Tα ρεμάλια θα είναι πάντα χαμένα

Υπάρχουν καλές ταινίες, υπάρχουν αριστουργηματικές ταινίες και ύστερα υπάρχουν κάποιες ταινίες που σε συντροφεύουν και σε οικοδομούν. Ορίζουν το χιούμορ σου, διαμεσολαβούν τις σχέσεις σου με τους άλλους σε μια συμφωνία κοινής αντίληψης, σε συντονίζουν σε έναν τρόπο θέασης των πραγμάτων εντάσσοντάς σε στον κόσμο τους.

Μια τέτοια ταινία είναι αναμφίβολα ο «Μεγάλος Λεμπόφσκι» των αδερφών Κοέν, μια ξεχωριστή στιγμή σε μια ξεχωριστή φιλμογραφία. Οταν κυκλοφόρησε το 1998, ο «Μεγάλος Λεμπόφσκι» δεν σημείωσε εμπορική επιτυχία, ενώ ελάχιστοι ήταν οι κριτικοί που είδαν ευνοϊκά την ταινία. Οι Κοέν είχαν μόλις σημειώσει έναν μεγάλο εμπορικό και καλλιτεχνικό θρίαμβο δύο χρόνια πριν με το Fargo και περνούσαν από την καλλιτεχνική στην οικουμενική κινηματογραφική αναγνώριση.

Μια κωμωδία με θέμα της τη ζωή ενός αξιαγάπητου τεμπέλη στο σύγχρονο Λος Αντζελες δεν έμοιαζε με την ιδανική απάντηση στις προσδοκίες του χολιγουντιανού μηχανισμού. Κι όμως σταδιακά ο Λεμπόφσκι, περνώντας κάτω από τα ραντάρ της κριτικής και εμπορικής βεβαιότητας, δημιούργησε έναν ευρύ κύκλο οπαδών που πια ξεπερνά τα όρια του κινηματογράφου. Σήμερα η ταινία βρίσκει τη συνέχειά της στις νέες επαναλήψεις και προβολές της, σε ένα ετήσιο φεστιβάλ αφιερωμένο αποκλειστικά σε αυτή και σε μια επίσημη (κωμική) θρησκεία (dudeism) που έχει ως σκοπό τη διάδοση του μηνύματος του κυρίου ημών Jeffrey «The Dude» Lebowski. Κάθε φορά που βλέπω την ταινία αναρωτιέμαι τι είναι αυτό που την κάνει να ξεφεύγει από τα στενά όρια του κινηματογράφου και να δημιουργεί διαρκώς νέους οπαδούς. Τι είναι αυτό που κάνει την ταινία να μιλά πιο βαθιά με τους όρους που μόνο μια φιλία μπορεί να μιλήσει. Τα στοιχεία αυτά που καθιέρωσαν τους αδερφούς Κοέν ως μια από τις σημαντικότερες φωνές στην ιστορία του κινηματογράφου υπάρχουν εδώ στην εντέλεια: καλοκουρδισμένοι διάλογοι, πολλαπλά επίπεδα, εξαιρετικό κάστινγκ ακόμα και στους πιο μικρούς ρόλους, υποδειγματικός ρυθμός.

Και μαζί η κλασική δομή μιας ταινίας των αδερφών Κοέν. Αυτή η χαμογελαστή καφκικότητα που κυμαίνεται διαρκώς ανάμεσα σε μια αστυνομική πλοκή του Ρέιμοντ Τσάντλερ και ένα υπαρξιακό ταξίδι στον κόσμο του παραλόγου. Ο ήρωας μπλέκει άθελά του σε μια συνθήκη από την οποία δεν μπορεί να ξεφύγει. Αυτός είναι ο κοενικός κανόνας. Αυτό που κάνει τον «Μεγάλο Λεμπόφσκι» να ξεχωρίζει είναι το ύφος και ο τρόπος με τον οποίο ο πρωταγωνιστής αντιμετωπίζει αυτή τη συνθήκη. Ο Dude («μάγκας» στους περισσότερους ελληνικούς υποτιτλισμούς) ζει τη ζωή του χαλαρά και τεμπέλικα, πίνοντας White Russian, αράζοντας με φίλους και κυρίως παίζοντας μπόουλινγκ. Η πλοκή λειτουργεί ώστε να απλωθεί γύρω του μια πινακοθήκη ηρώων και τύπων που αντιπροσωπεύουν το σύγχρονο Λος Αντζελες: εκατομμυριούχοι απατεώνες και φιλότεχνοι κληρονόμοι, σύζυγοι- τρόπαια και παραγωγοί πορνοταινιών, αυταρχικοί αστυνομικοί και βετεράνοι του Βιετνάμ, μηδενιστές και χαμηλόφωνοι άνθρωποι των αμερικανικών προαστίων. Ο τρόπος με τον οποίο ο Dude υπάρχει, αντιδρά και ζει ανάμεσά τους δεν είναι απλώς μια ανάπτυξη χαρακτήρα στο πλαίσιο μιας δεδομένης πλοκής.

Είναι μια στάση ζωής που καταφέρνει να επιβιώσει, να υπάρξει και τελικά να δικαιωθεί. Χωρίς ποτέ να γίνεται σχηματική ή γραφική, κουβαλώντας τα αδιέξοδα, τις ήσυχες αγωνίες και τις προσωρινές απογοητεύσεις ενός πραγματικού ανθρώπου. Ο Dude εκπροσωπεί την απόλαυση του εαυτού από τον εαυτό. Τον άνθρωπο που δεν ορίζεται από τις νόρμες και τις ταχύτητες του νέου κόσμου, τις προστακτικές της επιτυχίας και τις υποτακτικές της οικονομικής επίτευξης. Είναι ο φορέας των μικρών χαρών και των χαμηλόφωνων συγκινήσεων, της αυτονόητης παραβατικότητας και της τέρψης από τη ρουτίνα, του παιχνιδιού και της φιλίας. Και ό,τι συμβαίνει, συμβαίνει με την απλότητα του χαρακτήρα και όχι της ακλόνητης άποψης. Με τρόπο ήπιο και φυσικό, συντονισμένο στις απαιτήσεις και στις προσδοκίες του ίδιου και όχι μιας κοινωνίας που απλώνεται γύρω του διαρκώς πιο παράλογη. Είναι ο θριαμβευτής τεμπέλης στην κοιλάδα των απαιτήσεων.