«Υπερέχει ο σεβασμός απέναντι στο έργο του καλλιτέχνη»

Το νέο βιβλίο του, «Τάκης Μαυρωτάς - Λέξεις και Τέχνη - 50 Ομιλίες» (εκδ. Μέλισσα) αφηγείται ιστορίες και διαδρομές καλλιτεχνών, εξερευνά κινήματα, διατρέχει περιόδους, αναλύει έργα, παρουσιάζει εκθέσεις. Ο μικρός, καλαίσθητος, πορτοκαλί τόμος περιλαμβάνει κείμενα που αφορούν σημαντικούς καλλιτέχνες και μεγάλες εκθέσεις, είναι γραμμένος με γλαφυρότητα και γνώση και αποτελεί ένα συναρπαστικό ανάγνωσμα που διαβάζεται απ’ όλους. Από τους αναγνώστες που θέλουν να πληροφορηθούν την εξέλιξη της τέχνης, να ανιχνεύσουν το όραμα σημαντικών καλλιτεχνών μέσα από ιστορίες που τους συνδέουν με τη δημιουργία αλλά και από τους ειδικούς, που αναζητούν διεισδυτικές ερμηνείες και αναλύσεις.

«Το νέο μου βιβλίο έρχεται ως συνέχεια της προσπάθειάς μου να προσεγγίζω και να ερμηνεύω το έργο εκείνων των καλλιτεχνών που στερέωσαν και στερεώνουν τον πολιτισμό», λέει στις «Νησίδες» ο διακεκριμένος επιμελητής και ιστορικός τέχνης, Τάκης Μαυρωτάς, που έχει αφοσιωθεί στη σύγχρονη τέχνη σχεδόν τέσσερις δεκαετίες. Διευθυντής του Εικαστικού Προγράμματος του Ιδρύματος Β. & Μ. Θεοχαράκη, έχει διατελέσει διευθυντής της Πινακοθήκης Πιερίδη και μέλος των Δ.Σ. της Εθνικής Πινακοθήκης, του Ελληνικού Φεστιβάλ, του Ευρωπαϊκού Πολιτιστικού Κέντρου Δελφών και της Εθνικής Επιτροπής Χορηγιών του υπουργείου Πολιτισμού, ενώ το 2023 η Ακαδημία Αθηνών τον τίμησε με το οίκοθεν βραβείο της B’ Τάξεως των Γραμμάτων και των Καλών Τεχνών.

Η έκδοση περιλαμβάνει 50 ομιλίες του Τάκη Μαυρωτά με αφορμή σημαντικές εκθέσεις κορυφαίων καλλιτεχνών, τις οποίες έχει επιμεληθεί, όπως των Γύζη, Βολανάκη, Παπαλουκά, Εγγονόπουλου, Γαΐτη, Τέτση, Θεόφιλου, Φασιανού, Picasso, Cocteau, De Chirico, Chryssa, Takis κ.ά. Την έκδοση προλογίζουν η πρύτανης Ελένη Αρβελέρ, ο εικαστικός Κώστας Τσόκλης και ο ακαδημαϊκός Γιάννης Παρμακέλης, ο οποίος αναφέρει για τα κείμενα του Τάκη Μαυρωτά: «Μας συνοδεύουν στην περιήγησή μας, προτείνουν ή εξάπτουν τη φιλομάθεια, την περιέργεια και πολλές φορές ανατρέπουν αυτά που νομίζαμε για την τέχνη. Μας δείχνουν έναν δρόμο που οδηγεί εγγύτερα στους δημιουργούς».

Σταχυολογημένα αναφέρουμε τι έχει γράψει: Για τον Νίκο Εγγονόπουλο με αφορμή την έκθεση «Ο Ορφέας του Υπερρεαλισμού» που παρουσιάστηκε στο Ιδρυμα Β. & Μ. Θεοχαράκη τον Μάρτιο του 2022: «Με λογισμό και όραμα, κινείται από το παρόν στο παρελθόν, από το όνειρο στον μύθο και από την πραγματικότητα στη φαντασίωση. Αδιαπραγμάτευτα ειλικρινής και ανιδιοτελής απέναντι στη ζωή, αντιμετώπισε με θάρρος τους επικριτές και πολέμιους, αντιπαραθέτοντας τη ζωγραφική και την ποίησή του».

