«Συνθέτω με εικόνες και συναίσθημα»

Η Λητώ Βογιατζόγλου είναι μια ιδιαίτερη και πρωτοπόρος μορφή της τζαζ σκηνής στην Ελλάδα από πολλές απόψεις: είναι από τις πρώτες συνθέτριες τζαζ μουσικής στη χώρα μας -δεν έχουμε και πολλές γυναίκες άλλωστε στον χώρο- με μια παρουσία σχεδόν 40 χρόνων στην ελληνική τζαζ σκηνή.

Είχε την τύχη να βρεθεί στο Παρίσι στη δεκαετία του 1970, τότε που αρκετοί θρύλοι της τζαζ από τις ΗΠΑ εμφανίζονταν ζωντανά στις γαλλικές σκηνές και τη συνεπήρε το άκουσμα. Μελέτησε πιάνο με την Christianne Drouillet και τζαζ αυτοσχεδιασμό με τον Bobby Few, τον Alan Silva και τον Bill Dixon. Τότε έπαιξε και η ίδια σε πολλούς φημισμένους χώρους του Παρισιού. Επιστρέφοντας στην Ελλάδα, κυκλοφόρησε το ντεμπούτο της άλμπουμ «Tili Tili Tili» το 1986, ένα άλμπουμ που ηχογράφησε με Γάλλους μουσικούς, ενώ λίγα χρόνια αργότερα ακολούθησε το «At a glance». Στην προσωπική της συνθετική προσέγγιση συχνά υφαίνει στοιχεία από την ελληνική παράδοση και το ρεμπέτικο, συνδυάζοντάς τα με πρωτότυπες μελωδίες και δομικά στοιχεία της σύγχρονης τζαζ.

● Πώς ασχοληθήκατε με την τζαζ;

Βρισκόμουν στο Παρίσι τα μέσα της δεκαετίας του ’70 όταν άκουσα το κουαρτέτο του Ντον Τσέρι. Με τράβηξε τόσο που την επομένη βρέθηκα σε μια τζαζ σχολή με διευθυντή τον Αμερικανό Αλαν Σίλβα κι εκεί, πολύ γρήγορα, από τον δεύτερο κιόλας χρόνο, έγινα μέλος της διδακτικής ομάδας.

● Ερωτας με το πρώτο άκουσμα;

Ναι, ήταν μια ακαριαία έλξη. Κάτι με τράβηξε σε αυτήν τη μουσική που τότε αποτελούσε έναν πυλώνα της γαλλικής μουσικής σκηνής και κουλτούρας ήδη για χρόνια. Μάλιστα, εκείνη τη δεκαετία, έφτασαν στο Παρίσι, που έχει παράδοση στην τζαζ, όλοι οι Αμερικανοί μουσικοί που δεν μπορούν να ζήσουν στις ΗΠΑ.

● Εχετε δει αρκετούς από τους θρύλους;

Αισθάνομαι πάρα πολύ τυχερή που έτυχε να βρίσκομαι στο Παρίσι αυτή τη δεκαετία 1975-85. Είδα όσους μπορούσα: Μάιλς Ντέιβις, Αρτ Ανσάμπλ οφ Σικάγο, τον πιανίστα Ντόλαρ Μπραντ που μετά έγινε Αμπντουλά Ιμπραήμ...

● Και ταυτόχρονα παίζετε κι εσείς;

Ναι, έπαιξα σε περίοπτους χώρους της εποχής...

● Ποια ήταν η τζαζ σκηνή στην Ελλάδα του 1986, όταν επιστρέψατε;

Θυμάμαι το τρίο Sphinx, των Μάρκου Αλεξίου, Γιώργου Φιλιππίδη και Γιώργου Τρανταλίδη, που είχαν βγάλει έναν πολύ ωραίο δίσκο και τον ακούγαμε πολύ με τους φίλους μου τότε. Παίξαμε στον Λυκαβηττό, στο Βεάκειο. Το 1986 κυκλοφόρησα και τον πρώτο μου δίσκο, το «Tίλι-τίλι-τίλι» από το ομώνυμο παραδοσιακό τραγούδι, που διασκεύασα με τρομπέτα και σαξόφωνο. Συνέχισα με τα παραδοσιακά και τα ρεμπέτικα- και κάποια από αυτά θα παίξω στη συναυλία μας...

