Γιατί φοβόμαστε την κωμωδία; Ο Τζ. Μπέρναρντ Σο απαντά

Δεν τη φοβόμαστε –την τρέμουμε! Για τις κυριαρχικές εξουσιαστικές δομές τόσο η σάτιρα όσο και η κωμωδία είναι κόκκινο πανί. Ακριβώς γιατί και τα δύο αυτά είδη τέχνης είναι οι πλέον αποτελεσματικοί τρόποι να περάσεις ακόμη και το πιο σκληρό και δυνατό μήνυμα. Το ίδιο το γέλιο εξάλλου μπορεί να θεωρηθεί «επαναστατικό εργαλείο», καθώς καταρχάς για να καταλάβεις το χιούμορ απαιτείται ευφυΐα, νοητική και συναισθηματική, αλλά και το να αφεθείς να γελάσεις δημόσια απαιτεί τόλμη. Ποια κυριαρχική εξουσία (προσοχή: κυριαρχική, όχι κυρίαρχη) επιθυμεί να έχει πολίτες με μυαλό και τόλμη;

Στρέφοντας τον φακό στους ίδιους τους πολίτες, αυτοί αντέχουν την κωμωδία; Θέλουν να γελάσουν ναι, αλλά με τι; Η κοροϊδία είναι η πλέον εύκολη και φτηνιάρικη πηγή ενός εξίσου εύκολου και φτηνού γέλιου. Η τραγωδία επίσης μπορεί να το προκαλέσει, ωστόσο σε αυτή την περίπτωση αυτό δρα καθαρτικά. Τι γίνεται όμως με το γέλιο που αντέχει στον χρόνο, που τολμάει να σπάσει τη βουβαμάρα (προσοχή: τη βουβαμάρα, όχι τη σιωπή), που σαρώνει μεταστοιχειωτικά τις κοινωνικές συμβάσεις;

Το θέατρο είναι ο κατεξοχήν χώρος που όλα τα παραπάνω γίνονται φανερά και αποδεικνύονται στην ολότητά τους. Δεν είναι τυχαίο πως η αριστοφανική κωμωδία αναπτύχθηκε την ίδια εποχή με τη δημοκρατία και τη φιλοσοφία. Σαν αναπτύσσεται η σκέψη, αναδύεται και η κωμωδία. Σήμερα όμως; Ποιοι τολμάνε να ανεβάσουν μια κωμωδία στο ελληνικό θέατρο; Ή θα υπάρχει μια επικίνδυνη, φτηνή αλλά και λαοφιλής «κωμωδία» (μάλλον παρωδία της κωμωδίας) ή όποιος γράψει ένα κωμικό έργο πάντα σχεδόν σαν να αισθάνεται πως δεν θα φανεί δεόντως σοβαρός αν δεν βάλει και διδακτισμό μέσα, όπως και στοιχεία ηθικοπλαστικά –κάτι που πρέπει να είσαι μεγάλος μαέστρος του λόγου για να μπορέσεις να τα μετουσιώσεις σε αφήγηση δίχως να τους αποδώσεις καταφανώς αυτά τα χαρακτηριστικά. Προσωπικά δεν έχω δει ούτε ένα σύγχρονο έργο κωμωδίας που να έχει αποφύγει κάτι από τα παραπάνω –πέραν ελαχίστων εξαιρέσεων (ίσως μία παράσταση τον χρόνο, αν είμαστε τυχεροί).

Για όλους τους παραπάνω λόγους είναι εξαιρετικά σημαντικό αυτό που κάνει ο σκηνοθέτης Τάσος Πυργιέρης. Και το κάνει συχνά και το κάνει σωστά. Φέτος ανεβάζει την παράσταση «Απορρίπτεται» του νομπελίστα Τζορτζ Μπέρναρντ Σο στο θέατρο «Σημείο» (περισσότερα στο www.more.com/gr-el/tickets/theater/aporriptetai/). Μια κωμωδία κανονική, από αυτές που γελάς και με το κείμενο αλλά και με το πώς αποδίδουν οι ηθοποιοί το κείμενο. Τέσσερις είναι επί σκηνής: ο Θωμάς Βούλγαρης και η Αγγελική Καρυστινού είναι το πρώτο ζευγάρι, ο Βασίλης Αθανασόπουλος και η Αντιγόνη Κουλουκάκου το δεύτερο. Ή εναλλάξ. Εξάλλου πρόκειται για δύο ζευγάρια όπου ο ένας είναι αντιστοίχως ο εραστής της άλλης –μπουρδούκλωμα, αλλά πώς αλλιώς θα βγει και το γέλιο και το αντισυμβατικό μήνυμα;

