Απέναντι στην εξουσία του χρόνου

Η ποιητική διαδρομή του Αντώνη Σκιαθά συνιστά μια επίμονη αναμέτρηση με τα θεμελιώδη υπαρξιακά ερωτήματα, μια προσπάθεια χαρτογράφησης του άχρονου μέσα στο εφήμερο, της φθοράς μέσα στην αδιάλειπτη κίνηση της Ιστορίας. «Βρισκόμαστε συχνά ικέτες, άλλοτε του Ιούδα και άλλοτε του/ Ιησού». Δεν πρόκειται απλώς για έναν ποιητή που αναδιφά σταθερά στις ίδιες θεματικές εμμονές, αλλά για έναν δημιουργό που συγκροτεί ένα πολυεπίπεδο σύμπαν στο οποίο η μνήμη, ο χρόνος και ο θάνατος διαλέγονται και συγκρούονται.

Στην τελευταία του συλλογή «Ημερολόγιο Θηριοδαμαστή» (εκδ. Ιωλκός, 2024), που αποτελείται από δύο υποενότητες («Εκεχειρίες» και «Ημερολογιακές Καταγραφές»), ο ποιητικός του λόγος αποκτά ακόμα πιο περίτεχνη δομή. H στοχαστική επεξεργασία των μοτίβων του χρόνου και της ιστορικής συνέχειας αναδεικνύει τον «θηριοδαμαστή» αφενός ως μια αλληγορία του χρόνου και αφετέρου ως την ίδια την αρχή της ανατροπής και της επαναδιατύπωσης της ύπαρξης. Η συγκεκριμένη συλλογή αποτελεί φυσική συνέχεια του «Παραμεθόριου Νεκροταφείου» (Αθήνα 1983), της πρώτης ποιητικής του συλλογής, καθώς ανανεώνει τη συνομιλία του ποιητή με το παρελθόν, την παράδοση και την έννοια της απώλειας, διευρύνοντας όμως το πεδίο της αναζήτησής του προς μια πιο συνθετική προσέγγιση της ιστορικής και προσωπικής μνήμης.

Αν στο «Παραμεθόριο Νεκροταφείο» το βλέμμα του Σκιαθά ήταν στραμμένο προς τον θάνατο ως μια οντολογική σταθερά που διαμορφώνει το ανθρώπινο πεπρωμένο, στο «Ημερολόγιο Θηριοδαμαστή» το ενδιαφέρον του μετατοπίζεται προς τη ροή του χρόνου και την επιτελεστικότητα της μνήμης. Ο χρόνος δεν παρουσιάζεται ως ένα αφηρημένο σύνολο στιγμών, αλλά ως μια ενεργή και μεταμορφωτική δύναμη που διαμεσολαβεί ανάμεσα στο παρελθόν και το παρόν, ανάμεσα στην ατομική εμπειρία και τη συλλογική ιστορία. Ο Σκιαθάς όμως δεν εγκλωβίζεται σε μια μελαγχολική αναπόληση: «Είναι που θέλω να πετάξω χελιδόνι πάνω απ’ τις Μυκήνες… Είναι που το καλοκαίρι γίνεται καλοκαίρι και οι χειμώνες μου/ και πάλι καλοκαίρι…».

Επιχειρεί να μετατρέψει την ποιητική του πράξη σε μια ουσιαστική προσέγγιση του πραγματικού και ταυτόχρονα σε μια δυναμική ανασύνθεση του ιστορικού βιώματος. Η ποίησή του λειτουργεί ως ένας μηχανισμός αποκάλυψης, μια αισθητική και φιλοσοφική πραγμάτευση του τρόπου με τον οποίο ο χρόνος επιβάλλει την τάξη του και συγχρόνως επιτρέπει τις ρωγμές μέσα από τις οποίες η μνήμη επαναδιεκδικεί το δικαίωμά της στην επιβίωση: «Είναι που μπαίνω στο ποίημα και γίνομαι αχιβάδα, την ψυχή/ μου να γνωρίσω».