● Πώς κάνετε τις συνθέσεις;

Συνθέτω με εικόνες και συναίσθημα. Αυτό που με τραβάει π.χ. σε ένα κομμάτι παραδοσιακό είναι το συναίσθημα: επειδή γεννήθηκα σε αυτόν τον τόπο, το βίωμα ανασύρεται από τη μνήμη κι από κάπου παλιά. Από πού δεν ξέρω, αλλά είναι οικείο. Είναι για μας ό,τι είναι η τζαζ για τους Αφροαμερικανούς μουσικούς. Κάποτε, το ’80, ένας Ελληνας πιανίστας που βρισκόταν σε ένα ευρωπαϊκό πανεπιστήμιο παραβρέθηκε σε ένα σεμινάριο του Αρτσι Σεπ και τον ρώτησε «Πώς εσείς, ένας σαξοφωνίστας, παίζει τόσο ωραίο πιάνο;». «Αν η γιαγιά σου ήταν σκλάβα, θα ’παιζες κι εσύ έτσι» του απάντησε, κάτι που ίσως ήταν και λίγο επιθετικό... Σαν να του έλεγε παίζω έτσι γιατί είμαι μαύρος μουσικός...

● Ποια ήταν η πορεία σας, δισκογραφικά και συναυλιακά όταν επιστρέψατε;

Με την κυκλοφορία του δίσκου έκανα μερικές συνεντεύξεις και η δουλειά μου παρουσιάστηκε στα εξειδικευμένα περιοδικά, στον «Ηχο» και στο «Jazz και Τζαζ» και αλλού. Υπήρχε η Μπιενάλε κι εγώ συμμετείχα σόλο γιατί δεν υπήρχε τρόπος να έρθουν οι ξένοι μουσικοί. Είμαστε σε μια εποχή που οι δήμοι διοργάνωναν συναυλίες. Υπήρχε ένα ενδιαφέρον κι ας μην υπήρχε τότε μια μουσική σκηνή, ούτε και διαθέσιμοι χώροι και ήταν δύσκολο να διοργανωθούν συναυλίες με ξένους μουσικούς. Το «Ρεξ» ήταν ελεύθερο μόνο κάθε Δευτέρα - τις υπόλοιπες είχε θεατρική παράσταση. Μία φορά έπαιξα στην Εθνική Πινακοθήκη -πριν γυρίσω οριστικά- σε ένα τριήμερο που είχε διοργανώσει ο Κώστας Γιαννουλόπουλος. Μετά έφτιαξα ένα γκρουπ... Η μουσική σκηνή κυριαρχούνταν τότε, όπως και τώρα, από το έντεχνο.

Πιστεύω ότι η μουσική είναι στιγμές, οπότε κάτι που έχει ηχογραφηθεί με μεγάλη οικονομία σε λάιβ ή σε στούντιο κι έχουν περάσει χρόνια δεν μπορείς εύκολα να το ξαναεκδώσεις

Υπήρχε ακόμη πρόβλημα στη διανομή των δίσκων ενώ και ο δεύτερος δίσκος μου (μιλάμε για βινίλιο τότε) τυπώθηκε σε λιγότερα αντίτυπα απ’ ό,τι είχε συμφωνηθεί, με αποτέλεσμα να μην υπάρχει στα δισκοπωλεία παρά μόνο το... εξώφυλλο. Η σχέση μου με τη δισκογραφία ήταν μάλλον κάκιστη. Τώρα σκεφτόμαστε να ηχογραφήσουμε τη συναυλία και πιθανόν να την εκδώσουμε... Πιστεύω ότι η μουσική είναι στιγμές, οπότε κάτι που έχει ηχογραφηθεί με μεγάλη οικονομία σε λάιβ ή σε στούντιο κι έχουν περάσει χρόνια δεν μπορείς εύκολα να το ξαναεκδώσεις.

