Τι συνδέει, άραγε, την ιστορία του πολιτισμού με τις διεθνείς σχέσεις και τη διπλωματία, τα φαραωνικά, αρχαιοπρεπή και χολιγουντιανής κιτς αισθητικής μνημεία στο κέντρο των Σκοπίων με τον αρχαιολογικό χώρο της Αμφίπολης; Πώς συνδέονται οι μακρόχρονες αντιπαραθέσεις για το Μακεδονικό με τον πολιτιστικό, γλωσσικό και σωματικό διωγμό των σλαβόφωνων της Ελλάδας; Και πώς συνδέονται με τη Μακεδονία τα έργα του Θόδωρου Αγγελόπουλου; Ιστορία, γεωπολιτική, ανθρωπολογία, αρχαιολογία, κινηματογράφος συναντώνται στο συλλογικό έργο «Μακεδόνων Χώρα. Πολιτικές της μνήμης», στο οποίο συμπράττουν ο Γιάγκος Ανδρεάδης, η δική μας Πέπη Ρηγοπούλου κι ακόμη, ο Κώστας Μητράκας, ο Δημήτρης Παπαχαραλάμπους και ο Αγγελος Συρίγος. Με την ευκαιρία της παρουσίασής του, μιλήσαμε με τον Γιάγκο Ανδρεάδη.
● Ποιο ήταν το κίνητρο συγγραφής αυτού του συλλογικού έργου;
Τα κίνητρα ήταν πολλά: Οι προβληματισμοί και οι διαμάχες για τη Μακεδονία που ξεκίνησαν εδώ και δεκαετίες και αναζωπυρώθηκαν στην πορεία προς τη Συμφωνία των Πρεσπών. Η άρνηση αποδοχής απόψεων που συχνά αγνοούσαν τα επιστημονικά δεδομένα, αλλά και αυτό που ο Καστοριάδης ορίζει ως ριζικό φαντασιακό και ο Παπαδιαμάντης ονομάζει «τα πάθια και τους καημούς του κόσμου». Η αγάπη για τον διαχρονικό πολιτισμό και τους αγώνες του μακεδονικού ελληνισμού και η ευγνωμοσύνη για ό,τι μας χάρισαν ο Ανδρόνικος, ο Σαρηγιαννίδης και πολλοί άλλοι ερευνητές, αρχαιολόγοι και καλλιτέχνες. Ενα έργο που να συνδέει Ιστορία του Πολιτισμού με Γεωπολιτική και, επίσης, Ιστορία της Τέχνης με Κινηματογράφο έπρεπε να είναι συλλογικό. Εργο ανθρώπων με διαφορετικές αλλά συγκλίνουσες επιστημονικές -και όχι μόνον- προσεγγίσεις, που συμπίπτουμε στην πεποίθηση ότι η Μακεδονία μετρά για την Ελλάδα, τα Βαλκάνια, τον Κόσμο. Μακάρι να το πετύχαμε.
● Λέτε κάπου ότι χωρίς βαθιά γνώση της Ιστορίας και του υλικού και άυλου πολιτισμού μιας χώρας δεν μπορεί να ασκηθεί πολιτική και πολιτιστική διπλωματία. Πιστεύετε ότι η Συμφωνία των Πρεσπών τελικά βασίστηκε σε μιαν εκατέρωθεν έλλειψη ιστορικής και πολιτισμικής αυτογνωσίας;
Πιστεύω πως δεν χωρεί μια απάντηση μονόπλευρα θετική ή αρνητική, είτε περιορισμένη μόνο στη Συμφωνία και τα περί αυτήν. Παρατηρείται οπωσδήποτε, πριν ακόμα από τη διάλυση της Γιουγκοσλαβίας, ένα εκατέρωθεν έλλειμμα ιστορικής και πολιτισμικής αυτογνωσίας και ετερογνωσίας και μια άγνοια, λογοκρισία ή αλλοίωση ιστορικών δεδομένων. Από την πλευρά των γειτόνων η άρνηση της διαχρονίας της ελληνικής Μακεδονίας λειτούργησε ως ιδεολογική βάση για εδαφικές διεκδικήσεις. Η γκροτέσκα εικονογράφηση μιας τέτοιας άποψης αποτυπώθηκε στα αρχαιοπρεπή αγάλματα