Στο μυαλό του Λι Οσβαλντ

«Οι αποχρώσεις του Οσβαλντ, οι πολλαπλές εικόνες, οι διχασμένες αντιλήψεις-το χρώμα των ματιών, το διαμέτρημα των όπλων-μοιάζουν με προμηνύματα όσων πρόκειται να ακολουθήσουν. Τα ατελείωτα συντρίμμια των στοιχείων από τις έρευνες. Πόσοι πυροβολισμοί, πόσοι δράστες, πόσες κατευθύνσεις; Τα αδιαμφισβήτητα στοιχεία δημιουργούν το δικό τους πλέγμα αντιφάσεων. Τα απλά στοιχεία διαφεύγουν τεκμηρίωσης. Πόσες πληγές υπάρχουν στο σώμα του προέδρου; Ποιο είναι το μέγεθος και το σχήμα των τραυμάτων; Ο πολλαπλός Οσβαλντ επανεμφανίζεται».

Εξαντλημένο εδώ και χρόνια, στη χώρα μας, και πολυαναμενόμενο, το βιβλίο «Ζυγός» του κορυφαίου Αμερικανού συγγραφέα Ντον Ντελίλο κυκλοφόρησε πρόσφατα από τις εκδόσεις Gutenberg σε εξαιρετική μετάφραση του Αλέξη Καλοφωλιά. Το βιβλίο εκδόθηκε το 1988.

Αν νομίζατε ότι τα έχετε μάθει όλα για τη δολοφονία του Αμερικανού προέδρου Τζον Κένεντι, μάλλον θα αναθεωρήσετε καθώς θα διαβάζετε τις σελίδες του συναρπαστικού αυτού μυθιστορήματος. Σαφώς και πρόκειται για μυθοπλασία, αλλά ο Ντελίλο σε κάνει να αναρωτιέσαι: Μήπως τελικά η φαντασία είναι πολύ κοντά στην πραγματικότητα; Η δολοφονία του Κένεντι είναι ακόμα και σήμερα μια σκοτεινή υπόθεση. Για έξι δευτερόλεπτα στις 22 Νοεμβρίου του 1963 «σταμάτησε» ο χρόνος και η εικόνα της δολοφονίας προκάλεσαν σοκ σε όλο τον πλανήτη. Αργότερα συζητήθηκαν πολλά για τον δαιδαλώδη υπόκοσμο των μυστικών υπηρεσιών και των τρομοκρατών την περίοδο του ψυχρού πολέμου ανάμεσα στις ΗΠΑ και τη Σοβιετική Ενωση.

Ο Ντελίλο μπαίνει στο μυαλό του Λι Οσβαλντ, του ανθρώπου που συνελήφθη για τη δολοφονία του Κένεντι και ψάχνει τις «αόρατες ρίζες» της πράξης του. Ποιο είναι το αγόρι από το Μπρονξ που θα μείνει για πάντα στην Ιστορία; Πώς μεγάλωσε; Ο Οσβαλντ μοιάζει «ασταθής» σε όλη του τη ζωή, ένα «ηττημένος» και μοναχικός άνθρωπος που εκμεταλλεύονται αμερικανικοί πολιτικοί και στρατιωτικοί κύκλοι που δυσανασχετούν με την καλή σχέση του Κένεντι-Κάστρο. Διαβάζουμε μια φανταστική υπόθεση για τη φύση και τον σκοπό της δολοφονίας του Κένεντι, μέσα από την προσωπική ματιά μυστικών πρακτόρων, δεξιών εξτρεμιστών, Κουβανών εξόριστων και μαφιόζων, καθώς συνωμοτούν για να παρασύρουν τις ΗΠΑ σε πόλεμο εναντίον της Κούβας. Το πρώτο τους σχέδιο είναι να προσομοιώσουν μια κομμουνιστική απόπειρα δολοφονίας κατά του προέδρου, αλλά τελικά καταλήγουν να σχεδιάσουν μια πραγματική δολοφονία για την οποία θα πλησιάσουν τον Οσβαλντ, έναν νεαρό μυστηριώδη άνδρα με κομμουνιστικούς δεσμούς.

Σαν alter ego του Ντελίλο εμφανίζεται στη αφήγηση ο ιστορικός της CIA, Νίκολας Μπραντς, ο οποίος έχει επιφορτιστεί με τη συγγραφή της ιστορίας της δολοφονίας, αλλά όλο και περισσότερο γνωρίζει ότι η οικοδόμηση μιας συνεκτικής αφήγησης θα είναι αδύνατη.

Συχνά το μυθιστόρημα φαίνεται λιγότερο αφιερωμένο στα γεγονότα του 1963 και εμβαθύνει σε σκέψεις σχετικά με την ικανότητα του νου να μετατρέπεται σε ένα απελπιστικό κουβάρι γεγονότων, αναμνήσεων, φόβων και ελπίδων. Κυρίως, πρόκειται για τη γοητεία, την εθιστική δύναμη της μυστικότητας. Τα μυστικά για τους κατασκόπους είναι μια εξυψωμένη, σχεδόν ονειρική, κατάσταση. Είναι ένας τρόπος να ακινητοποιήσουμε την κίνηση, να σταματήσουμε τον κόσμο, για να μπορούμε να δούμε τους εαυτούς μας σε αυτόν.

Ο συγγραφέας αναπτύσσει την περίπλοκη πλοκή του «Ζυγού» με κινηματογραφικό τρόπο. Υπάρχουν φλας προς τα πίσω και προς τα εμπρός στον χρόνο και ανατροπές ανάμεσα στους συνωμότες και τον Οσβαλντ, ο οποίος μεγαλώνει για να γίνει ακριβώς το είδος του ατόμου που είχαν σχεδιάσει να εφεύρουν οι αποστάτες της CIA.

Παρακολουθούμε έναν ήρωα αρχαίας τραγωδίας. Σε εναλλασσόμενα κεφάλαια τον παρακολουθούμε τη νιότη του στο Μπρονξ, την περίοδό του που ήταν στην Ιαπωνία με τους Πεζοναύτες, την αποστασία του στη Ρωσία, τη συναναστροφή του με τους συνωμότες, το διάστημα της Νέας Ορλεάνης και τελικά τον θάνατό του. Ο μυθιστορηματικός Οσβαλντ του «Ζυγού» είναι πράγματι ένας από τους βαθύτερους και πιο περίπλοκους χαρακτήρες που έχει δημιουργήσει ο Ντελίλο.

Σήμερα, με όσα στοιχεία έχουν έρθει στο φως, η εκδοχή του Ντελίλο για τη δολοφονία του Κένεντι δεν φαίνεται εντελώς απίθανη. Πάντως, ο συγγραφέας στο σημείωμά του τονίζει πως μολονότι άντλησε στοιχεία από ιστορικά αρχεία, δεν προσπάθησε να δώσει πραγματικές απαντήσεις στα όποια ερωτήματα εγείρονται για τη δολοφονία.

Αριστουργηματικός ο επίλογος-μονόλογος της μητέρας του Οσβαλντ σε αφήνει με την επίγευση ενός καλού, πολύ καλού, μυθιστορήματος. Το βιβλίο αυτό δεν είναι απλώς η ευφάνταστη αναπαράσταση ενός ιδιαίτερα σημαντικού ιστορικού γεγονότος, είναι επίσης μια πολυδιάστατη, ιστορική, πολιτική και πολιτιστική μελέτη της προέλευσης της σύγχρονης Αμερικής.