«Πρέπει να ξαναδούμε συστηματικά τη θέση των γυναικών στην Πινακοθήκη»

Μία καθημερινή μέρα, μεσημέρι, στην Εθνική Πινακοθήκη, στην περιοδική έκθεση για τη «Δημοκρατία». Δεκάδες μαθητές Γυμνασίου συγκεντρώνονται γύρω από την ξεναγό που τους εξηγεί εν συντομία για την τουρκική εισβολή στην Κύπρο. Εκεί κοντά, μία μικρή ομάδα από επισκέπτες μιας κάποιας ηλικίας κουνά με σκεπτικισμό το κεφάλι... «εμείς τα ζήσαμε». Πιο δίπλα νεαρές γυναίκες με μαντίλες και μωρά στα καροτσάκια συζητούν στη γλώσσα τους μπροστά σε έργα που αναφέρονται στην «αντίσταση».

Με τέτοιες ξεχωριστές και ιδιαίτερες εικόνες στο μουσείο-θεματοφύλακα της νεοελληνικής τέχνης ανέβηκα από το υπόγειο των περιοδικών εκθέσεων στα γραφεία της διευθύντριας Συραγώς Τσιάρα, η οποία επέλεξε να διατηρήσει τα βαριά κλασικά έπιπλα των προκατόχων της, συνδυάζοντάς τα με τη λιτή αισθητική του φωτεινού γυάλινου αρχιτεκτονήματος. Στη μέση της θητείας της, μας μιλάει για όσα έχουν προχωρήσει, για όσα παλεύει αλλά και για όσα αναμένουμε... προσεχώς. Ως προς τη μόνιμη συλλογή θα δώσει για πρώτη φορά το στίγμα της, ανασχεδιάζοντας τον τρίτο όροφο της Πινακοθήκης για μια έκθεση αφιερωμένη στην τέχνη του δεύτερου μισού του 20ού αιώνα, που θα συνδέει το καλλιτεχνικό με το κοινωνικό πεδίο. Η άνοδος της επισκεψιμότητας (φτάνει ήδη τις 15.000 κάθε μήνα), η βιωσιμότητα με εξορθολογισμό των εξόδων και αύξηση των εσόδων, η δημιουργία θέσεων εργασίας που αναμένεται με νομοθετική ρύθμιση, η κάλυψη των κενών της συλλογής και με γυναίκες δημιουργούς είναι ανάμεσα στους στόχους της νέας διευθύντριας, η οποία επιδιώκει κάθε επίσκεψη στο μουσείο για κάθε έναν ξεχωριστά να αποτελεί μια συνολική εμπειρία.

● Με έναν σύντομο απολογισμό, ποιοι από τους αρχικούς στόχους σας έχουν επιτευχθεί;

Nομίζω ότι βρισκόμαστε σε σχετικά καλό σημείο. Ως προς την εσωτερική αναδιοργάνωση -κάτι που δεν φαίνεται προς τα έξω αλλά επηρεάζει το τελικό αποτέλεσμα-, έχει συγκροτηθεί μια ομάδα που έχει δέσει αρκετά, κυρίως με συναδέλφους που εργάζονταν εδώ χρόνια και φαίνεται να έχουμε τους ίδιους στόχους και να προσανατολιζόμαστε σε ένα συνολικά καλύτερο αποτέλεσμα από όλες τις απόψεις.