Για τον μεγάλο λαϊκό ζωγράφο Θεόφιλο αναφέρει ότι «ενσαρκώνει τη λεβεντιά των ηρώων του, μιας άφθαρτης Ελλάδας μέσα στο πέρασμα των αιώνων, υπερασπιζόμενος την ελευθερία ως το υπέρτατο αγαθό για κάθε πολίτη».

Για τον γλύπτη Takis έλεγε στην ομιλία του, στο Ευρωπαϊκό Πολιτιστικό Κέντρο Δελφών, το 2019: «Κατάφερε να επιβιώσει μέσα από τις πιο εξοντωτικές συνθήκες και να υπηρετήσει στη συνέχεια χωρίς συμβιβασμούς την τέχνη, αντιμετωπίζοντάς την ως υπέρτατο αγαθό. Η διάχυτη ερωτική πνοή των γυμνών του μορφών υμνεί την ίδια τη ζωή, ενώ το σύνολο της πολυσχιδούς του δουλειάς συμπορεύτηκε με την αίσθηση της ενατένισης. Η γλυπτική του απογειώνεται μέσω των διακριτικών της κινήσεων, επιβάλλει την παρουσία της στον χώρο, υποβάλλει την υπόστασή της, σε αρκετές περιπτώσεις, μέσω των ήχων, σαν να αποσκοπεί στην επικοινωνία με το Σύμπαν...».

● Η νέα έκδοση έχει κάνει ιδιαίτερη αίσθηση καθώς οι εμπεριστατωμένες ομιλίες σας για σημαντικές εκθέσεις μετατρέπονται σ’ ένα συναρπαστικό ανάγνωσμα που κερδίζει τον αναγνώστη. Ποιο ήταν το ζητούμενο;

Ο απολογισμός για το τι έκανα από το 2002 έως το 2023 και αν οι προσπάθειές μου έχουν κάποια σημασία και αξία. Ο σεβασμός μου απέναντι στους καλλιτέχνες και στον κόσμο που ξενάγησα εκατοντάδες φορές στις εκθέσεις που έχω επιμεληθεί, κυρίως στο Ιδρυμα Β. & Μ. Θεοχαράκη, αλλά και στο Ευρωπαϊκό Πολιτιστικό Κέντρο Δελφών, στο Τελλόγλειο Iδρυμα Tεχνών ΑΠΘ, στο Μουσείο Μπενάκη, στο Ιδρυμα Ωνάση στη Νέα Υόρκη, στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης, στο Palazzo Venezia, στην Εθνική Πινακοθήκη Βουκουρεστίου, μεταξύ των άλλων. Το 2006 κυκλοφόρησε το πρώτο μου βιβλίο με τίτλο «Εικαστικές καταγραφές 1986-2005» από τις εκδόσεις Καστανιώτη με πρόλογο της Ελένης Αρβελέρ, με δημοσιευμένες μου κριτικές σε περιοδικά, εφημερίδες και καταλόγους, για 60 ομαδικές και ατομικές εκθέσεις Ελλήνων και ξένων καλλιτεχνών, ξεκινώντας από την ιστορική έκθεση «Εκφυλισμένη Τέχνη» και τον ανελέητο διωγμό που βίωσαν οι πρωτοπόροι καλλιτέχνες Chagall, Kokoschka, Beckman, Kandinksy και Klee από τους ναζί, που έγινε στο Art Ιnstitute του Σικάγου, ώς την έκθεση του Κώστα Τσόκλη «Μνήμες στο λευκό και το γκρίζο», στην Αθήνα το 2004. Ακολούθησε το δεύτερο βιβλίο με κριτικές μου «Τον Λόγο έχει η τέχνη. Εικαστικές καταγραφές 2006-2017», με πρόλογο της Ελένης Αρβελέρ και της Κικής Δημουλά από τις εκδόσεις Πατάκη, ξεκινώντας με την έκθεση «Η Αττική γη υποδέχεται τους πρόσφυγες του 1922», στο ίδρυμα της Βουλής των Ελλήνων το 2006, έως της Μαρίτσας Τραυλού στο Μουσείο Μπενάκη, το 2017. Ετσι, το νέο μου βιβλίο έρχεται ως συνέχεια της προσπάθειάς μου να προσεγγίζω και να ερμηνεύω το έργο εκείνων των καλλιτεχνών που στερέωσαν και στερεώνουν τον πολιτισμό.

