Ο Λόρκα στη Νέα Υόρκη

Κάτω από πολλαπλασιασμούς/ είναι μια σταγόνα αίμα πάπιας,/ Κάτω από τις διαιρέσεις είναι μια σταγόνα αίμα ναύτη./ Κάτω από τις προσθέσεις ένας ποταμός τρυφερό αίμα/ ένας ποταμός που έρχεται τραγουδώντας/ μέσ’ από τα δωμάτια των προαστίων,/ ένας ποταμός που είναι χρήμα τσιμέντο ή αεράκι,/ μες στην ψεύτρα αυγή της πόλης./ Τα βουνά υπάρχουν το ξέρω./ Και τα γυαλιά για τη γνώση./ Το ξέρω μα εγώ δεν ήρθα για να δω τον ουρανό./ Ηρθα να δω το θολό αίμα».

Ανάμεσα σε όλους του ποιητές που έγιναν θρύλοι, ο Φεντερίκο Γκαρθία Λόρκα κατέχει μια θέση ξεχωριστή. Ταυτόχρονα είναι ο ποιητής που σήμερα θυμόμαστε περισσότερο για τους λάθος λόγους. Η ζωή και το έργο του φιλτράρονται από τον θάνατό του. Την εκτέλεσή του από τους φασίστες το 1936. Ταυτόχρονα, μέσα από το θεατρικό του έργο που –αν και εξαιρετικό σε στιγμές– είναι υποδεέστερο του ποιητικού. Και, τέλος, από μια περιορισμένη αντίληψη της ποίησής του που τον συνδέει με ένα θολό ισπανικό φολκλόρ: Τσιγγάνοι, κιθάρες και φλαμένκο. Ομως, περισσότερο και από παιδί της Ισπανίας, ο Λόρκα ήταν παιδί του αιώνα του. Η σχέση του με τη λαϊκή παράδοση είχε σημασία ακριβώς γιατί την εμπλούτιζε με όλα τα επιτεύγματα του μοντερνισμού, ανακαλύπτοντάς την από την αρχή. Το έργο και η σημασία του Λόρκα δεν μπορούν να γίνουν κατανοητά αν αφαιρέσουμε από αυτά τα προστάγματα της εποχής. Και δεν υπάρχει ποιητικό βιβλίο (του Λόρκα αλλά και γενικά) που να αναμετριέται με τον σύγχρονο κόσμο πιο έντονα και πιο αποτελεσματικό από το αριστουργηματικό «Ποιητής στη Νέα Υόρκη».

«Κάθε μέρα σκοτώνουν στην πόλη/ τέσσερα εκατομύρια πάπιες,/ πέντε εκατομύρια χοίρους/ δυο χιλιάδες περιστέρια για την ευχαρίστηση εκείνων/ που ψυχορραγούν,/ ένα εκατομύριο αγελάδες,/ ένα εκατομύριο πρόβατα/ και δυο εκατομύρια κοκόρια,/ που κάνουν τους ουρανούς χίλια κομμάτια».

Το βιβλίο είναι κατ’ αρχάς εντυπωσιακό για την ποιητική του δύναμη. Για την εκφραστική ενέργεια που απελευθερώνεται από τη συνάντηση του Λόρκα με τον πρώιμο σουρεαλισμό και τους νέους ποιητικούς τρόπους που ανακαλύπτει σε κάθε στίχο. Αυτό όμως που εντυπωσιάζει σήμερα (και σε μεγάλο βαθμό αφορμή για αυτό το άρθρο) είναι η θεματική και η προσωπική στάση του ποιητή. Ο ποιητής καταγγέλλει τον κόσμο των γραφείων και των αριθμών, του τυφλού πλήθους, των κοινωνικών και φυλετικών διαχωρισμών, της καταστροφής της φύσης και της εκμετάλλευσης των ζώων. Εντοπίζει όλες τις κοινωνικές θεματικές που σήμερα αναδεικνύονται ως κεντρικοί άξονες στη σύγχρονη ποίηση. Τις ταυτότητες και την εξομολόγηση, την κοινωνική κριτική και την απόρριψη του συγκεκριμένου πολιτικού μοντέλου, την ευθύνη για τον κόσμο και τις τύχες των πραγμάτων.

«Καταγγέλλω όλους αυτούς/ που αγνοούν το άλλο μισό,/ που υψώνει τα τσιμεντένια βουνά του/ εκεί που χτυπούν οι καρδιές/ των ταπεινών ξεχασμένων ζώων,/ εκεί που θα πέσουμε όλοι/ στο τελευταίο πανηγύρι των τρυπανιών».

Ο Λόρκα βρέθηκε στη Νέα Υόρκη τα χρόνια 1929-1930. Σπούδασε στο Κολούμπια και έδωσε διαλέξεις. Είδε από κοντά το Κραχ και τις επιπτώσεις του, την απόγνωση και τη σκληρότητα της εποχής. Μέσα από αυτό το βίωμα κατάφερε να περάσει ποιητικά στον πυρήνα της εποχής του και να φτάσει μέχρι τη δική μας. Με έναν οξύ στίχο, ακραία πρωτότυπο και μαζί βαθιά ριζωμένο. Καταδικασμένο να είναι διαρκώς καινούριος μέσα από την ένταση της καταγγελίας, την αγωνία για έναν κόσμο που χάνεται, την ειλικρίνεια της προσωπικής απόγνωσης.

«Οχι, όχι, όχι, όχι· εγώ καταγγέλλω./ Καταγγέλλω τη συνωμοσία/ αυτών των έρημων γραφείων/ που δεν αναγγέλλουν στο ραδιόφωνο τις αγωνίες,/ που σβήνουν τα προγράμματα του δάσους,/ και προσφέρομαι να φαγωθώ/ από τις πρεσαρισμένες αγελάδες/ όταν οι κραυγές τους γεμίζουν την κοιλάδα, εκεί που ο ποταμός μεθάει με λάδι».

Το βιβλίο αυτό είναι ο ποιητικός κώδικας της εποχής μας. Ενα βιβλίο που έρχεται από το μέλλον. Το οποίο είναι ήδη το παρόν μας.
(Οι στίχοι είναι από το ποίημα του Λόρκα «Επιστημονικό εργαστήριο και καταγγελία» σε μετάφραση του Κοσμά Πολίτη.)