Στο περιεχόμενο των εκθέσεων σαφώς υπάρχει μια κατεύθυνση πιο πλουραλιστική. Ηθελα και τις συλλογές και το παρελθόν και το παρόν να τα δούμε μέσα από μια διαφορετική οπτική, που φωτίζει περισσότερο τις σχέσεις της τέχνης με την κοινωνία, με την εποχή και την Ιστορία. Τα θέματα που θέτουμε με τις περιοδικές εκθέσεις να ενημερώνονται από ερωτήματα και ζητήματα που αφορούν την κοινωνία ενεργά σήμερα, όπως συμβαίνει με την έκθεση «Δημοκρατία». Πιστεύω ότι ένας ρόλος της Εθνικής Πινακοθήκης έχει να κάνει με την αυτοσυνειδησία και για να τη χτίσεις απαιτείται μια επισκόπηση της ιστορικής εξέλιξης μέσα από τις καλλιτεχνικές μορφές αλλά και να εμπλουτίζεται το μουσείο από τη δραστηριότητα, από τα ερωτήματα, τις αγωνίες και στο επίπεδο όλων των τεχνών όπως και στο επίπεδο της κοινωνίας και των πολιτών. Φαίνεται ότι υπήρχε πολύ θετική ανταπόκριση, όλο αυτό το άνοιγμα έγινε δεκτό με μεγάλη χαρά, πιστεύω, και με προσμονή. Πολλοί επισκέπτες μου λένε «το αναζητούσαμε, να υπάρχει ένα σύγχρονο βλέμμα στην Πινακοθήκη».

● Στις περιοδικές εκθέσεις σας δίνετε έμφαση στους Ελληνες καλλιτέχνες. Θεωρείτε ότι ήταν παραμελημένοι;

Επαναλαμβάνω ότι δεν είναι ο κυρίαρχος ρόλος της Πινακοθήκης αυτός. Στο παρελθόν ήταν παραμελημένοι, στο πολύ παρελθόν όμως, στην εκθεσιακή πολιτική στις αρχές του 20ού αιώνα και στις αγορές που έκαναν οι διευθυντές, θα διαπιστώσει κανείς ότι αγόραζαν σύγχρονη τέχνη. Είχε γίνει αποδέκτης συλλογών, κληροδοτημάτων και δωρεών δυτικοευρωπαϊκής τέχνης η Εθνική Πινακοθήκη, οπότε η ελληνοποίησή της τρόπον τινά ξεκινά με αγορές και δωρεές έργων Ελλήνων καλλιτεχνών και φυσικά με δωρεές πολύ μεγάλες από τους ευεργέτες και συλλέκτες της εποχής, όπως ο Κουτλίδης ή ο Σούτσος. Γενικώς υπήρχε πάντοτε ένας διάλογος ανάμεσα στο παρελθόν και το παρόν, τον οποίο θεωρώ σημαντικό και θέλω να τον ενισχύσω.

● Εργα αγοράζετε;

Τον τελευταίο χρόνο, εξορθολογίζοντας και τα οικονομικά ζητήματα που έπρεπε να αντιμετωπίσουμε, έχουμε ξεκινήσει μια, όχι πάρα πολύ εκτεταμένη, αλλά μεθοδική και σταθερή πολιτική αγορών, η οποία ελπίζω να επεκταθεί στο μέλλον. Η στρατηγική έχει να κάνει με τα κενά που πρέπει να καλυφθούν, όπως το αντιλαμβάνομαι μελετώντας και τη μόνιμη συλλογή, μάλιστα ενόψει του ανασχεδιασμού του τρίτου ορόφου, που θα γίνει το 2025. Είναι λογικό κάθε διευθυντής που έρχεται να ξαναβλέπει τη συλλογή από την αρχή. Υπάρχουν πολύ σημαντικά έργα, αλλά μας λείπουν πτυχές της εξέλιξης της νεοελληνικής τέχνης, ειδικά στο δεύτερο μισό του 20ού αιώνα. Οπότε, ναι, θεωρώ ότι πρέπει να εισέλθουν στη συλλογή και κάποιες περιπτώσεις καλλιτεχνών και γυναικών δημιουργών, που μπορώ να πω ότι δεν είχαν τη θέση που θα έπρεπε. Είχε δοθεί έμφαση στην παραστατικότητα, στον ρεαλισμό, στην τέχνη της αναπαράστασης του ανθρώπινου σώματος... Αλλά για μένα ο Απόστολος Γεωργίου λείπει από τη συλλογή ή ο Λουκάς Σαμαράς. Επίσης, με πολύ συστηματική δουλειά πρέπει να ξαναδούμε τη θέση των γυναικών στην Εθνική Πινακοθήκη και ως υποκείμενα αναπαράστασης και κυρίως ως δημιουργών, προκειμένου να έχουμε μια πιο ολοκληρωμένη εικόνα.

