Διασημότητα ή μητέρα;

«Η μητέρα μου ήταν ένα μεγάλο ψέμα. Ηταν επίσης καλλιτέχνις, επαναστάτρια και ρομαντική - οπότε μπορούσες να την αποκαλέσεις ό,τι ήθελες, αλλά δεν μπορούσες να την αποκαλέσεις Αγγλίδα, κάτι τέτοιο θα ήταν μεγάλη προσβολή. Δυστυχώς, θα ήταν και αλήθεια»

Κάθε φορά που ακούω το όνομα της Ιρλανδής συγγραφέα Αν Ενράιτ ξαναθυμάμαι τη σπουδαία ιστορία της Ρόζαλιν και της οικογένειάς της στον «Χορταριασμένο δρόμο» της, ένα βιβλίο για το οποίο κέρδισε το βραβείο Booker το 2007. Η οικογένεια και η Ιρλανδία είναι τα θέματα που συνήθως «κατοικούν» στα βιβλία της και εκείνη τα «σκαλίζει» με τον δικό της ξεχωριστό λογοτεχνικό τρόπο καταφέρνοντας κάθε φορά να συνομιλεί τόσο με το παρελθόν όσο και με το παρόν. Σήμερα επιστρέφει στο ελληνικό αναγνωστικό κοινό με την «Ηθοποιό», που κυκλοφόρησε πρόσφατα από τις Εκδόσεις Καστανιώτη, σε εξαιρετική μετάφραση της Μαρίας Φακίνου. Το βιβλίο πρωτοκυκλοφόρησε το 2020.

Η Νόρα, κόρη μιας εμβληματικής ηθοποιού του ιρλανδικού θεάτρου με καριέρα από το Δουβλίνο έως το Χόλιγουντ, της Κάθριν Ο’Ντελ, αποφασίζει, με την αφορμή μιας συνέντευξης που της ζητήθηκε, να γράψει ένα βιβλίο για το έργο και τη ζωή της μητέρας της. Η Νόρα είναι συγγραφέας και στα 58 της χρόνια βρίσκεται στην ηλικία που πέθανε η μητέρα της. Νιώθει πως είναι πια έτοιμη να δει τα «μυστικά και ψέματα» με τα οποία έφτασε ώς εδώ. Δεν έμαθε ποτέ ποιος είναι ο πατέρας της, δεν έμαθε γιατί η μητέρα της οδηγήθηκε στο έγκλημα, ούτε αν η τρέλα και το ψυχιατρείο ήταν αναπόφευκτα για τη μεγάλη σταρ ή απλώς ένα καταφύγιο για να «κρυφτεί». Καθώς αφηγείται απευθύνεται συνεχώς στον σύζυγό της με ένα παράξενο «εσύ» που κάποιες φορές μοιάζει τρυφερό και άλλες καταγγελτικό. Παράλληλα διηγείται και τη δική τους ιστορία.

Σίγουρα το κέντρο βάρους του βιβλίου είναι η συχνή ερώτηση που κάνουμε στον εαυτό μας όταν κάποιος γονιός μας φεύγει από τη ζωή: «Πόσο καλά γνωρίζουμε τη μητέρα ή τον πατέρα μας;». Αλλά εδώ η συγγραφέας ανοίγει και έναν άλλο σημαντικό διάλογο για το πόσο ανήκει ένας σταρ στον εαυτό του. Μπορούσε η Κάθριν Ο’Ντελ να δηλώσει ότι ήταν bysexual, ότι αν και Αγγλίδα στην πραγματικότητα πίστευε στην ανεξαρτησία της Ιρλανδίας, ότι την είχαν κακοποιήσει σεξουαλικά ή ότι ήταν μια πολύ κακή καθολική; Οχι. Γιατί μια σταρ ανήκει πάντα στο μεγάλο συντηρητικό κοινό της. Η Ενράιτ καταλήγει πως ο καταπιεσμένος αληθινός εαυτός θα «εκδικηθεί», όπως στην περίπτωση της διάσημης ηθοποιού που οδηγήθηκε στην κατάθλιψη και αργότερα στην τρέλα.

