Ποιητική στοχαστικότητα και εξεγερμένη αγωνία

Το τελευταίο ποιητικό βιβλίο της Μαρίας Σκουρολιάκου, με τίτλο ΜικροΓραφές και υπότιτλο «Ποιητικοί Στοχασμοί» -από τις καλαίσθητες και φροντισμένες εκδόσεις του Κέντρου Ευρωπαϊκών Εκδόσεων Χάρη Πάτση- έρχεται να επιβεβαιώσει τη σταθερά στοχαστική ματιά της πάνω στον άνθρωπο και στη ζωή. Οι ΜικροΓραφές, όρος επινοημένος για να στεγάσει περίπου ειδολογικά το έργο της, φαίνεται να ανταποκρίνονται τόσο στον τρόπο με τον οποίο δομεί την ταυτότητα των επιμέρους αυτοτελών, σύντομων ποιημάτων της, όσο και στο ότι μας παραπέμπουν στις πεζογραφικές μικροαφηγήσεις ή μικροδιηγήσεις και σε παρόμοια κειμενικά, υβριδικά είδη, που υλοποιούν την «τέχνη του ελαχίστου» (Αrs minimi).

Ο υπομνηματισμός «Ποιητικοί στοχασμοί» ορίζει θεματικά το ποιητικό περιβάλλον από το οποίο η ποιήτρια αρδεύει την έμπνευσή της. Από τον στοχασμό στη φιλοσοφία δεν είναι μεγάλη η διαδρομή. Ο στοχασμός είναι η διανοητική, ψυχική και συναισθηματική ετοιμότητα, που για μακρό διάστημα μπορεί να κυοφορεί τη φιλοσοφική έκφραση. Είναι το sine qua non της κάθε φιλοσοφίας, τoυ κάθε φιλοσόφου. Η διαδρομή από τον Homo Cogitans στον Homo Philosophicus.

Αλλά εδώ πρόκειται για ποίηση. Και η ποίηση, στη συνείδηση των ανθρώπων, μοιάζει να βαραίνει αφύσικα στη συνάντησή της με τη φιλοσοφία, να χάνει την αυθορμησία, το βάθος της απλότητάς της, τη μαεστρία να απευθύνεται στον κάθε άνθρωπο και να τον πείθει για τα remedia της. Η ποίηση έχει μιαν άλλη γλώσσα, τεχνουργημένη, πολύσημη, πρωτεϊκή για να αλιεύει τους κόσμους της. Η ποίηση, πέρα από τη θεματική της εστίαση, είναι κυρίως αισθητική. Και μ’ αυτή τη ραφιναρισμένη γλωσσική της ιδιόλεκτο σαγηνεύει, συγκινεί, εμβάλλει σε σκέψεις, αναδιατάσσει τα πράγματα και τις εικόνες μας. Σίγουρα ο ποιητικός λόγος προηγείται του φιλοσοφικού. Οι άνθρωποι πρώτα δημιούργησαν ποίηση -άρθρωσαν λόγο με την ψυχή τους- κι αργότερα συγκρότησαν φιλοσοφική σκέψη -άρθρωσαν «λόγο διανοούμενο». Και οι δύο ωστόσο διαπραγματεύονται την αλήθεια.

Αυτή την αίσθηση της ποιητικής στοχαστικότητας δημιουργούν και οι ΜικροΓραφές της Σκουρολιάκου. Σύναξη αξιών, ηθικών παραγγελμάτων, εμπειριών ζωής, συναισθημάτων, βιωμάτων, προτροπών, παρακλήσεων, διαπιστώσεων, αφορισμών, γνωμικών διατυπώσεων, λόγοι του προοράν, μέσα σε ένα λυρικό περιτύλιγμα το καθένα, εικονοποιούν άσφαλτα το στοχαστικό τοπίο της ποιήτριας και μεταγγίζουν τη μαχόμενη, εξεγερμένη αγωνία της στις διανοητικές και συγκινησιακές προσλαμβάνουσες των αναγνωστών της. Απόσταγμα καλοζυγισμένο, ισόρροπα δοσμένο σε οκτώ ενότητες, των οποίων οι επιμέρους τίτλοι ανακαλούν συνειρμούς ακουσμάτων ή εικόνων, καθώς ξετρυπώνουν ενσυνείδητα από γραφές παλαιές για να προσφέρουν το ανάπτυγμα της διαχρονικής τους επικράτειας: Τέθριππα, Ιερή Γεωγραφία, Ανθρώπων μέτρα, Λάμπα θυέλλης, Το πυρ το εσώτερον, Επί-πτώσεις, Ερωτινό συντακτικό, Προς Δυσμάς. Οι φιλοσοφικοί στοχασμοί της κατανέμονται θεματικά στις ενότητες αυτές, παρ’ όλο που υπάρχει μια μεταξύ τους κινητικότητα, όπως ακριβώς και στις εννοιολογικές αποχρώσεις των ιδεών και των αξιών ή της σκοτεινής πρόσληψης του κόσμου της, της εποχής της.

