Η αυτογνωσία ως βάση της πολιτικής διαφάνειας

Ενα διαχρονικό αίτημα όλων των κοινωνιών είναι η διαφάνεια στον πολιτικό βίο, η οποία αποτελεί απαραίτητη προϋπόθεση για την ορθή λειτουργία της δημοκρατίας και των θεσμών. Τo αίτημα αυτό λαμβάνει ιδιαίτερες διαστάσεις στην τρέχουσα περίοδο καθώς οι πολίτες ξεχύνονται σχεδόν καθημερινά πλέον στους δρόμους σε όλη τη χώρα, απαιτώντας δικαιοσύνη και λογοδοσία από όσους ασκούν εξουσία.

Ωστόσο, το αίτημα για διαφάνεια δεν πρέπει να περιορίζεται μόνο στους πολιτικούς και τους «άλλους», αλλά πρέπει να συμπεριλαμβάνει, πρωτίστως, τον ίδιο μας τον εαυτό. Η έλλειψη αυτογνωσίας και η αδιαφορία για την ηθική μας συγκρότηση αποτελούν τον πυρήνα της ηθικής κρίσης που αντιμετωπίζουμε. Οταν δεν αναγνωρίζουμε τις δικές μας αδυναμίες και τα σκοτεινά σημεία του εαυτού μας, τείνουμε να προβάλλουμε μόνο στους άλλους ευθύνες, αγνοώντας τις δικές μας και αναπαράγοντας, έτσι, έναν φαύλο κύκλο δυσπιστίας και διαφθοράς.

Από την ηθική κρίση στην οικονομική κατάρρευση

Η δεκαετής οικονομική κρίση που σημάδεψε την Ελλάδα δεν ήταν απλώς αποτέλεσμα μιας μακρόχρονης κακής οικονομικής διαχείρισης. Ηταν η φυσική συνέπεια μιας ηθικής κρίσης που είχε προηγηθεί. Επί χρόνια, η κοινωνία έδειχνε ανοχή στη διαφθορά, στον ατομικισμό και στη συγκάλυψη ευθυνών, απομακρυνόμενη σταδιακά από τις αρχές της δικαιοσύνης, της διαφάνειας και της αλληλεγγύης. Δυστυχώς, τα τιμωρητικά και χωρίς οικονομική λογική μέτρα που επέβαλε ο Σόιμπλε στη χώρα μας, ως θεραπεία στην κρίση που αντιμετωπίζαμε, προκάλεσαν έντονη κοινωνική οργή, αποτρέποντας έτσι την απαραίτητη σοβαρή αυτοκριτική που επιβάλλεται μετά από τέτοια τραυματικά γεγονότα. Η έλλειψη αυτογνωσίας σε ατομικό και συλλογικό επίπεδο ενίσχυσε την αίσθηση της αδικίας, χωρίς να επιτρέψει μια βαθύτερη ανάλυση των αιτίων της κρίσης.

Η αποφυγή της αυτογνωσίας και η έξαρση της βίας

Η αδυναμία να κοιτάξουμε, ως κοινωνία, με ειλικρίνεια τον εαυτό μας στον καθρέφτη είχε σοβαρές κοινωνικές συνέπειες. Στη «μεταμνημονιακή» και μετα-Covid εποχή, η βία σε όλες τις μορφές της –γυναικοκτονίες, παιδεραστία, νεανική παραβατικότητα, εγκληματικότητα– δείχνει να εντείνεται. Τα ανωτέρω γεγονότα δεν είναι πλέον μεμονωμένα περιστατικά, αλλά συμπτώματα μιας κοινωνίας που έχει χάσει την αξιακή της πυξίδα. Οταν η κοινωνία δεν επενδύει στην αυτογνωσία και την ηθική ανάπτυξη των μελών της, γίνεται έρμαιο των πιο καταστροφικών τάσεών της. Η έλλειψη αυτογνωσίας και αξιακού προσανατολισμού οδηγεί σε μια κοινωνία που αντιδρά σπασμωδικά, που εκδηλώνει βία αντί να αναζητά λύσεις, και που επιδιώκει το άμεσο ατομικό όφελος εις βάρος του μακροπρόθεσμου κοινού καλού.