Πρόκειται για ένα έργο του 1912, το οποίο παρουσιάζεται για πρώτη φορά στην Ελλάδα: ένα παιχνίδι απιστίας, υποκρισίας και ταμπού αντιλήψεων που καταργούνται επί τη εμφανίσει. Και επανεμφανίζονται, για να προβληματίσουν, μέσα από ακόμη ένα παιχνίδι υποκρισίας: γιατί να μην, αφού θέλουμε; Επειδή δεν πρέπει; Γιατί δεν πρέπει; Ποιος ορίζει τα όποια «πρέπει»; Ο Τζ. Μπέρναρντ Σο δεν γράφει εκ του ασφαλούς, καθώς, παρά τις αλλαγές που πράγματι έφερε η αλλαγή του αιώνα, ήταν ακόμη πολύ νωρίς για να παρουσιάζεται δημόσια η απιστία, αλλά και η αμφισβήτηση εν τέλει της ίδιας της λέξης (καθώς είναι ξεκάθαρα ένα χριστιανικό κατάλοιπο και μια ανθρώπινη κατασκευή δίχως κανένα θεμελιακό υπόστρωμα). Ο Τ. Πυργιέρης έχει κάνει εξαιρετική δουλειά, προσέχει κάθε λεπτομέρεια και ξέρει να επιλέγει τους κατάλληλους συνεργάτες (η Αλεξία Θεοδωράκη στα σκηνικά και τα κοστούμια, ο Θέμης Καραμουρατίδης στην πρωτότυπη μουσική, η Στέβη Κουτσοθανάση στους φωτισμούς). Οσο για τους ηθοποιούς, αναλαμβάνει ο καθένας την «ευθύνη» της απιστίας που του αναλογεί: ο Θάνος Βούλγαρης μας κέρδισε απολύτως με την ερμηνεία του ως δεόντως αισθαντικός αλλά και ενοχικός εραστής και σύζυγος, η Αγγελική Καρυστινού διαθέτει στόφα σπουδαίας ερμηνεύτριας, ενώ οι Βασίλης Αθανασόπουλος και Αντιγόνη Κουλουκάκου δίνουν τη δική τους προσωπική, ταλαντούχα πινελιά στους χαρακτήρες που υποδύονται.

Ρωτήσαμε και τους τέσσερις ποια θεωρούν τη μέγιστη μορφή υποκρισίας σε μια σχέση, μπας και βγάλουμε άκρη:

«Το να διατηρείς μια σχέση όταν εκλείπουν από αυτήν η αγάπη, η επικοινωνία και η τρυφερότητα μόνο και μόνο για να εξυπηρετήσεις ένα κοινωνικό προφίλ ή επειδή φοβάσαι να είσαι μόνος, είναι για μένα η μέγιστη μορφή υποκρισίας. Η ζωή είναι πολύ σύντομη για να τη «στριμώχνουμε» σε στείρες καταστάσεις και επιτηδευμένα κοινωνικά πλαίσια. Είμαστε φτιαγμένοι για να απολαμβάνουμε και να δημιουργούμε και οι υγιείς σχέσεις συμβάλλουν σ’ αυτό» είπε ο Θωμάς. «Νομίζω ότι το άκρον άωτον της υποκρισίας είναι μόνο προς τον εαυτό μας. Να θεωρούμε και να πείθουμε εαυτόν ότι θέλουμε, ότι νιώθουμε, ότι είμαστε ερωτευμένοι, απλώς επειδή φοβόμαστε τη μοναξιά ή τι θα πουν οι άλλοι ή τον χρόνο που περνάει. Μου κάνει μεγάλη εντύπωση σαν κάποιοι δηλώνουν αθεράπευτα ερωτευμένοι ανά τρεις μήνες! Ο άλλος, με κάποιο μαγικό τρόπο, νιώθει αυτό το ψέμα που δεν παραδεχόμαστε ούτε στον εαυτό μας. Οπότε ναι, η μεγαλύτερη υποκρισία στις σχέσεις είναι αυτή που διαπράττουμε εναντίον μας. Και τελικά μόνο εμάς βαρύνει και μας απομακρύνει από την αληθινή έκταση του έρωτα» απαντά η Αγγελική. «Η μέγιστη μορφή υποκρισίας σε μια σχέση είναι το ψέμα, είτε το λες αποκλειστικά στον άλλον, είτε αυτό περιλαμβάνει ακόμα και ψέματα στον ίδιο σου τον εαυτό» λέει ο Βασίλης, ενώ η Αντιγόνη δηλώνει πως «η αδυναμία τού να είμαστε καλά με τον εαυτό μας και να υπομένουμε την ευτυχία του άλλου ενώ είμαστε δυστυχισμένοι είναι κατ’ εμέ η ύψιστη μορφή υποκρισίας».