που στήθηκαν στο κέντρο των Σκοπίων. Από ελληνικής πλευράς η παράβλεψη του γεγονότος ότι η γεωγραφική Μακεδονία κατοικήθηκε από αιώνες και από άλλους λαούς, μεταξύ των οποίων Μακεδονοσλάβους, που ο Διονύσιος Ζακυνθινός θεωρούσε το πλησιέστερο στους Ελληνες κατά τη βυζαντινή περίοδο σλαβικό έθνος. Και επίσης η κατάφωρα λανθασμένη εκτίμηση ότι η σλαβοφωνία απέκλειε το ελληνικό φρόνημα. Αποψη που είχε τραγικά αποτελέσματα και μεταξύ άλλων διαψεύδεται από τον Καπετάν Κόττα, που πέθανε στην αγχόνη φωνάζοντας στα ντόπικα «ζήτω η Ελλάδα». Στη σύσκεψη των πολιτικών αρχηγών το 1992 σε πείσμα των ιστορικών πηγών πρυτάνευσε η άποψη ότι έπρεπε να αποκλειστεί κάθε λύση που περιελάμβανε τη λέξη Μακεδονία. Την ανιστορική αυτή τοποθέτηση διαδέχθηκε με τις Πρέσπες η αντίθετη, αλλά ομοίως ανιστορική αποδοχή από την επίσημη Ελλάδα των περί «μακεδονικής» ταυτότητας και γλώσσας της γειτονικής χώρας. Τέτοια ελλείμματα αυτογνωσίας και ετερογνωσίας έχουν συνέπειες που για διαφορετικούς λόγους μπορεί να βρούμε μπροστά μας τόσο εμείς όσο και η Βόρεια Μακεδονία, οι γείτονές μας.
● Στο βιβλίο συνυπάρχουν ιστορική, πολιτική, αρχαιολογική, ανθρωπολογική και καλλιτεχνική έρευνα. Ποιο είναι το συμπύκνωμα αυτής της διεπιστημονικής προσέγγισης; Μπορεί να διαμορφωθεί μια κοινή «πολιτική της μνήμης» για τη Μακεδονία;
Μια ουσιαστική αναφορά στις επιστήμες του ανθρώπου και στις συμβολικές του δημιουργίες είναι απαραίτητη, διότι συμβάλλει στο να κάνει την πολιτική πιο ανθρώπινη. Βεβαίως το επιστημονικά ορθό και το ωραίο δεν αρκούν για να αντιμετωπίσουν την αδικία, τη βία και πλαστογραφία της συλλογικής και της ατομικής μνήμης και αυτό που ο Φρόιντ αποκαλούσε ενόρμηση του θανάτου. Αλλιώς ο Χίτλερ και ο Στάλιν δεν θα είχαν αντέξει ούτε βδομάδα. Ωστόσο, χαρίζουν τη δύναμη να αντισταθούμε στην τυραννία που διατηρεί άρρηκτους δεσμούς με το ψευδές και το άσκημο και στον πειρασμό να υποπέσουμε οι ίδιοι σε ύβριν.
● «Με ξύλο τα ελληνικά, με ξύλο και τα μακεδόνικα», λένε οι ηλικιωμένοι σλαβόφωνοι και ελληνόφωνοι όπως αναφέρετε. Μπορούν αυτοί να γίνουν παράγοντας ανασύνθεσης της μακεδονικής μνήμης;
Μπορούν και πρέπει με δύο προϋποθέσεις: Οτι αυτοί που αποφασίζουν θα νιώσουν τον καημό, τα τραύματα και τη νοσταλγία που βασανίζουν ακόμη αυτούς τους ανθρώπους και που επί χρόνια τους έκανε να μαζεύονται στα σύνορα και να κλαίνε κοιτάζοντας από μακριά τους τόπους από τους οποίους τους είχαν εξορίσει οι ιδεοληψίες, τα συμφέροντα και το εμπόριο του ανθρώπινου πόνου. Και ότι οι πατρίδες τις οποίες νοσταλγούν θα θέλουν και θα μπορούν να τους δεχθούν με την αναγκαία σοβαρότητα, ευθύνη και ανθρωπιά.