Δικαιώματα χωρίς υποχρεώσεις: ένας μονόπλευρος κόσμος

Ενα άλλο χαρακτηριστικό της εποχής μας είναι η έμφαση στα ατομικά δικαιώματα, τα οποία συχνά είναι αποκομμένα από την αντίληψη των αντίστοιχων υποχρεώσεων. Είναι λογικό να διεκδικούμε περισσότερες ελευθερίες και δικαιώματα, αλλά είναι εξίσου επιβεβλημένο να κατανοούμε και τις υποχρεώσεις μας ως μέλη του κοινωνικού συνόλου. Η έλλειψη ισορροπίας μεταξύ δικαιωμάτων και υποχρεώσεων οδηγεί σε κοινωνική αποσύνθεση και απώλεια της συλλογικής ευθύνης. Η υπερβολική εστίαση στα δικαιώματα χωρίς την ανάληψη των αντίστοιχων υποχρεώσεων υπονομεύει την κοινωνική συνοχή και ενισχύει μια κουλτούρα ατομικισμού, που αποδυναμώνει την αίσθηση συλλογικής ευθύνης. Οταν ο καθένας επιδιώκει το στενό ατομικό όφελος, χωρίς να αναλογίζεται τον αντίκτυπο των πράξεών του στο κοινωνικό σύνολο, η κοινωνία αποδυναμώνεται και χάνει την εσωτερική συνοχή της.

Η αυτογνωσία ως αναγκαία προϋπόθεση της διαφάνειας

Το αίτημα για διαφάνεια στον πολιτικό βίο δεν μπορεί να υπάρξει χωρίς ένα αντίστοιχο αίτημα για αυτογνωσία και προσωπική υπευθυνότητα. Μια κοινωνία που δεν επενδύει στην αυτογνωσία των μελών της, δεν μπορεί να λειτουργήσει με ειλικρίνεια και δικαιοσύνη. Η πραγματική αλλαγή ξεκινά από την επίγνωση ότι μέσα μας συνυπάρχουν αντιφατικές δυνάμεις: η ικανότητα για προσφορά προς τον συνάνθρωπό μας, αλλά και η τάση προς την εξυπηρέτηση του στενού ατομικού συμφέροντος. Αν αυτές οι πλευρές δεν αναγνωριστούν και δεν αντιμετωπιστούν, δεν μπορούν να εξισορροπηθούν. Η αυτογνωσία είναι το κλειδί για την ανάπτυξη της ενσυναίσθησης και της συλλογικής ευθύνης, καθώς μας επιτρέπει να δούμε πέρα από τα άμεσα συμφέροντά μας και να ενεργήσουμε για το κοινό καλό.

Ο δρόμος της αλλαγής: Από το Εγώ στο Εμείς

Η αλλαγή δεν έρχεται μόνο μέσα από πολιτικές αποφάσεις και νομοθετήματα. Χρειάζεται ένα βαθύτερο, προσωπικό αίτημα για μεταστροφή. Οταν ο καθένας μας απαιτεί από τον εαυτό του περισσότερη εντιμότητα, υπευθυνότητα και διάθεση για προσφορά, τότε και η κοινωνία ως σύνολο μπορεί να αλλάξει. Δεν μπορούμε να απαιτούμε διαφανείς πολιτικές διαδικασίες αν δεν έχουμε πρώτα ξεκαθαρίσει τη δική μας στάση απέναντι στη ζωή. Η προσωπική μεταμόρφωση προηγείται της συλλογικής. Μόνο όταν οι πολίτες αποκτήσουν αυτογνωσία και αίσθηση ευθύνης, μπορεί η κοινωνία να προχωρήσει προς μια ουσιαστική αλλαγή.

Συμπέρασμα: η ευθύνη της αλλαγής

Το μέλλον δεν αλλάζει από μόνο του. Διαμορφώνεται μέσα από τις επιλογές μας, τις αξίες μας και τη στάση μας απέναντι στη ζωή. Η αυτογνωσία και η ηθική ανάπτυξη είναι οι βάσεις για μια πιο δίκαιη και διαφανή κοινωνία. Και αυτή η ευθύνη βαραίνει τον καθένα μας προσωπικά, αλλά και την κοινωνία συνολικά.

Ελπίζουμε το άρθρο να αποτελέσει αφορμή για μια βαθύτερη διερεύνηση των ιστορικών, κοινωνικών και πολιτικών αιτιών που οδήγησαν στη σημερινή έλλειψη αυτογνωσίας. Η κατανόηση αυτών των αιτιών είναι απαραίτητη για να μπορέσουμε να χαράξουμε έναν διαφορετικό δρόμο στο μέλλον.

Η αλλαγή ξεκινά από το άτομο, αλλά ολοκληρώνεται στην κοινότητα. Οταν ο καθένας μας αναλάβει την ευθύνη να εξερευνήσει και να μεταμορφώσει τον εαυτό του, τότε μόνο θα μπορέσουμε να δημιουργήσουμε μια κοινωνία που λειτουργεί με διαφάνεια, δικαιοσύνη και αλληλεγγύη.

*Οικονομολόγος (M.B.A.) και συμπρόεδρος των Οικολόγων ΠΡΑΣΙΝΩΝ