«Ο άνθρωπος, το πιο θαυμαστό ον

Ο Κώστας Λάνταβος ακούμπησε στις προθήκες των βιβλιοπωλείων τη 16η ποιητική συλλογή του που ο ίδιος τη χαρακτηρίζει «απολογισμό ζωής και ποιητικής πορείας». Αυτό το τελευταίο βιβλίο του στάθηκε η αφορμή αυτής της συνέντευξης μαζί του για να εντοπίσουμε τα ευρήματα του ποιητή σε αυτήν την επί χρόνια παρατήρηση του Ανθρώπου, τον οποίο υπηρέτησε και ως γιατρός παθολόγος.

● Το μέγιστο θαύμα είναι η 16η ποιητική συλλογή σας. Ποια είναι η κεντρική φιλοσοφία αυτού του έργου;

Η ποίησή μου, από την πρώτη μου συλλογή Πορεία, (1980) μέχρι την τελευταία, είναι ανθρωποκεντρική. Αντικείμενό της, ο Ανθρωπος, ως ουσία, ως σύνθεση, ως σώμα, ως νους και ψυχή. Η ποίησή μου εμπνέεται –κατά κύριο λόγο– από το μεγαλείο αλλά και από την πτώση του ανθρώπου. Την αφορούν τα μικρά και τα μεγάλα της ζωής του, οι πνευματικές αναζητήσεις του, οι ψυχικές διεργασίες του, οι αγωνίες του για την επίγεια ζωή ή στο Επέκεινα (όπως κι αν ορίζεται ή εκλαμβάνεται αυτό), η αναζήτηση ενός προορισμού και αν όντως αυτός υπάρχει. Ο,τι δηλαδή καίει τον άνθρωπο με νου, λογισμό και ψυχή. Και κυρίως επιμένει η ποίησή μου στους δύο κορυφαίους «σταθμούς» της ζωής, όπως είναι ο Ερωτας και ο Θάνατος. Οι πιο πολλοί κριτικοί και συνοδοιπόροι σε αυτήν την τέχνη έχουν πει ότι η ποίησή μου είναι κυρίως υπαρξιακή και ερωτική. Δεν το αρνούμαι· και θα πρόσθετα πως είναι και μια ποίηση εσωτερικής (του εαυτού μου εννοώ) αναζήτησης και μια «προσπάθεια» εντέλει αυτογνωσίας. Νομίζω ο εξοικειωμένος με την ποίηση (και ειδικότερα με τη δική μου) αναγνώστης θα παρατηρήσει τον πολυετή αγώνα του ποιητή «να καταλήξει κάπου», να σκιαγραφήσει το εσωτερικό του πορτρέτο, να δεχτεί ή να απορρίψει, και όλα αυτά με δεδομένη την αποδοχή της ουσίας (υλικής και μη) του ανθρώπου. Ο ποιητής πρωτίστως, οφείλει να αποδέχεται τον Ανθρωπο ως έχει, με κατανόηση, με επιείκεια και συμπόνοια, αναγνωρίζοντας το ατελές της φύσεως του ανθρώπου. Και αυτή η αποδοχή εκφράζεται ήδη με τον τίτλο της συλλογής μου: Το μέγιστο θαύμα. Καθώς αυτό, σύμφωνα με τον Ερμή τον Τρισμέγιστο, είναι ο Ανθρωπος. Ο ποιητής δηλαδή αρχίζει θαυμάζοντας ευθέως και ανυπόκριτα τον άνθρωπο ως το μέγιστο των θαυμάτων. Υπεράνω δηλαδή όλων των θαυμάτων μέσα στη Φύση. Και ο άνθρωπος είναι το πιο θαυμαστό ον, μέρος της φύσης κι αυτός. Θα μπορούσε κανείς να δει τη συλλογή μου αυτή, σε μια δεύτερη ανάγνωση, και ως έναν, μέχρι τώρα, απολογισμό ζωής αλλά και ποιητικής πορείας. Απολογισμός, είτε υπάρξει είτε όχι επόμενη συλλογή. Ισως ο γράφων ήθελε να «τακτοποιήσει» κάποιους λογαριασμούς, προς τα μέσα και προς τα έξω, αν υποθέσουμε ότι εντέλει είναι εφικτή οποιαδήποτε τακτοποίηση, καθώς μου φαίνεται «φεύγουμε» όλοι μας λειψοί.

● Εχετε ασχοληθεί εκτενώς με τη μετάφραση αρχαίων τραγωδιών, όπως η «Μήδεια» του Ευριπίδη και ο «Οιδίπους Τύραννος» του Σοφοκλή. Πώς επηρεάζει αυτή η ενασχόληση την ποιητική δημιουργία σας;