● Είστε ευχαριστημένη από την επισκεψιμότητα; Είναι κι αυτό ένας βαθμός επιτυχίας;

Χαίρομαι πάρα πολύ όταν είναι γεμάτη η Πινακοθήκη κι αυτό συμβαίνει πάρα πολύ συχνά και με διαφορετικές κατηγορίες κοινού: εκτός από τα σχολεία έρχονται οικογένειες, παρέες και όταν βλέπω νέους ανθρώπους να έρχονται εκτός ειδικού πλαισίου, με δική τους πρωτοβουλία, με ευχαριστεί ακόμα περισσότερο. Κάθε μήνα έχουμε 12.000 με 15.000 επισκέπτες και αυτό είναι ένα πολύ καλό στοιχείο. Επίσης σε μια στατιστική που κάναμε τους δυο καλοκαιρινούς μήνες Ιούλιο-Αύγουστο, βρέθηκε ότι το 51% των επισκεπτών μας ήταν ξένοι. Θα την επαναλάβουμε τον χειμώνα για να δούμε τι συμβαίνει με άλλα δεδομένα.

Το να αναζητούμε περιοχές υποφωτισμένες, με συγκινεί πάρα πολύ

Ολοι όμως προσπαθούμε να εξαλείψουμε όποιες αρνητικές πτυχές υπάρχουν ως προς τη διαχείριση μιας επίσκεψης και την εμπειρία συνολικά, δηλαδή το επίπεδο των παρεχόμενων υπηρεσιών. Γιατί σήμερα κάθε πολίτης έχει μια συνολική απαίτηση: το μουσείο πρέπει να λειτουργεί καλά σε όλα τα επίπεδα και ως προς το περιεχόμενο και ως προς τις υπηρεσίες κι εκεί έχουμε ακόμα δρόμο κατά τη γνώμη μου. Χρειαζόμαστε πιο πολύ προσωπικό για να φροντίσουμε να είναι όλα πιο λειτουργικά. Υπάρχουν σημεία που βελτιωνόμαστε και πιστεύω θα τα πάμε ακόμα καλύτερα.

● Παίζει ρόλο και το οικονομικό κομμάτι σε αυτό. Αν είχατε, για παράδειγμα, την κρατική επιχορήγηση του Εθνικού Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης θα μπορούσατε να κάνετε περισσότερα;

Λαμβάνοντας υπόψη συνολικά την κατάσταση στον πολιτισμό και στη χώρα μας είμαι ικανοποιημένη γιατί ο προϋπολογισμός έχει υπερδιπλασιαστεί: ο τακτικός είναι γύρω στα 3,5 εκατ. ευρώ, ενώ μαζί με τις έκτακτες χρηματοδοτήσεις φτάνουμε στο ποσόν που απαιτείται για τη λειτουργία της Εθνικής Πινακοθήκης. Συγχρόνως κάνουμε πολύ μεγάλη προσπάθεια να εξορθολογήσουμε τα έξοδα γιατί ειδικά στο κομμάτι της κατανάλωσης ενέργειας ήταν τρομερό το κόστος. Κι αυτό δεν μπορούσες να το ξέρεις στον πρώτο χρόνο λειτουργίας. Το βλέπεις στην πράξη, και έτσι βάλαμε σε λειτουργία τις μονάδες φωτοβολταϊκών που είχαμε, μειώσαμε τον νυχτερινό φωτισμό κ.λπ. Από τη μια μεριά έγινε συγκροτημένη προσπάθεια να μειωθούν τα έξοδα και το πετύχαμε σε μεγάλο βαθμό και από την άλλη δίνουμε μάχη για την αύξηση των εσόδων στο πωλητήριο -και δεν είμαι απόλυτα ικανοποιημένη- βάζοντας μεγαλύτερη γκάμα προϊόντων που είναι πιο σύγχρονα και επίσης απευθύνονται σε ευρεία γκάμα κοινού, ενώ και η ενοικίαση του αμφιθέατρου μας ενδιαφέρει. Προφανώς η Εθνική Πινακοθήκη είναι δημόσιος οργανισμός και πηγή εσόδων είναι ο κρατικός προϋπολογισμός, ωστόσο μπορεί να αναπτύξει και δικά της έσοδα σε μεγαλύτερο βαθμό και αυτό φυσικά είναι μια πιο υγιής συνθήκη για τη βιωσιμότητα. Σε αυτόν τον δρόμο κατευθυνόμαστε και είναι σημαντικό ότι με το Δ.Σ. υπάρχει συνεργασία.