● Αυτό δεν ισχύει και για την ίδια την τζαζ, ότι είναι στιγμές και συναντήσεις;

Εννοείται ότι και οι νέες και οι παλιές συνθέσεις της τζαζ αποκτούν πνοή από τους μουσικούς που τις παίζουν: είναι έτσι η τζαζ. Παίζει ο Μουλατού Αστατκέ ένα κομμάτι και ακούς Μουλατού δεν ακούς Ντιουκ Ελινγκτον. Νομίζω αυτό συνδέεται με την αρχή της τζαζ: δεν ακούς τον συνθέτη, ακούς αυτόν που το παίζει. Θα μπορούσαμε να χρησιμοποιήσουμε τον όρο «διασκευή» αλλά δεν το κάνουμε γιατί η τζαζ παίρνει ό,τι θέλει και το χρησιμοποιεί όπως θέλει. Δεν υπάρχει απαραίτητα αυτή η προσήλωση στη διάθεση του συνθέτη που συναντάς στους ακαδημαϊκούς της κλασικής μουσικής και αμφισβητείται έμπρακτα. Στην τζαζ υπάρχει ένα καλάθι με διάφορα πράγματα απ’ όπου ανασύρεις κάποιο και από εκεί και πέρα το κάνεις αυτό που εσύ θέλεις. Αυτό ίσχυσε απόλυτα κυρίως την εποχή της μπίμποπ που τα στάνταρτς χρησιμοποιούνταν ως ο αρμονικός κορμός του κομματιού έτσι ώστε να αναδεικνύεται ο σολίστας: τότε με το μπίμποπ, αλλάζει η ροή της μουσικής και γίνεται η επανάσταση. Εμείς λοιπόν, σε αντίθεση με αυτή την εικόνα ας πούμε του Τσάρλι Πάρκερ που σολάρει ατελείωτα και εξαιρετικά με τρομερή ενέργεια, δεν σολάρουμε έτσι, αλλά αναδεικνύουμε το χρώμα κάθε σύνθεσης τη συγκεκριμένη στιγμή.

● 40 χρόνια στην ελληνική τζαζ σκηνή. Τι έχει αλλάξει για μια γυναίκα της τζαζ;

Πάρα πολλά. Παντού αλλάζουν τα πράγματα, ραγδαία κιόλας. Η τζαζ είναι μια ανδροκρατούμενη σκηνή, αυτό είναι σαφές. Οι γυναίκες ξεκίνησαν κυρίως ως -εξαιρετικές- τραγουδίστριες και υπήρχαν και λίγες ως πιανίστριες. Ο ανδροκρατούμενος χώρος είναι ένας χώρος μη οικείος για μια γυναίκα. Ημασταν στη σχολή, κάναμε ομαδικά μαθήματα και είχε επιλέξει ο Σίλβα 16 άτομα για να φτιάξει το δικό του γκρουπ. Μία μέρα έφερε τον γνωστό τρομπετίστα Μπιλ Ντίξον να μας ακούσει -ήμασταν τρεις κοπέλες, εγώ στο πιάνο, μία στο μπάσο κλαρινέτο και μια ακόμη στο κοντραμπάσο- και αφού μας συνεχάρη, γυρίζει και μας λέει «σαν γυναίκες παίξατε πολύ καλά»! Κι εγώ αποχώρησα από την αίθουσα. Αυτό είναι το διασκεδαστικό της ιστορίας. Υπάρχει όμως κι ένα κομμάτι που δεν λέγεται, το ανοιχτό φλερτ, το κοινώς λεγόμενο «πέσιμο», που ήταν κοινός τόπος εκείνη την εποχή- αν δεν είναι ακόμη... Κάτι επίσης που μου έτυχε είναι όταν κάποιος μου είπε ότι θα μπορούσα να κάνω περιοδεία σε όλη την Ελλάδα αν έλεγα στο φινάλε από σκηνής ότι το ΠΑΣΟΚ υποστηρίζει αυτή την εκδήλωση! Κι έτσι δεν έπαιξα ποτέ σε όλη την Ελλάδα...

