοσελίδας να μετατραπεί σε μια αρένα απαξίωσης και κανιβαλισμού προσώπων και θεσμών. Για τον λόγο αυτόν δεν δημοσιεύουμε σχόλια ρατσιστικού, υβριστικού, προσβλητικού ή σεξιστικού περιεχομένου. Επίσης, και σύμφωνα με τις αρχές της Εφημερίδας των Συντακτών, διατηρούμε ανοιχτό το μέτωπο απέναντι στον φασισμό και τις ποικίλες εκφράσεις του. Έτσι, επιφυλασσόμαστε του δικαιώματός μας να μην δημοσιεύουμε ανάλογα σχόλια.
Σε όσες περιπτώσεις κρίνουμε αναγκαίο, απαντάμε στα σχόλιά σας, επιδιώκοντας έναν ειλικρινή και καλόπιστο διάλογο.
Η efsyn.gr δεν δημοσιεύει σχόλια γραμμένα σε Greeklish.
Τέλος, τα ενυπόγραφα άρθρα εκφράζουν το συντάκτη τους και δε συμπίπτουν κατ' ανάγκην με την άποψη της εφημερίδας