● Ασφαλώς και η Εθνική Γλυπτοθήκη θέλει ενίσχυση και τα παραρτήματα...

Ηδη έχουμε πετύχει αύξηση της επισκεψιμότητας στην Εθνική Γλυπτοθήκη: θα φανεί απίστευτο, αλλά είναι της τάξεως του 1.000%, αφού ήταν κλειστή και αντιμετώπιζε προβλήματα λειτουργίας. Από τους 200-300 επισκέπτες τον μήνα έχουμε φτάσει τους 1.500 ίσως και 2.000 και δεν θεωρώ ότι αυτό το νούμερο είναι οροφή. Είναι ένα υπέροχο μουσείο που παρουσιάζει την εξέλιξη της νεοελληνικής γλυπτικής, ένα στολίδι, και πραγματικά μια εμπειρία να την επισκέπτεται κανείς. Κάνουμε προσπάθειες να την ενισχύσουμε με παράλληλες δράσεις και συνεργασίες, όπως με την Εθνική Λυρική Σκηνή, και έχουμε περιθώρια να αναπτύξουμε δραστηριότητα, να γίνονται για παράδειγμα πιο συστηματικά εκπαιδευτικά προγράμματα. Αλλά ομολογώ ότι μας λείπει το προσωπικό. Θα τα καταφέρουμε όμως σιγά σιγά γιατί είμαστε κοντά σε μια νομοθετική ρύθμιση σε σχέση με την οργάνωση της Εθνικής Πινακοθήκης και τον Κανονισμό Λειτουργίας της που θα μας επιτρέψει ελπίζω σε ένα χρόνο να ανοίξουμε καινούργιες θέσεις εργασίας.

Είναι και τα παραρτήματα, το Ινστιτούτο Σύγχρονης Ελληνικής Τέχνης, η σπουδαία κληρονομιά που μας άφησε η Τζούλια Δημακοπούλου... Κάποια πράγματα είχαν μείνει πίσω για να τελειώσει το κτίριο και τώρα πρέπει να τα ξαναδούμε σε καινούργια βάση. Ενιωθα ότι τα κομμάτια της Πινακοθήκης ήταν διάσπαρτα και έπρεπε να ενωθούν. Υπήρχε ο επαγγελματικός δεσμός ανάμεσα στους ανθρώπους που δουλεύουν στο κεντρικό κτίριο και στα παραρτήματα και κάναμε μεγάλες προσπάθειες να γνωριστούν και να συναντηθούν τόσο στον φυσικό όσο και στον ψηφιακό κόσμο για να συνειδητοποιήσουν όλοι το μέγεθος και την έκθεση του οργανισμού και τα επίπεδα λειτουργίας του, τις δυνατότητές του. Το να νιώθουμε όλοι ότι έχουμε κοινούς στόχους δεν είναι εύκολο.