● Διαπιστώνετε άνθηση στην ελληνική τζαζ;

Υπάρχει όλη αυτή η νέα γενιά μουσικών που πια δεν είναι και τόσο νέα, αλλά γύρω στα 40, άνθρωποι που έχουν είτε σπουδάσει στο εξωτερικό, είτε μπορούσαν να έρθουν σε επαφή με το μουσικό είδος πριν ακόμη εμφανιστεί το ίντερνετ. Υπάρχει μια μεγάλη αύξηση των μουσικών της τζαζ στην Ελλάδα, μουσικά σχολεία, πανεπιστημιακές σπουδές και αυτό είναι πάρα πολύ ωραίο. Είναι πολύ σημαντικό αν όλο αυτό μπορούσε να φέρει ουσιαστικές αλλαγές στην εκπαίδευση των μικρών παιδιών. Τότε θα συνεισέφερε στο να αλλάξει ουσιαστικά ο τρόπος που τα παιδιά, τώρα πια με τα κινητά, μαθαίνουν τι συμβαίνει γύρω τους. Θεωρώ ότι η μουσική οφείλει να είναι στην καθημερινότητα του σχολείου, στο ωρολόγιο πρόγραμμα, χωρίς υποχρεωτική εκμάθηση οργάνου. Στο μουσικό σχολείο υποχρεώνεται το παιδί να μάθει τρία όργανα.

● Και έχουν τις φωνητικές δυνατότητες ως προαπαιτούμενο εισόδου.

Αυτό είναι απαράδεκτο. Εγώ είμαι 66 χρόνων κι ακόμη μαθαίνω πιάνο. Αν μου είχαν επιβάλει να μάθω κι ένα ακόμη παραδοσιακό όργανο; Δεν θα ήταν δυνατόν. Κι επίσης δεν τραγουδάω. Εμαθα πρόσφατα ότι τα παιδιά στη Γαλλία, σε μικρή ηλικία, από τη Γ’ Δημοτικού, έχουν το δικαίωμα, στο δημόσιο σχολείο, να διαλέξουν όποιο όργανο θέλουν. Δεν ξέρω βέβαια με ποιον τρόπο θα διδάξουν τα 8χρονα, πώς θα γίνει. Σε κάθε περίπτωση είναι πολύ σημαντική η σχέση με τη μουσική. Σε βοηθάει. Αλλά, όπως συνέβη και σε μένα, οι καλλιτέχνες δεν έχουμε μια κανονική πορεία. Εγώ δεν έκανα μουσική από μικρή για να γίνω μουσικός. Είχα μια επαφή με το πιάνο αλλά τη μουσική τη βρήκα πολύ αργότερα, μετά τα 16. Για μένα είχε μικρή σημασία τότε. Αλλά κάποιος που θα στραφεί σε κάτι καλλιτεχνικό δεν είναι απαραίτητο να έχει ακολουθήσει μια ακαδημαϊκή πορεία. Αλλά -δυστυχώς- και στην τζαζ προσπαθούμε όλα να τα κάνουμε ακαδημαϊκά. Ε, δεν είναι!

♦ Lito Voyatzoglou Trio

Λητώ Βογιατζόγλου, πιάνο, σύνθεση. Ειρηναίος Κουλλουράς, κοντραμπάσο.Παναγιώτης Θέμας, ντραμς.
Half Note Jazz Club (Τριβωνιανού 17, Μετς, 210 9213310). Τετάρτη 30 Οκτωβρίου στις 21.30. Εισιτήρια από 12 €. Προπώληση more.com