● Πενήντα ομιλίες σε διάστημα 20 ετών, για σημαντικές εκθέσεις. Τι κρατάτε πιο έντονα από αυτό το ταξίδι;

Το χρέος μου απέναντι στην τέχνη και τις άφθαρτες αξίες της.

● Μυθικοί καλλιτέχνες, σπουδαίοι άνθρωποι, μεγάλες εκθέσεις περνούν από τις σελίδες της έκδοσης. Φαντάζομαι ότι είναι εξαιρετικά δύσκολο να ξεχωρίσετε κάποιες στιγμές και ανθρώπους αλλά αν σας το ζητούσα, τι και ποιους θα επιλέγατε;

Είναι δύσκολο να επιλέξω, αλλά θα σταθώ με ιδιαίτερη προσοχή στις απαιτητικές εκθέσεις, που είχα τη χαρά να επιμεληθώ, όπως ενδεικτικά: «Το Δάσος Γλυπτικής από τη Συλλογή Simon Spierer», «Picasso - Cocteau - οι καινοτόμοι του μοντερνισμού», «Ο Giorgio de Chirico και η Ελλάδα», «Νίκος Εγγονόπουλος - ο Ορφέας του Υπερρεαλισμού», «Θεόφιλος - ο Τσολιάς της ζωγραφικής», «Ο γλύπτης Takis και ο 20ός αιώνας», «Νεκρή φύση - Αριστουργήματα από το Μουσείο Καλών Τεχνών της Βοστόνης», «Οταν το φως χορεύει, μιλώ δίκαια - Ο Γιώργος Σεφέρης και η ποίησή του μέσα από τη ζωγραφική και τη φωτογραφία», «Ο κόσμος του Οδυσσέα Ελύτη - ποίηση και ζωγραφική», «Κωνσταντίνος Βολανάκης, ο πατέρας της ελληνικής θαλασσογραφίας», «Νικόλαος Γύζης, ο μεγάλος ζωγράφος».

Θα ήθελα όμως να σταθώ και στις δύο εκθέσεις που επιμελούμαι αυτόν τον καιρό: «Περικλής και Ντίκος Βυζάντιος» στο Ιδρυμα Β. & Μ. Θεοχαράκη και της Βάνας Ξένου, «Μυστήριο 15 - Το Ανοικτό Μουσείο», στο εργοστάσιο Ιρις και στον αρχαιολογικό χώρο της Ελευσίνας, που συνεπιμελούμαι με τον συνάδελφό μου Emmanuel Dayde.

● Από νεαρή ηλικία έχετε κάνει τη ζωή σας τέχνη και την τέχνη ζωή σας. Πώς ξεκίνησε αυτή η σχέση και πόσο εύκολο ή δύσκολο ήταν να στεριώσει;

Σε δύο μεγάλους ανθρώπους της τέχνης και των γραμμάτων οφείλω τα πάντα. Στον θείο μου Γιώργο Σικελιώτη και στον Γ.Π. Σαββίδη. Δύο εμβληματικές προσωπικότητες, των οποίων το έργο σφραγίζει τον ελληνικό πολιτισμό. Ο Σικελιώτης με δίδαξε τα μυστικά της ζωγραφικής και ο Σαββίδης την ευθύνη της κριτικής. Ημουν τυχερός που τους συνάντησα. Μετά, εργάστηκα για πολλά χρόνια ως επιμελητής και διευθυντής στην Πινακοθήκη Πιερίδη και, στη συνέχεια, τα τελευταία 20 χρόνια, στο ίδρυμα Β. & Μ. Θεοχαράκη. Επίσης είμαι ιδιαίτερα ευγνώμων σε όλους εκείνους τους καλλιτέχνες που με επέλεξαν και με εμπιστεύθηκαν για να επιμεληθώ τις ατομικές τους εκθέσεις. Ετσι, διδάχθηκα μέσα από την αναδρομική παρουσίαση της δουλειάς δημιουργών, όπως ο Γιάννης Παρμακέλης, ο Δημήτρης Μυταράς, ο Αλέκος Φασιανός, ο Παναγιώτης Τέτσης, ο Σωτήρης Σόρογκας, ο Κώστας Τσόκλης, ο Leonardo Cremonini, ο Novello Finotti, ο Takis και η Chryssa, μεταξύ των άλλων.