● Ολο αυτόν τον καιρό ξεχωρίσατε κάποιες ενότητες, κάποια έργα έγιναν αγαπημένα σας;

Η πρώτη έκθεση που έκανα, η «Αστυγραφία», ήταν μεγάλη αγάπη. Πραγματικά προσπάθησα να βρω έργα που πιθανά δεν ήταν ορατά σε πρώτο επίπεδο, περιπτώσεις όπως ο Γιώργος Παραλής, που δεν είναι τόσο προβεβλημένοι, παρουσιάστηκαν πολλοί καλλιτέχνες, ο Γιώργος Ιωάννου με τον ποπ ρεαλισμό της καθημερινότητας, η Νίκη Καραγάτση με μια μοναδική οικειότητα... Ψάχνοντας τώρα για τη μόνιμη έκθεση στον τρίτο όροφο είμαι ενθουσιασμένη με τη δουλειά κάποιων γυναικών όπως η Κούλα Μαραγκοπούλου και η Λίλη Αρλιώτη ή με τον Τζον Κριστοφόρου, καλλιτέχνη συγκλονιστικό της διασποράς. Το να αναζητούμε περιοχές υποφωτισμένες με συγκινεί πάρα πολύ.

● Ο κόσμος έχει ανάγκη να δει και το αριστούργημα, να κάνει ουρά για έναν Θεοτοκόπουλο;

Ναι! Συμφωνώ και δεν το υποτιμώ καθόλου. Η Πινακοθήκη έχει την τύχη να έχει μεγάλο αριθμό αριστουργημάτων και ετοιμάζουμε τώρα τη σειρά των συγκλονιστικών έργων του Γκόγια «Los Caprichos» που αγόρασε ο Μαρίνος Καλλιγάς, αναμφισβήτητα αριστουργήματα στα οποία έχει κανείς την ανάγκη να επιστρέφει ξανά και ξανά. Είχαν εκτεθεί τελευταία φορά το 2008 σε επιμέλεια Μαριλένας Κασιμάτη και σήμερα θα τα δούμε πάλι με καινούργιο μάτι με την επιμέλεια της Κατερίνας Ταβαντζή, παράλληλα με μια έκθεση με Ελληνες καλλιτέχνες σε συνομιλία με τα ζητήματα παραμόρφωσης, ζωομορφισμού, υβριδισμού, που θέτει ο πρωτοποριακός Ισπανός. Ναι, το αριστούργημα είναι αριστούργημα. Με ενδιαφέρει όμως να μη μένουμε μόνο σε μια εικόνα δοξαστική αλλά να βλέπουμε και το βαθύτερο νόημα, ακόμα και το «λοξό» για την εποχή του, καλλιτέχνες δηλαδή που πήγαν κόντρα στο ρεύμα και αυτό θαυμάζουμε.

● Από τον Ιούνιο του 2022 στο τιμόνι της Εθνικής Πινακοθήκης, τι σας έχει προσφέρει τη μεγαλύτερη ικανοποίηση;

Η δουλειά, ο κόσμος, οι σχέσεις με τους συναδέλφους... Στη Θεσσαλονίκη ήταν διαφορετική η ζωή μου, εδώ δεν έχω την οικογένειά μου μαζί, ο καθένας είναι στον χώρο του και για μένα η ζωή μου τώρα είναι κυρίως δουλειά. Ομως δεν νιώθω ότι καταναλώνω πολλές ώρες μέσα στην Πινακοθήκη. Νιώθω μια πληρότητα γιατί εισπράττω την ικανοποίηση εκ του αποτελέσματος.

● Οπότε θα θέλατε να ανανεωθεί η θητεία σας.

Δεν ξέρω, δεν θέλω να σκέφτομαι έτσι ακριβώς, επικεντρώνομαι σε αυτό που έχω αναλάβει. Δεν σας κρύβω ότι το βασικό πρόγραμμα που έχω στο μυαλό μου είναι για τα επόμενα δυόμισι χρόνια. Δηλαδή δεν επιτρέπω στον εαυτό μου να μπει στην επόμενη πενταετία. Θέλω να επικεντρωθώ εδώ, να τα πάμε όσο καλύτερα γίνεται και βλέπουμε... στο τέλος της θητείας μου.