Αξίζει να προσεχτεί, ωστόσο, ότι η τροχιά που διανύει το στοχαστικό οδοιπορικό της ακολουθεί το τριαδικό σχήμα της βιολογικής ύπαρξης ή ακόμα και των ανθρώπινων πολιτισμών: από την ευφορική χαρά της Γένεσης και την πίστη στην ομορφιά και την αγάπη, στην ωρίμανση και την προϊούσα φθορά και παραλυσία, την πρόσκαιρη έλλαμψη του έρωτα, μέχρι το αγωνιώδες και ανεπίστρεπτο γεγονός του θανάτου.

Φυλλομετράω μέσα μου παλιά ημερολόγια/ με της αγάπης το ψωμί στου λιοπυριού τον ήλιο./ Πίνω του βράχου το νερό και τ’ ουρανού το απόγειο/ για να κρατήσω τα φτερά, μην τσακιστώ στους ίσκιους. (σ. 9)

Θα επιστρέψουμε στον Ανθρωπο μια μέρα./ Τα όνειρα θα παρελάσουν σε μια Πάτμο αλλιώτικη./ Θ’ αδειάσουμε στο πέλαγο τ’ απόνερα του πόνου/ κι όλο το κόκκινο στις φλέβες θα γραφτεί αγάπη. (σ. 10)

Αν δεν συνειδητοποιήσει κανείς/ τη δύση του,/ δεν θα χαρεί τις ανατολές του. (σ. 39)

Ποίηση/ τη λέξη σου υπερασπίσου./ Σου λεηλατούν ασύστολα το Π. (σ. 40)

Να ’ρχεσαι πλάι μου/ μ’ όλες τις λέξεις αναμμένες./ Ποιήματα να γράφω/ στις σελίδες του κορμιού σου. (σ. 60)

Πώς γιγαντώνεται η λέξη παρελθόν!/ Δεν θα χωράει σε λίγο πια να βγει απ’ την πόρτα. Ολο το σπίτι θα το πιάσει ο όγκος της/ κι εγώ απ’ τον φεγγίτη θα κοιτώ τη δύση. (σ. 69)

Εδώ εγκιβωτίζεται η ηθική διαθήκη της Μαρίας Σκουρολιάκου. Μια δύναμη λυρική, συναισθηματική, παλλόμενη, που ενώ ενοφθαλμίζεται το σκοτάδι, εντούτοις ανασταίνει το όραμα της ομορφιάς -της ηθικής ομορφιάς την επ-ανάσταση. Μέσα σε ένα λουτρό χαράς και ειδυλλίων θα δει τον κόσμο να γεννιέται· και στο ξετύλιγμά του μέσα στον χρόνο θα αντικρίσει τον «Αχαίροντα» Ανθρωπο, αυτόν που δεν έχει χαρά, που φέρει μέσα του τον έσχατο προορισμό.

Μεγάλο βιωμένο ταξίδι της ποιήτριας. Πολλά οίδεν… και νόον έγνω. Το σημειωματάριό της γέμισε, ξεχειλίζει από αγάπη, ομορφιά, ταπεινότητα, σύνεση. Φυσικά τοπία απ’ όπου εκρέει θαλερή η ζωή και λέξεις-μήτρες που εικονίζουν το ακάλεστο κακό. Ανασαίνει την αθωότητα της φύσης και χρωματίζει τη σύννοιά της με δέντρα, πουλιά, νερά τρεχούμενα, δειλινά, φεγγάρια, φως, χαμομήλια ταπεινά, κήπους με νυχτολούλουδα, με όνειρα, με αγκαλιές ανοιχτές στη λέξη, στα ποιήματα, με καλοκαίρια ευφρόσυνα και χειμώνες δολερούς που το φως αποτάσσονται. Δεν ανέχεται την υποταγή, εξεγείρεται στην ασχήμια, ορρωδεί την παραίτηση, την απάθεια. Τα πάντα ενορχηστρώνει στο στοχαστικό παιχνίδι της ανθρωπογεωγραφίας της.

Με εικόνες, μεταφορές, προσωποποιήσεις, παρηχήσεις υφαίνει τον λυρισμό αλλά και τη λεπτή ειρωνεία και τη δύναμη που διαπερνά τη σκέψη της η ποιήτρια Μαρία Σκουρολιάκου, μεταφερμένη πάνω από τα βουνά της ιδιαίτερης πατρίδας της, εκείνα τα πέτρινα μνημεία που δεν κάμπτονται, δεν υποτάσσονται, δεν κιοτεύουν. Κι αφήνει στην αφαιρετική διάσταση της γλώσσας του στοχασμού της το δέος μιας θρησκευτικότητας να διαπερνά υποδόρια την ηθική της συνείδηση. Ο λόγος της διαπεραστικός, γενναίος, βαθιά συμ-πονετικός παιδαγωγεί, εξαίρει, καταδικάζει, ανασταίνει.

Ας ακούσουμε την πραϋντική φωνή της. Πως τίποτα δεν είναι οριστικά χαμένο. Αλλά και πως αν χαθεί δεν θα μας επιτρέψει να μείνουμε βολεμένοι στην αθωότητά μας.

*Διδάκτωρ Φιλολογίας - συγγραφέας