Η αβάσταχτη θεαματικότητα της νοσηρότητας

Τα freak shows καταργήθηκαν στην Αγγλία του 20ού αιώνα. Στη χώρα μας, ωστόσο, ακμάζει μια νέα εκδοχή τους στα πλατό αρκετών τηλεοπτικών εκπομπών. Η υπόθεση στην Αμαλιάδα περιλαμβάνει πέντε θανάτους βρεφών στους οποίους φέρεται να είναι παρούσα μια συγκεκριμένη γυναίκα. Οι δύο από τους θανάτους αφορούν τα δικά της παιδιά. Το θέμα απασχόλησε πολλές τηλεοπτικές εκπομπές που βασίζονται στο σύνδρομο της κλειδαρότρυπας εργαλειοποιώντας όλους τους πρωταγωνιστές της υπόθεσης, ανεξάρτητα από το αν είναι θύτες ή όχι. Αρκετοί παρουσιαστές της τηλεόρασης και τα κανάλια τους περιφέρουν στα πλατό αυτούς τους ανθρώπους με προφανείς ευαλωτότητες –ακόμα και στην περίπτωση που φαίνονται ή είναι θύτες– υπηρετώντας και «ταΐζοντας» τον ηδονοβλεπτικό χαρακτήρα της κοινωνίας μας. Πρόκειται για την περιφορά της ανθρώπινης νοσηρότητας, με την οποία κανένας δεν ασχολείται με τρόπο που θα όφειλε έτσι ώστε να προσφέρει κάτι στο δημόσιο γίγνεσθαι.

Μια 24χρονη βρίσκεται στο επίκεντρο των συζητήσεων για τους θανάτους των βρεφών και περιφέρεται στα τηλεοπτικά πλατό. Η κόντρα μεταξύ αυτής και της μητέρας της, με τη δεύτερη να κατηγορεί την κόρη της για τους θανάτους των βρεφών, κάνει τον γύρο των τηλεοπτικών εκπομπών. «Αν θέλουν νούμερα και να με βγάλουν φονιά, να πάνε σε ένα τσίρκο, όχι σε μένα» λέει η 24χρονη αλλά δεν παύει να εμφανίζεται στα κανάλια. Το ίδιο και η μητέρα της που την κατηγορεί για τον θάνατο των βρεφών. Η ανάγκη εμπορικότητας της είδησης έχει καταστήσει κάποιες τηλεοπτικές εκπομπές αρένες που εξευτελίζουν την ανθρώπινη προσωπικότητα στον βωμό της τηλεθέασης.

Ο όρος freak show –στην εγκυκλοπαίδεια Britannica– χρησιμοποιείται για να περιγράψει την έκθεση εξωτικών ή παραμορφωμένων ζώων καθώς και ανθρώπων που θεωρούνται κατά κάποιο τρόπο ανώμαλοι ή εκτός των ευρέως αποδεκτών προτύπων. Δημιουργούμε σύγχρονα θεάματα-νούμερα, τα περιφέρουμε ή καταναλώνουμε αδηφάγα στα μετανεωτερικά freak shows. Κι όλοι εμείς, όσο παραμένουμε παθητικοί δέκτες, είμαστε ηδονοβλεψίες που εκτρέφουμε την κοινωνία του ιντερνετικού και τηλεοπτικού κανιβαλισμού και ανάγουμε τη νοσηρότητα σε τηλεοπτικό προϊόν που κάνει υψηλά νούμερα ελλείψει ενός επαρκούς θεσμικού πλαισίου. Ενόσω γράφονται αυτές οι γραμμές μόνο το ΕΣΡ κινητοποίησε κυρωτική διαδικασία για τον χειρισμό της υπόθεσης της Αμαλιάδας από τηλεοπτικούς σταθμούς, στο πλαίσιο της οποίας θα διερευνηθούν τυχόν παραβιάσεις του σχετικού νομικού πλαισίου.