Ασφαλώς και επηρεάζει η μετάφραση των αρχαίων κειμένων της ελληνικής κλασικής αρχαιότητας την ποίησή μου, αφού η καθημερινή μου επαφή με τη γλώσσα, το ύφος και το περιεχόμενο αυτών των έργων αφήνει βαθύ αποτύπωμα στη σκέψη μου, την κουλτούρα και την αισθητική μου. Και όπως σας είπα προηγουμένως, η ποίησή μου είναι, σχεδόν αποκλειστικά, ανθρωποκεντρική. Και οι αρχαίες τραγωδίες ανθρωποκεντρικά δράματα είναι· με τα πάθη και τις έριδες των ανθρώπων ασχολούνται. Και με τη λέξη «πάθη», εννοώ και τα πάθη, όπως τα εννοούμε σήμερα, και τα «παθήματα» των ανθρώπων. Στην αρχαία ελληνική, άλλωστε, η κυριολεκτική σημασία της λέξης πάθος είναι ό,τι έχει πάθει κάποιος, η εμπειρία κάποιου· και με αρνητική σημασία, το πάθημα, το δυστύχημα, η συμφορά. Στα ποιήματά μου χρησιμοποιώ συχνά στίχους –ως διακείμενα– από τα αρχαία κείμενα και τη Βίβλο – «κέρδος» από τη μεταφραστική επαφή μαζί τους. Συμπερασματικά, θα έλεγα ότι το μεγαλύτερο όφελός μου είναι ο χειρισμός του γλωσσικού εργαλείου και ο εμπλουτισμός της δικής μου γνώσης πάνω στη γλώσσα. Κι αυτά, για έναν ποιητή, λίγα δεν είναι.

● Πώς βλέπετε την εξέλιξη της αγάπης για τη γλώσσα και τη λογοτεχνία στη σύγχρονη εποχή;

Και η πορεία της γλώσσας μάς καίει, και η πορεία και η εξέλιξη της λογοτεχνίας το ίδιο. Ξέρετε, πάντοτε οι παλιότερες γενιές ανησυχούν –υπερβολικά, κατά τη γνώμη μου– και γκρινιάζουν πως οι νεότερες γενιές δεν ενδιαφέρονται αρκετά για τη γλώσσα πρωτίστως, καθώς αυτή είναι το όχημα της λογοτεχνικής δημιουργίας. Προσωπικά, πιστεύω ότι οι νεότερες γενιές λογοτεχνών και τη γλώσσα αγαπούν και για την πορεία της λογοτεχνίας ενδιαφέρονται. Κι αυτό το αποδεικνύει η λογοτεχνική παραγωγή που έρχεται από τους νεότερους. Και στην ποίηση και στην πεζογραφία εμφανίζονται εξαιρετικά δείγματα γραφής από νέους ανθρώπους. Χωρίς αυτήν την αγάπη, στην οποία αναφέρεστε, δεν θα είχαμε έργα ποιότητας. Γιατί, εντέλει, η γραφή δεν αστειεύεται, δεν ελεημονεί, δεν χαρίζεται σε κανέναν. Αποκαλύπτει πάντα την ποιότητα ή την ασημαντότητα ενός έργου. Τη μόνη επιφύλαξη που έχω είναι ότι οι νεότεροι δεν πολυδιαβάζουν τους... προλαλήσαντες, κι αυτό θα το βρουν μπροστά τους. Ας μην ξεχνάμε ότι γράφεται ακόμα και σήμερα σπουδαία ποίηση στην Ελλάδα επειδή έχουμε τη μεγαλύτερη ποιητική παράδοση στον κόσμο. Η ποίησή μας έρχεται από τον Ομηρο και συνεχίζεται αδιάλειπτα μέχρι σήμερα. Στην τέχνη η παράδοση παίζει σπουδαίο ρόλο.

● Ώς Λαρισαίος ποιητής, πώς έχει επηρεάσει η πόλη σας τη θεματολογία και την αισθητική των έργων σας;

Η ποίησή μου, ως ανθρωποκεντρική, επηρεάζεται πολύ από τους συνανθρώπους που με περιβάλλουν. Αν ζούσα σε άλλη πόλη, θα έγραφα, εν πολλοίς, άλλη ποίηση, αφού θα είχα άλλα ερεθίσματα και άλλες προσλαμβάνουσες. Η αισθητική μου, ωστόσο, δεν νομίζω ότι επηρεάστηκε από την πόλη μου. Αυτή διαμορφώνεται από τα διαβάσματα κυρίως, την εκφραστική στόχευση του ποιητή, τις εκφραστικές δυνατότητές του, αυτό που λέμε ταλέντο δηλαδή, και ίσως τον χαρακτήρα του.

● Ποια είναι τα μελλοντικά σχέδιά σας στον χώρο της λογοτεχνίας και της μετάφρασης;

Στον χώρο της μετάφρασης η διάθεσή μου είναι μεγαλύτερη, αφού στη σύνταξη πια έχω όλο τον χρόνο δικό μου. Μάλιστα το 2024 υπήρξε το πιο παραγωγικό έτος. Μετέφρασα δύο έργα του Σέξπιρ, Μακμπέθ και Ιούλιο Καίσαρα και από τραγωδίες, την Αλκηστη του Ευριπίδη και την Ηλέκτρα του Σοφοκλή που εκδόθηκε από τις εκδόσεις Αρμός. Τώρα μεταφράζω τον Ριχάρδο ΙΙ του Σέξπιρ. Για την ποίηση, δεν ξέρω. Με τον συγκεντρωτικό μου τόμο Η αγρύπνια εντός μου και τώρα με Το μέγιστο θαύμα φοβάμαι πως είπα όσα ήθελα ή είχα να πω. Αλλά ποτέ δεν ξέρεις. Δουλεύω επίσης μερικά αφηγήματα. Ισως εκδοθούν κάποια στιγμή.

*Μεταπτυχιακός φοιτητής Φιλοσοφίας, μεταφραστής και υπεύθυνος της γραμματείας του Ινστιτούτου Φιλοσοφίας ΙWPR