Αποκριάτικες μάσκες

Η Αποκριά είναι εκείνη η χρονική περίοδος που περιλαμβάνει τις τρεις τελευταίες εβδομάδες πριν από την Καθαρά Δευτέρα. Οι λέξεις «Αποκριά», «Απόκριες» ή «Αποκριές» παράγονται από τον μεσαιωνικό όρο «αποκρέα», από το επίθετο «απόκρεως», εννοείται «ημέρα», δηλαδή εκείνη η ημέρα κατά την οποία απέχουμε από το κρέας.

Τις Απόκριες, οι άνθρωποι μεταμφιέζονται, φορούν μάσκες. Η λέξη «μάσκα», η αρχαία προσωπίδα, που κρύβει (ή αποκαλύπτει) το αληθινό μας πρόσωπο, μας έρχεται από το γαλλικό «masque» ή το ιταλικό «maschera», που έλκουν την καταγωγή τους από το υστερολατινικό «masca». Αυτό μάλλον προέρχεται από το αραβικό «maskharah», που είναι ο γελωτοποιός – από αυτόν τον όρο προέκυψε η λέξη «μασκαράς», που είναι και ο μεταμφιεσμένος αλλά και ο απατεώνας. Από την ίδια ρίζα έχουμε και το καλλυντικό «μάσκαρα», αλλά και τη λέξη «μασκότ», ο άνθρωπος, δηλαδή, το ζώο ή το αντικείμενο που υποτίθεται πως φέρνει τύχη.

Μία χαρακτηριστική αποκριάτικη μάσκα είναι εκείνη η βενετσιάνικη με την πολύ μεγάλη μύτη, σαν ράμφος πουλιού. Αυτή προέρχεται από τους γιατρούς του Μεσαίωνα, που φορούσαν μια τέτοια προσωπίδα για να προστατεύονται από τους αρρώστους, που είχαν προσβληθεί από πανούκλα! Κάτι που δεν πτοεί τα εκατομμύρια των τουριστών που ψωνίζουν τέτοιες μάσκες στο καρναβάλι της Βενετίας...

Τον Μεσαίωνα, λοιπόν, τότε που το βάρος της Εκκλησίας ήταν συντριπτικό πάνω στον λαό και στον κατώτερο κλήρο, ο μόνος τρόπος για να διασφαλιστεί κάποια στοιχειώδης κοινωνική ειρήνη ήταν να εκτονωθεί όλη αυτή η πίεση με το γέλιο. Ετσι, υπήρχε η Γιορτή των Τρελών, που διαρκούσε 12 μέρες. Κατά τη διάρκειά τους η σάτιρα της πομπώδους χριστιανικής λειτουργίας περιλάμβανε κάποιες πρωτοφανείς –ακόμα και για σήμερα– ακρότητες, που έβγαζαν πολύ, μα πολύ γέλιο. Ετσι λοιπόν, ο κατώτερος κλήρος, οι διάκονοι και οι καλόγεροι, εξέλεγαν τον δικό τους «Πάπα», που ντυνόταν με άμφια που προσομοίαζαν σε αυτά του Ποντίφικα, κι έκανε θριαμβευτικά την είσοδό του στην εκκλησία την Ημέρα της Περιτομής, την ίδια μέρα που παλιότερα οι Ρωμαίοι τιμούσαν τον διπρόσωπο θεό Ιανό...

Αυτή η είσοδος στον ναό σηματοδοτούσε την έναρξη ενός οργιαστικού ξεφαντώματος, με τους καλόγερους μεταμφιεσμένους σε γυναίκες και ζώα... Ο Πάπας των Τρελών έδινε ανόσιες ή παράλογες ευλογίες, οι καλόγεροι ευωχούνταν τρωγοπίνοντας πάνω στην Αγία Τράπεζα, ενώ ο ιερός ναός αντηχούσε από τα ανίερα και πρόστυχα τραγούδια τους.

Η βλάσφημη όσο και αστεία τελετή κορυφωνόταν την τελευταία ημέρα, στη Γιορτή του Γαϊδάρου. Το ζώο, καλυμμένο με χρυσό ύφασμα, οδηγούνταν μέσα στην εκκλησία, ενώ οι μοναχοί έψαλλαν τα αλληλούια γκαρίζοντας, καθώς το χριστεπώνυμο πλήρωμα κυλιόταν κάτω από τα γέλια. Η τελετή ολοκληρωνόταν με την περιφορά του γαϊδάρου στους δρόμους των πόλεων. Καβάλα στο ζώο ήταν μια κοπέλα με ένα βρέφος στην αγκαλιά, παρωδώντας τη Θεοτόκο και τον Ιησού…

Να πούμε πως η επίσημη Εκκλησία ανέχτηκε αυτό το έθιμο για αιώνες, γιατί ήταν προτιμότερο να ανατρέπεται η κοσμική και η επουράνια τάξη για μερικές ημέρες και μετά να επανέρχονται όλα στο φυσιολογικό, από το να εισβάλλουν οι πιστοί στις εκκλησιές εξεγερμένοι εναντίον του ανεκδιήγητου θρησκευτικού κράτους, που, ας πούμε, πουλούσε συγχωροχάρτια για να πηγαίνουν στον Παράδεισο αγνοί και αμόλυντοι οι βιαστές και οι φονιάδες, και να κολυμπάνε στο χρυσάφι οι Επίσκοποι και οι Ποντίφικες...