Φώτα

Στις 6 Ιανουαρίου είναι η εορτή των Φώτων ή Θεοφανίων. Εορτάζεται η Βάπτιση του Ιησού στον Ιορδάνη ποταμό και η φανέρωση του Θεού, μέσω της ενανθρώπισης, όπως ήταν η αρχική σημασία των Θεοφανίων. Μέχρι τον 4ο αιώνα, η Γέννηση του Ιησού και η Βάπτισή του γιορτάζονταν την ίδια ημέρα, στις 6 Ιανουαρίου. Μετά τον τέταρτο αιώνα τα Χριστούγεννα μεταφέρθηκαν στις 25 Δεκεμβρίου, την ημέρα που οι Ρωμαίοι γιόρταζαν τον θεό Ηλιο.

«Θεοφάνια» ήταν επίσης το όνομα μιας αρχαιοελληνικής γιορτής στους Δελφούς, όπου οι ιερείς έδειχναν στους λάτρεις του Απόλλωνα το άγαλμά του. Σημειωτέον πως στην Ιταλία υπάρχει το έθιμο της μάγισσας Μπεφάνας. Αυτή είναι μια γριά καβάλα σ’ ένα σκουπόξυλο, που κατεβαίνει από την καμινάδα των σπιτιών το βράδυ της παραμονής των Φώτων για να αφήσει δώρα στα παιδιά. Το όνομα της καλής μάγισσας, «Μπεφάνα», προέρχεται από τα Επιφάνια, την άλλη ονομασία των Θεοφανίων.

Η αρχαία λέξη φως (<φάος) ετυμολογείται από την ινδοευρωπαϊκή ρίζα *bha, δηλαδή «φως, λάμψη». Ιδια προέλευση έχουν και οι λέξεις «φημί» και «φαίνω-ομαι»: μιλώ, φωτίζω. Το φως, σε κάθε δόγμα, θρησκευτικό ή όχι, αντιδιαστέλλεται προς το σκότος και συμβολίζει την ανάταση προς την ολοκλήρωση, προς τη θεότητα. Το φως δηλώνει το ανώτερο, το ευγενέστερο μέρος του εαυτού μας, όταν το κορμί παραπέμπει στη γη, στο χώμα. Το φως συμβολίζει το πνεύμα, τη γνώση, τη δικαιοσύνη – ο Ελύτης μιλάει για της δικαιοσύνης τον νοητό ήλιο. Με το φως του νου μας καταλαβαίνουμε τον εαυτό μας και εξηγούμε το σύμπαν. Στο απολυτίκιο των Χριστουγέννων αναφέρεται πως η γέννηση του Χριστού «ανέτειλε στον κόσμον το φως το της γνώσεως».

Λογικό είναι να έχει το φως τέτοια δεσπόζουσα θέση στη ζωή, τη σκέψη και τη γλώσσα μας. Χωρίς αυτό, πολύ απλά, δεν θα υπήρχαμε. Το φως του Ηλιου είναι η βασικότερη πηγή ενέργειας για όλα τα φυτά και τα ζώα στον πλανήτη. Αυτή η ηλεκτρομαγνητική ακτινοβολία, που διαδίδεται στο κενό με 300 χιλιάδες χιλιόμετρα το δευτερόλεπτο, καθιστά τα αντικείμενα ορατά, διεγείροντας το αισθητήριο της όρασης, άρα και τη νόησή μας. Δεν θα υπήρχε πολιτισμός στη Γη, όπως τον ξέρουμε τουλάχιστον, εάν δεν υπήρχε φως, και βέβαια η ζωή θα ήταν εντελώς διαφορετική, εάν υπήρχε καθόλου.

Η λέξη «βάπτιση» προέρχεται από το ρήμα «βαπτίζω». Αυτό λοιπόν, που σημαίνει «καθιστώ κάποιον μέλος μιας θρησκείας, με το μυστήριο της βάπτισης», ή «δίνω όνομα ή παρατσούκλι σε κάποιον ή σε κάτι», ή «βουτάω κάτι μέσα στο νερό», αρχικά σήμαινε απλώς «βυθίζω». Το «βαπτίζω» παράγεται από το ρήμα «βάπτω, βάφω». Τώρα, το «βάφω», δηλαδή «χρωματίζω με χρωστική ύλη», έχει την ίδια ινδοευρωπαϊκή ρίζα, όπως λέει το Λεξικό της Νέας Ελληνικής Γλώσσας, με τις λέξεις βαθύς, βυθός, αλλά και βόθρος. Επίσης, το «βάπτω» αρχικά σήμαινε «βυθίζω σε υγρό ή σε αίμα». Στον «Προμηθέα Δεσμώτη» ο Αισχύλος λέει «εν σφαγαίσι βάψασα ξίφος», τα σπαθιά που βάφτηκαν με αίμα - είναι μια άγρια εικόνα που δεν έχει λείψει από κανέναν πόλεμο.

Ωστόσο η χριστιανική βάπτιση, με την έννοια της ψυχικής κάθαρσης και της αναγέννησης σε ένα άλλο πνευματικό επίπεδο, όντως δίνει μια φωτεινή προοπτική στην πηχτή, σκοτεινή, ινδοευρωπαϊκή αρχαία ρίζα της λέξης, με τους βόθρους και τα αίματα...