Η A.S. Byatt (1936-2003) υπήρξε μία από τις σημαντικότερες συγγραφείς της σύγχρονης βρετανικής λογοτεχνίας, γνωστή για την οξυδέρκειά της, τη λεπτομερή αφήγηση και τη βαθιά ενασχόλησή της με την ιστορία, την τέχνη, τη φιλοσοφία. Με το μυθιστόρημα «Η Παρθένος στον κήπο» (μτφρ. Κατερίνα Σχινά, εκδόσεις Πόλις) δημιουργεί ένα πολυσύνθετο λογοτεχνικό έργο που ξεπερνά τα όρια του συμβατικού μυθιστορήματος ενηλικίωσης και εξελίσσεται σε ένα μωσαϊκό ιδεών και φιλοσοφικών στοχασμών πάνω στη διαμόρφωση της ταυτότητας.
Ως πρώτο μέρος της τετραλογίας «Το κουαρτέτο της Φρεντερίκα», το βιβλίο λειτουργεί σαν θεμέλιο για την ανάπτυξη της κεντρικής ηρωίδας, Φρεντερίκα Πότερ, και της πνευματικής, συναισθηματικής και κοινωνικής διαμόρφωσής της. Στον πυρήνα του βρίσκεται η αγγλική κοινωνία της δεκαετίας του 1950, μια περίοδος μετάβασης από τη μεταπολεμική συντηρητικότητα προς τις πολιτισμικές και κοινωνικές αλλαγές που θα κορυφωθούν τις επόμενες δεκαετίες. Η στέψη της νεαρής Ελισάβετ Β’ το 1953 μοιάζει με υπόσχεση σταθερότητας, ένας συνδετικός κρίκος με το παρελθόν, την ίδια στιγμή που οι νέες γενιές αρχίζουν να αμφισβητούν τα παγιωμένα ήθη.
Η ιστορία τοποθετείται στη μικρή πόλη Μπλέσφορντ, στο Βόρειο Γιορκσάιρ της Αγγλίας. Στο επίκεντρο της πλοκής βρίσκεται η οικογένεια Πότερ, με τα μέλη της να αναζητούν τη δική τους ταυτότητα μέσα από τις αντιφάσεις και τις διαφορές τους. Η Φρεντερίκα Πότερ, έφηβη, φιλόδοξη και ανήσυχη, επιδιώκει να αποδεσμευτεί από τις συντηρητικές νόρμες που περιορίζουν τις γυναίκες, αναζητώντας την προσωπική της ελευθερία. Ο αδελφός της, Μάρκους, με το σχεδόν ιδιοφυές ενδιαφέρον του για τη μεταφυσική διάσταση της επιστήμης, προσπαθεί να κατανοήσει την πραγματικότητα μέσα από ένα αφηρημένο πρίσμα, αποκομμένος συναισθηματικά από το περιβάλλον του. Αντίθετα, η μεγαλύτερη αδελφή τους Στέφανι επιλέγει να ενσωματωθεί στις παραδοσιακές δομές της οικογένειας και της θρησκείας, γεγονός που δεν παρουσιάζεται απλώς ως παθητική αποδοχή, αλλά ως μια συνειδητή επιλογή που τη φέρνει σε εσωτερική διαμάχη μεταξύ προσωπικής πίστης και κοινωνικών ρόλων. Ο πατέρας τους, Μπιλ Πότερ, ενσαρκώνει τον αυστηρό, ορθολογιστή καθηγητή που απορρίπτει τη συναισθηματική πολυπλοκότητα των παιδιών του, επιμένοντας στην πειθαρχία και την επιστημονική αυθεντία.
Κομβικό ρόλο στην εξέλιξη του μυθιστορήματος διαδραματίζει το θέατρο, το οποίο λειτουργεί τόσο ως μεταφορά όσο και ως κυριολεκτική σκηνή όπου ξετυλίγονται οι υπαρξιακές αναζητήσεις των ηρώων. Ο Αλεξάντερ, καθηγητής και θεατρικός συγγραφέας, αναλαμβάνει να ανεβάσει ένα έργο του εμπνευσμένο από την Ελισάβετ Α’, προβάλλοντας την ίδια τη βασίλισσα ως σύμβολο γυναικείας ισχύος. Η Φρεντερίκα, από τις βασικές πρωταγωνίστριες στο θεατρικό έργο, ταυτίζεται και αποστασιοποιείται ταυτόχρονα από αυτόν τον ρόλο και καθιστά τη θεατρική παράσταση καθρέφτη των επιθυμιών και των αντιφάσεων της.