● Η αρχαιολογική περιπλάνηση της Πέπης Ρηγοπούλου και η κινηματογραφική περιπλάνηση του Δημήτρη Παπαχαραλάμπους, στο 4ο και το 5ο μέρος του βιβλίου αντίστοιχα, αναδεικνύουν τον ελληνικό πολιτισμό της αρχαίας Μακεδονίας η μεν, μια βαλκανική και κατακερματισμένη ματιά στην περιοχή ο δε. Συντίθενται αυτά τα εκ πρώτης όψεως αντιφατικά στοιχεία;
Οταν η Ρηγοπούλου μιλά για το κάλλος των έργων της Βεργίνας και της Αμφίπολης και την ένταξή τους στην τέχνη και στον πολιτισμό των Ελλήνων και όταν ο Παπαχαραλάμπους αναγνωρίζει το βλέμμα Αλεξάνδρου σε έργα σαν αυτά του Αγγελόπουλου, του Μαντσέφσκι και του Στόουν, μας προτρέπουν να παρατήσουμε τις μικρολογίες και να εμπνευστούμε από την ομορφιά. Αυτά τα δύο μέρη του βιβλίου υπογραμμίζουν επίσης πως είμαστε δύο -ακόμη- χώρες όπου οι πολιτικές της μνήμης για διαφορετικούς λόγους συχνά αστοχούν. Η Βόρεια Μακεδονία διαθέτει και αυτή σημαντικά αρχαιολογικά μνημεία τα οποία υποτιμά, προβάλλοντας μια κατασκευασμένη εικόνα του παρελθόντος της στο κέντρο των Σκοπίων. Και κάποιοι Ελληνες μοιάζει να δυσφορούν για τον πλούτο των μνημείων χιλιετιών, τα οποία ενίοτε οι εξουσίες και τα συμφέροντα υμνούν συμβατικά και άλλοτε θάβουν υλικά, είτε συμβολικά. Αν πάψουμε να λιβανίζουμε ψευδοαξίες και αξιοποιήσουμε ουσιαστικά τα θετικά μας, μπορούμε να πετύχουμε πολλά.
♦ Το βιβλίο αφιερώθηκε στον Κυριάκο Κατζουράκη γιατί με το έργο και την πράξη μιας ζωής ένωσε την έμπνευση από την ελληνική διαχρονία και τον διάλογο με έναν μοντερνισμό ανοιχτό στον κόσμο. Το έργο του «Ο Αλέξανδρος της Βέροιας» στο εξώφυλλο του βιβλίου μας βρίσκεται σήμερα σε συλλογή στο Πακιστάν, όπου θυμούνται ότι πέρασε ο Μακεδόνας.
♦ Η παρουσίαση του βιβλίου θα γίνει την ερχόμενη Τρίτη 19 Νοεμβρίου, στον Χώρο εκδηλώσεων ETERON.
Η efsyn.gr θεωρεί αυτονόητο ότι οι αναγνώστες της έχουν το δικαίωμα του σχολιασμού, της κριτικής και της ελεύθερης έκφρασης και επιδιώκει την αμφίδρομη επικοινωνία μαζί τους.
Διευκρινίζουμε όμως ότι δεν θέλουμε ο χώρος σχολιασμού της ιστοσελίδας να μετατραπεί σε μια αρένα απαξίωσης και κανιβαλισμού προσώπων και θεσμών. Για τον λόγο αυτόν δεν δημοσιεύουμε σχόλια ρατσιστικού, υβριστικού, προσβλητικού ή σεξιστικού περιεχομένου. Επίσης, και σύμφωνα με τις αρχές της Εφημερίδας των Συντακτών, διατηρούμε ανοιχτό το μέτωπο απέναντι στον φασισμό και τις ποικίλες εκφράσεις του. Έτσι, επιφυλασσόμαστε του δικαιώματός μας να μην δημοσιεύουμε ανάλογα σχόλια.
Σε όσες περιπτώσεις κρίνουμε αναγκαίο, απαντάμε στα σχόλιά σας, επιδιώκοντας έναν ειλικρινή και καλόπιστο διάλογο.
Η efsyn.gr δεν δημοσιεύει σχόλια γραμμένα σε Greeklish.
Τέλος, τα ενυπόγραφα άρθρα εκφράζουν το συντάκτη τους και δε συμπίπτουν κατ' ανάγκην με την άποψη της εφημερίδας