Γιατί κανένας δεν ασχολείται με το πώς θα μπορούσαν να είχαν αποφευχθεί αυτοί οι θάνατοι –πιθανόν παιδοκτονίες– και όλοι παρακολουθούν την υπόθεση σαν θέατρο ωμότητας; Ποιος αναρωτήθηκε σε τι επίπεδο βρίσκεται η οργάνωση δομών ψυχικής υγείας ενσωματωμένων στην κοινότητα και κατά πόσο διαθέτουμε ως πολιτεία υπηρεσίες ικανές να ανιχνεύσουν ψυχολογικές ή ψυχιατρικές δυσκολίες σε μια μητέρα που δείχνει να μην «αντέχει» το παιδί της σε σημείο που να το αφανίζει ή να το καταστρέφει; Κι αυτό δεν αφορά φυσικά μόνο την 24χρονη αλλά και όλο το οικογενειακό σύστημα που την περιβάλλει.

Γιατί επιτρέπουμε στον κανιβαλισμό μας να υποκινείται από τηλεπερσόνες που περιφέρουν στα πλατό τους καλεσμένους τους σαν «εξωτικά άγρια ζώα»; Η νοσηρότητα είναι θεαματική. Η ψηφιακή ηδονοβλεψία τροφοδοτείται φυσικά από την ψηφιακή επιδειξιμανία και αντιστρόφως. Τηλεπαρουσιαστές και πανελίστες δίνουν έμφαση μετά μανίας σε πτυχές που φέρουν ιδιαίτερα αρνητική φόρτιση. Δεν διαφέρουμε από το κοινό των τσίρκων των τεράτων. Κοιτάζουμε από την κλειδαρότρυπα και είναι χαρακτηριστική η ευκολία με την οποία μετατρεπόμαστε από απλοί δέκτες σε ηδονοβλεψίες, δίχως να υπάρχει κανένα θεσμικό πλαίσιο να τους (μας) προστατέψει.

Για κανέναν δεν έδειξε να έχει σημασία η αναγνώριση, η επεξεργασία και φροντίδα της σκοτεινής πλευράς της εσωτερικής πραγματικότητας. Η ευθύνη των μίντια για τη διαμόρφωση μιας αρνητικής κοινωνικής εικόνας της ψυχικής ασθένειας και του ψυχικά ασθενούς είναι τεράστια.

Τα πέντε παιδιά που έχασαν τη ζωή τους στην Αμαλιάδα θανατώνονται καθημερινά στις τηλεοπτικές εκπομπές και στα σόσιαλ μίντια μαζί με τους υπόλοιπους πρωταγωνιστές της υπόθεσης που έχουν την ψευδαίσθηση πως «ελέγχουν την εικόνα τους». Ο τηλεοπτικός ανταγωνισμός επιβάλλει την παρουσίαση του θέματος με ακρότητα, πριμοδοτώντας διαχρονικά την παράμετρο της επικινδυνότητας στην ειδησεογραφική κάλυψη του θέματος της ψυχικής νόσου. Ο βαθμός των παρανοήσεων που περιβάλλουν την ψυχική ασθένεια, αλλά και ο κομβικός ρόλος που διαδραματίζουν τα ΜΜΕ στη διαμόρφωση των προσλήψεων της κοινής γνώμης γύρω από αυτό το ζήτημα, έχουν αποδειχτεί μέσα από επιστημονικά ευρήματα. Ο ρόλος των μίντια στην ψυχική υγεία είναι συνεπώς καταλυτικός για την κοινωνική παρουσία του ψυχικά πάσχοντος. Οι θετικές πλαισιώσεις θα μπορούσαν να μειώσουν το στίγμα και να συμβάλουν σε μια νέα αντιμετώπιση της κοινωνίας απέναντι στον ψυχικά πάσχοντα. Αντί να απαιτήσουμε αυτό, ενθαρρύνουμε την τρομολαγνεία και τον διασυρμό όλων όσοι φέρουν κάποια νοσηρότητα ή ευαλωτότητα. Κι αυτό είναι χυδαίο. Η καταστροφή από την οποία ο άνθρωπος δεν θα βρει λυτρωμό –σύμφωνα με τον Χάιντεγκερ– είναι εκείνη της χυδαιότητας. Κι εμείς δεν είμαστε αμέτοχοι σε αυτή τη χυδαιότητα. Δεν απέχουμε πολύ από όλους εκείνους που γέμιζαν τα τσίρκο τεράτων τον 18ο αιώνα.