Ενα από τα πλέον εντυπωσιακά χαρακτηριστικά του μυθιστορήματος είναι η επιδέξια κατασκευή των χαρακτήρων, οι οποίοι δεν λειτουργούν σαν απλοϊκά σύμβολα ιδεών αλλά ως περίπλοκες, αντιφατικές προσωπικότητες, βαθιά ριζωμένες στην ανθρώπινη εμπειρία της εποχής τους. Η Byatt δεν αρκείται στην επιφανειακή σκιαγράφηση των ηρώων της, αλλά τους προσδίδει βάθος. Η λογική και το συναίσθημα, η κοινωνική επιρροή και η προσωπική επιθυμία βρίσκονται σε συνεχή εσωτερική σύγκρουση. Ακολουθώντας την παράδοση του λογοτεχνικού ρεαλισμού η συγγραφέας συνθέτει ένα περίτεχνο αφηγηματικό σύμπαν όπου οι ιδέες, οι κοινωνικές μεταβολές και η τέχνη αλληλεπιδρούν άμεσα με τις προσωπικές ιστορίες. Με έντονες επιρροές από τον Σέξπιρ, τον Ελιοτ και την παράδοση του βρετανικού λογοτεχνικού κανόνα, η συγγραφέας χρησιμοποιεί τη γλώσσα ως όχημα όχι μόνο για την ανάπτυξη της πλοκής, αλλά και για τη φιλοσοφική διερεύνηση της έννοιας της ταυτότητας, του φύλου και του ρόλου της τέχνης στην ανθρώπινη ύπαρξη. Η «Παρθένος στον κήπο» είναι ένα μυθιστόρημα που δεν αφηγείται απλώς μια εποχή. Αντίθετα, την αφήνει να αναδυθεί μέσα από τις ζωές των ηρώων του, ανθρώπων που προσπαθούν να βρουν τον εαυτό τους, να ορίσουν την πορεία τους και να συμφιλιωθούν με τις επιθυμίες και τις φιλοδοξίες τους.
Η Byatt υφαίνει με λεπτότητα και χιούμορ τις ιστορικές μεταβολές της Βρετανίας, στο επίκεντρο του έργου της όμως πάντα παραμένουν οι άνθρωποι. Ολη αυτή η πολυφωνία, ο γλωσσικός πλούτος και η λεπτή ειρωνεία της συγγραφέως περνούν ατόφια στα ελληνικά χάρη στην υποδειγματική μετάφραση της Κατερίνας Σχινά και την προσεκτική επιμέλεια της Αννας Μαραγκάκη. Κάθε λέξη, από τις πιο λόγιες έως τις πιο αισθησιακές, διατηρεί τη δύναμή της, κάνοντας το κείμενο να αναπνέει στη γλώσσα μας με φυσικότητα και χάρη. Κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Πόλις.
*Αναγνώστης, από το βιβλιοπωλείο Μικροί Γαλαξίες στη Μονεμβασιά
—
Τη σελίδα αυτήν δεν τη φτιάχνουν επαγγελματίες κριτικοί βιβλίου. Γράφεται από αναγνώστες που απευθύνονται σε αναγνώστες για να τους μιλήσουν για κάποιο βιβλίο που τους συνεπήρε. Αν θέλετε να μοιραστείτε όσα νιώσατε διαβάζοντας ένα βιβλίο, στείλτε το κείμενό σας (το πολύ 700 λέξεις) στο [email protected]
Η efsyn.gr θεωρεί αυτονόητο ότι οι αναγνώστες της έχουν το δικαίωμα του σχολιασμού, της κριτικής και της ελεύθερης έκφρασης και επιδιώκει την αμφίδρομη επικοινωνία μαζί τους.
Διευκρινίζουμε όμως ότι δεν θέλουμε ο χώρος σχολιασμού της ιστοσελίδας να μετατραπεί σε μια αρένα απαξίωσης και κανιβαλισμού προσώπων και θεσμών. Για τον λόγο αυτόν δεν δημοσιεύουμε σχόλια ρατσιστικού, υβριστικού, προσβλητικού ή σεξιστικού περιεχομένου. Επίσης, και σύμφωνα με τις αρχές της Εφημερίδας των Συντακτών, διατηρούμε ανοιχτό το μέτωπο απέναντι στον φασισμό και τις ποικίλες εκφράσεις του. Έτσι, επιφυλασσόμαστε του δικαιώματός μας να μην δημοσιεύουμε ανάλογα σχόλια.
Σε όσες περιπτώσεις κρίνουμε αναγκαίο, απαντάμε στα σχόλιά σας, επιδιώκοντας έναν ειλικρινή και καλόπιστο διάλογο.
Η efsyn.gr δεν δημοσιεύει σχόλια γραμμένα σε Greeklish.
Τέλος, τα ενυπόγραφα άρθρα εκφράζουν το συντάκτη τους και δε συμπίπτουν κατ' ανάγκην με την άποψη της εφημερίδας