Λέει η Νόρα σε ένα σημείο: «…Ανακαλύπτω ότι έχω πολλά να πω στην κυρία Ντιβέιν για τον καλλιτέχνη που είναι τελείως ανοιχτός, που μόνο Δίνει Δίνει Δίνει, και το κοινό που παίρνει, και παίρνει και μετά του αρέσει να επικρίνει. Αυτή είναι η βασική διαφορά: υπάρχουν αυτοί που παρακολουθούν, κρίνουν και μαζεύουν. Υπάρχουν αυτοί που σκορπίζουν, φλέγονται και πεθαίνουν.»

Η Ενράιτ συνδέει επιτυχημένα προσωπικά γεγονότα των ηρωίδων της με πολιτικά και κοινωνικά γεγονότα της εποχής τους. Οπως για παράδειγμα τη «Ματωμένη Κυριακή» του 1972. Σε μια πορεία διαμαρτυρίας που οργανώθηκε από την Ενωση για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα της Βόρειας Ιρλανδίας, στην περιοχή Μπόγκσαϊντ, 26 άτομα πυροβολήθηκαν από τα μέλη του 1ου Τάγματος του Βρετανικού Συντάγματος Αλεξιπτωτιστών. 13 άνθρωποι, 6 εκ των οποίων ήταν ανήλικοι, πέθαναν αμέσως, ενώ άλλος ένας πέθανε ύστερα από 4½ μήνες υποκύπτοντας στα τραύματά του. Δύο άτομα τραυματίστηκαν από οχήματα του στρατού. Πολλοί μάρτυρες, συμπεριλαμβανομένων και δημοσιογράφων, πιστοποιούν ότι όλοι όσοι πυροβολήθηκαν ήταν άοπλοι. 38 χρόνια αργότερα η βρετανική κυβέρνηση μέσω του ίδιου του πρωθυπουργού Ντέιβιντ Κάμερον ζήτησε επίσημα συγγνώμη για το γεγονός. Στο βιβλίο η Νόρα καταθέτει τη δική της οπτική για τη βία εκείνης της ταραγμένης περιόδου:

«Ποτέ δεν έμαθαν ποιος ευθυνόταν για τους βομβαρδισμούς στο Δουβλίνο εκείνη τη μέρα, αν και μάλλον εμπλέκονταν οι βρετανικές μυστικές υπηρεσίες του ’70, η Κάθριν Ο’Ντελ είχε έναν εραστή ο οποίος αργότερα ανήλθε και έγινε σημαντικό μέλος του IRA. Δεν ξέρω τι να πω γι’ αυτό. Πρώτον, δεν νομίζω ότι ισχύει. Και αν ίσχυε -που δεν ισχύει- μπορώ να καταλάβω πώς ένας τέτοιος άντρας θα μπορούσε να έχει θεωρηθεί, τον καιρό μετά τη Ματωμένη Κυριακή, ήρωας.»

Η σκληρή όψη της παρακμής ενός ηθοποιού, όταν περνάει η μπογιά του, είναι άλλη μια σημαντική διάσταση στην πλοκή του βιβλίου. Οταν η Ο’Ντελ φτάνει στο σημείο να πυροβολήσει έναν σκηνοθέτη, γιατί της έκλεψε το σενάριο όπως ισχυρίζεται, η καριέρα και η ζωή της παίρνουν την κάτω βόλτα. Η συγγραφέας περιγράφει το προσωπικό αδιέξοδο ως άλλον έναν σημαντικό παράγοντα που οδήγησε στην παραίτηση την ηθοποιό-ηρωίδα της. Αυτό που μεταφέρεται δε με μεγάλη πειστικότητα είναι ότι ακόμα και στις τελευταίες στιγμές της μητέρας της, η κόρη δεν είναι απολύτως σίγουρη πότε σταματά η ηθοποιός να παίζει τον ρόλο της και πότε αρχίζει να μιλά αληθινά. Η λυρικότητα της Ενράιτ από την αρχή ώς το τέλος ενδυναμώνεται με ισχυρές δόσεις λεπτής ειρωνείας και καλού ιρλανδέζικου χιούμορ. Το κορυφαίο υπαρξιακό ζήτημα που αναδεικνύεται είναι ότι η σχέση μιας κόρης με τη μητέρα της και αντίστροφα είναι μια περίπλοκη «συναισθηματική περιοχή». Η Ενράιτ κατάφερε με αυτό το βιβλίο, και με το μεγάλο συγγραφικό και λογοτεχνικό της ταλέντο, να τη φωτίσει λίγο περισσότερο.