Για τον Στέλιο Φαϊτάκη

Ο Στέλιος Φαϊτάκης πέθανε την περασμένη εβδομάδα στα 47 του χρόνια. Η είδηση του θανάτου του ήταν αρκετή ώστε να γεμίσουν οι οθόνες με πίνακές του, τοιχογραφίες, γκράφιτι. Και έτσι αυτή η πρόχειρη ρετροσπεκτίβα του αυθόρμητου συλλογικού πένθους μάς υπενθύμισε το προφανές. Το γεγονός δηλαδή πως ο Στέλιος Φαϊτάκης ήταν ο σπουδαιότερος εικαστικός καλλιτέχνης της γενιάς μας (και ένας από τους σημαντικότερους όλων των γενεών) και ταυτόχρονα ίσως ο σημαντικότερος καλλιτέχνης της γενιάς αυτής. Ηταν όμως ταυτόχρονα πολύ περισσότερα για το παρόν και το μέλλον μας.

Τα έργα του Φαϊτάκη ήταν από την αρχή τους μια συνάντηση. Μια συνάντηση που είναι ορατή ήδη από το πρώτο βλέμμα. Από τη μια το γκράφιτι, η τέχνη και η κουλτούρα του δρόμου. Με την αμεσότητα, τη φθαρτότητα, την αστική (με την έννοια της πόλης) καταγωγή της. Και από την άλλη, η αγιογραφία με το χρυσό και τα φωτοστέφανα, τις χαρακτηριστικές μορφές και αναπαραστάσεις. Δεν είναι όμως το παράδοξο αυτής της συνάντησης που προκαλεί εντύπωση αλλά το αντίθετο. Η αρμονία με την οποία οι δύο αυτοί τρόποι συνυπάρχουν. Ο τρόπος με τον οποίο το καθημερινό αγιογραφείται και το υπερβατικό γειώνεται. Και το πώς μέσα από δύο αναπαραστάσεις οικείες ταυτόχρονα στο νεοελληνικό μάτι, δημιουργείται μια τρίτη καθαρά προσωπική.

Η πυρηνική αυτή συνάντηση γέννησε αυτό το δημιουργικό πεδίο όπου, όπως αποδείχτηκε, μπορούσε να απορροφήσει τα πάντα, χωρίς να χάνει την ταυτότητά του, να ανανεώνεται διαρκώς χωρίς να παρεκκλίνει. Ετσι στην τέχνη του Φαϊτάκη μπορεί κάποιος να αναγνωρίσει στοιχεία από τις μεξικανικές τοιχογραφίες του Ντιέγκο Ριβέρα (τον οποίο ο Φαϊτάκης κατονομάζει ως βασική επιρροή), από τον γερμανικό εξπρεσιονισμό, τον Μπρέγκελ, την ιαπωνική και τη θιβετιανή τέχνη, τις μάνταλες και πολλά ακόμη. Δημιουργώντας σταθερά μια τέχνη με έκταση, μια τέχνη πάντοτε κατανοητή με έντονα στοιχεία δραματικότητας. Συνομιλώντας με την επικαιρότητα, τις πορείες, το μεταναστευτικό, την κυριαρχία τεχνολογίας και επιστήμης. Αναδεικνύοντας το γελοίο ως γέλιο ή ως φρίκη. Αφήνοντας πάντοτε την αλληλεγγύη να υπάρχει ως παρηγοριά ή ως πρόταγμα.

Γιατί ακόμα και αν η τέχνη του Φαϊτάκη υπήρξε ένα από τα πιο πολυσυλλεκτικά καλλιτεχνικά παραδείγματα της νεοελληνικής εποχής μας κατάφερνε να είναι πάντοτε σύνθεση και όχι συνδυασμός. Οι διαφορετικές επιρροές δεν συνυπάρχουν απλώς πάνω στην επιφάνεια αλλά ενσαρκώνουν η μία την άλλη. Ετσι ώστε το τελικό αποτέλεσμα να είναι διαρκώς καινούργιο ανανεώνοντας τον εαυτό του ξανά από την αρχή.

Πέρα από την αυτοτέλεια της σημασίας του έργου καθαυτό, η τέχνη του Στέλιου Φαϊτάκη έχει σημασία και ως παράδειγμα. Ως ένας τρόπος επανοικειοποίησης της παράδοσης και εφεύρεσης μιας νέας καλλιτεχνικής λειτουργικότητάς της. Ως ένας εφαρμοσμένος τρόπος να γίνεσαι παγκόσμιος και οικουμενικός ξεκινώντας από τη δική σου παράδοση. Ως μια συνομιλία της παράδοσης αυτής με παρόμοιες παραδόσεις, με τρόπο δημιουργικό και κατεύθυνση όχι την αρχαιολογία του παρελθόντος αλλά τον ορίζοντα του μέλλοντος. Μια τέχνη λοιπόν που όχι μόνο μας συναρπάζει για όσα κατάφερε αλλά μαζί μας διδάσκει προτείνοντάς μας.

Σε κάποιες από τις συνεντεύξεις του ο Φαϊτάκης μιλάει για τη φθαρτότητα της τέχνης του, για το γεγονός ότι αντιλαμβάνεται πως τα έργα του σύντομα θα χαθούν, κυρίως τα γκράφιτι ή οι δημόσιες τοιχογραφίες του. Ισως τελικά αυτή να είναι και η τελευταία συγκατοίκηση που μας επιφυλάσσει η δημιουργία του. Η συγκατοίκηση του φθαρτού των υλικών με την αιωνιότητα του έργου του Στέλιου Φαϊτάκη.