● Πώς αποτιμάτε το περιστατικό βανδαλισμού των έργων του Χριστόφορου Κατσαδιώτη στην Εθνική Πινακοθήκη και τι θεωρείτε ότι πρέπει να γίνει με τα έργα του το επόμενο διάστημα;

Ο Χριστόφορος Κατσαδιώτης γνωρίζει σε βάθος τις αρχές και τις αξίες της χαρακτικής και παρουσιάζει συχνά το έργο του σε ατομικές ή ομαδικές εκθέσεις. Αυτό που συνέβη στην Εθνική Πινακοθήκη ήταν ανεπίτρεπτο και εξευτελιστικό. Μπορεί κάποιος να συμπίπτει ή όχι με την προσέγγιση ενός δημιουργού. Υπερέχει, όμως, ο σεβασμός απέναντι στο έργο του καλλιτέχνη καθώς επίσης και στους φορείς και επιμελητές που το επιλέγουν. Ιδιαίτερα σε αυτή την περίπτωση, που η έμπειρη ιστορικός της τέχνης και διευθύντρια της Εθνικής Πινακοθήκης Συραγώ Τσιάρα επέλεξε τα έργα για την έκθεση «Η Σαγήνη του Αλλόκοτου». Οφείλουμε να σεβόμαστε και να προστατεύουμε την ομαλή λειτουργία των μουσείων και των πινακοθηκών στον τόπο μας.

● Ποια είναι η θέση σας για το «κόψιμο» του Γιώργου Λάνθιμου από την Ακρόπολη;

Σέβομαι την υψηλή δημιουργία και γνωρίζω ότι η ελευθερία είναι το γόνιμο πεδίο της έκφρασής της. Εχω πληροφορηθεί από τα μέσα ενημέρωσης ότι το γνωμοδοτικό Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο προβληματίστηκε έντονα από τη σκηνή της ταινίας που θα γυριζόταν στον Παρθενώνα, με τα εβδομήντα διασκορπισμένα πτώματα και τις γάτες, η οποία όμως ματαιώθηκε. Ετσι τώρα πλέον κανείς δεν γνωρίζει αν έγινε το σωστό ή το λάθος, αφού το τέλος της ταινίας του Γιώργου Λάνθιμου, Bugonia, δεν πραγματοποιήθηκε και παραμένει σαν εκείνα τα όνειρα που συνεχίζουμε να σχολιάζουμε ενώ η νύχτα έφυγε. Και ο Παρθενώνας με τα οικουμενικά μηνύματα είναι εκείνος που πάντα θα ανακαλεί τον στίχο του ποιητή «Ξύπνησα με το μαρμάρινο τούτο κεφάλι στα χέρια που μου εξαντλεί τους αγκώνες και δεν ξέρω πού να το ακουμπήσω. Επεφτε στο όνειρο καθώς έβγαινα από το όνειρο έτσι ενώθηκε η ζωή μας και θα είναι πολύ δύσκολο να ξαναχωρίσει».

● Τι είναι για εσάς η τέχνη; Ποιος είναι ο προσωπικός ορισμός σας;

Τη βλέπω σαν την πυξίδα που έχουν, με φως και πάθος, δημιουργήσει οι καλλιτέχνες και μας οδηγεί στο ωραίο και το υψηλό. Πρόκειται για το δώρο τους προς όλους εμάς και τους είμαι ευγνώμων γι’ αυτό. Για όσους θέλουμε να ακολουθήσουμε την κατεύθυνση που μας δείχνει αυτή η πυξίδα, μας αναμένει καταφύγιο ανακούφισης από τις έγνοιες, ίσως υπόσχεση ηρεμίας και χαράς, σίγουρα όμως συγκίνηση, που μας ανανεώνει και μας ενδυναμώνει για να συνεχίσουμε τον αγώνα που λέγεται βίωση.