Η ποιητική γλώσσα του Σκιαθά διατηρεί τον υπερρεαλιστικό της χαρακτήρα, διανθισμένη με μια πολυεπίπεδη σημειολογία και μια ενδοσκοπική στοχαστικότητα που προσδίδει στα ποιήματά του το βάθος ενός φιλοσοφικού στοχασμού επί του υπαρξιακού πεδίου. Οι λέξεις δεν συνιστούν μόνο λεκτικά εργαλεία, αλλά δίαυλους μιας πολυσημικής νοηματικής αποκάλυψης, μια διαρκή αναμέτρηση ανάμεσα στο φθαρτό και το αιώνιο. Ο χρόνος δεν λειτουργεί ως μια γραμμική αλληλουχία, αλλά ως ένα παλίμψηστο που η Ιστορία, η μνήμη και η ανθρώπινη μοίρα συγκλίνουν και ανασυντίθενται, διατηρώντας πάντοτε έναν πυρήνα ερμητικής αβεβαιότητας: «Στο αφηρημένο της Ιστορίας παραληρεί ο ποιητής./…πιστεύει, τάχα, στην ιερά εξέταση,/ ότι οι ώρες, οι μέρες γίνονται αιωνιότητα κι οι ελάχιστοι,/ ήρωες της ελευθερίας./ Μαύρα μαντάτα και γι’ αυτόν και για τους ήρωες./ Ο πλανήτης ένα βουβάλι είναι/ που κυλιέται στη λάσπη του σύμπαντος».

Τα σύμβολα της Ιστορίας και της παράδοσης δεν είναι απλώς αναφορές στο παρελθόν. Είναι δυνάμεις που αναδύονται και αλληλεπιδρούν με την ατομική αγωνία, δημιουργώντας μια παλίρροια μεταξύ οικείου και αγνώστου: «Ψαρεύαμε ψεύτικες αθωότητες στο φως της Ελλάδας που έχει/ το ίδιο κόκαλο αιώνες τώρα». Ετσι, σε αντίθεση με το «Παραμεθόριο Νεκροταφείο», που η καταγραφή της απώλειας φέρει μια αίσθηση νομοτελειακής τραγικότητας, εδώ διαφαίνεται μια περισσότερο διαλεκτική σχέση με την αέναη ροή του χρόνου.

Ο θηριοδαμαστής, ως κεντρική αλληγορία της συλλογής, αναδύεται όχι απλώς ως προσωποποίηση του χρόνου, αλλά ως η ίδια η αρχή της ανατροπής και της μετουσίωσης. Δεν είναι ένας άτεγκτος δικαστής, αλλά ένας αόρατος μηχανισμός που χαλιναγωγεί την Ιστορία, καθορίζει τα πρόσωπα και τις φωνές, αποτυπώνει στις μνήμες και στα σώματα το ανεξίτηλο ίχνος του, μεταμορφώνοντάς τα διαρκώς σε κάτι νέο. Η ποίηση του Σκιαθά στο πλαίσιο αυτό καθίσταται ένας τόπος τελετουργικής καταγραφής. Πρόκειται για απόπειρα συνομιλίας με το ανείπωτο και ταυτόχρονα αναμέτρησης με τη σιωπή που αφήνει ο χρόνος ως το μόνο βέβαιο αποτύπωμα της ύπαρξης: «Οι φλόγες έφηβες και κάποιες χωρίς ηλικία/ τάραζαν τη σιωπή των ενοίκων». Ο ποιητικός του λόγος όμως δεν παραδίδεται στη ματαιότητα του χρόνου. Την καθιστά αφετηρία μιας διαρκούς ανακατασκευής του νοήματος, μιας αναθεώρησης της σχέσης ανάμεσα στην Ιστορία και το άτομο, στη μνήμη και τη λήθη, στην παρουσία και την απουσία.

Το «Ημερολόγιο Θηριοδαμαστή» εγγράφεται ως ένα ερμηνευτικό εγχείρημα πάνω στη διάβρωση του χρόνου και την ατέρμονη διαλεκτική της ύπαρξης. Αποτυπώνει τον διαρκή αγώνα αναζήτησης ισορροπιών και προσαρμογής στα νέα δεδομένα που αλλάζουν καθημερινά: «Γνώριζα καλά ότι ήταν αδύνατον να υπάρξω ξανά έφηβος./ Μελετώντας ακτήμονες ποιητές/ πέρασα ήσυχα τη ζωή μου/ με τις νύχτες να πλαγιάζω στην αντιπαροχή της μνήμης».

Οι ποιητικές αναζητήσεις του Αντώνη Σκιαθά συγκροτούν ένα εκφραστικό πεδίο στο οποίο η μνήμη αποκαλύπτεται ως δυναμική ύλη, ικανή να μετασχηματίσει το παρελθόν σε αισθητική εμπειρία. Η ποίησή του δεν αρκείται στην καταγραφή της φθοράς· αντιστέκεται, ανασυνθέτει και αναγεννιέται μέσα από αυτή. Με ένταση και ευαισθησία ο δημιουργός προσεγγίζει τη σχέση μνήμης, χρόνου και τέχνης, αναδεικνύοντας την ποιητική γλώσσα ως το προσφορότερο μέσο συνομιλίας με το εφήμερο και το αιώνιο.