Ας σκύψουμε στην οδύνη των εφήβων

Στις πλατείες 16χρονοι επιδεικνύουν τα μαχαίρια τους και ενίοτε τα χρησιμοποιούν για να ληστέψουν, να εκφοβίσουν ή ακόμα και για να ανεβάσουν βιντεάκι στο TikTok. Η λίστα των τελευταίων μόνο ημερών είναι μεγάλη. Ενδεικτικά στα Ιωάννινα ανήλικοι οδηγήθηκαν στο νοσοκομείο με τραύματα στο κεφάλι έπειτα από βίαια συμπλοκή, στο Λαύριο μαθητές αντάλλαξαν μαχαιρώματα έξω από το ΕΠΑΛ, ενώ στη Θεσσαλονίκη ένας 14χρονος βρέθηκε σε ομηρία σε μια σχολική τουαλέτα από τους συμμαθητές του. Η αστυνομία προχωρά διαρκώς σε συλλήψεις ανηλίκων. Είναι η λύση η αστυνομική καταστολή ή το panic button σε μια χώρα όπου όπως όλα δείχνουν το κύριο σημαίνον δεν είναι αξιόπιστο ώστε να εξασφαλιστεί η συμμόρφωση όλων στον πολιτικό και κοινωνικό δεσμό;

Γνωρίζουμε πως οι έφηβοι διαχρονικά μετατοπίζουν τη λιβιδινική τους ενέργεια σε εκ διαμέτρου αντίθετα από τους γονείς ή τους καθηγητές πρότυπα και ενίοτε παρακάμπτουν όρια και να επιβάλλουν τους δικούς τους κανόνες. Αυτό δεν μεταφράζεται ωστόσο σε βία όταν υπάρχει μια δημιουργική διαχείριση των ρήξεων της εφηβείας και της μετεφηβείας. Αν λάβουμε υπόψη τη θεωρία του Πολωνοεβραίου παιδοψυχιάτρου Στ. Τόμκιεβιτς, σύμφωνα με την οποία οι παραβατικοί έφηβοι εμφανίζουν ένα σύνδρομο εγκατάλειψης ή αποστέρησης που οδηγεί στο πέρασμα στην πράξη, τότε στο επίκεντρο του ενδιαφέροντός μας θα πρέπει να τεθεί όχι η βία των παραβατικών εφήβων αλλά η οδύνη τους που τροφοδοτεί την αυτοεπιθετικότητα και την ετεροεπιθετικότητα. Γνωρίζουμε πως η ψυχική ανθεκτικότητα χτίζεται κατά τη διάρκεια της βρεφικής, νηπιακής και παιδικής ηλικίας και πως η εμπλοκή σε βίαιες πράξεις υποδηλώνει πως κάτι δεν έχει πάει τόσο καλά με τον πρώτο δεσμό του παιδιού με τα πρόσωπα-φροντιστές και τις πρώιμες αλληλεπιδράσεις μαζί τους.

Οταν ένα παιδί οδηγείται στην εκδραμάτιση, δηλαδή κάνει «πέρασμα» σε επιθετικές πράξεις, το κάνει για να καλύψει τη βαθύτερη οδύνη που αισθάνεται. Συνήθως πρόκειται για είναι ένα παιδί που δεν έχει αγαπηθεί με σταθερό τρόπο, που έχει βιώσει σημαντικές αποστερήσεις ή ένα παιδί μπερδεμένο από την κοινωνική, σχολική ή οικογενειακή διγλωσσία. Βιώνει, συνήθως ασυνείδητα, ένα αίσθημα προσωπικής απαξίας που το ωθεί στη διάρρηξη κάθε καλής σχέσης. Ετσι εγκλωβίζεται σε έναν κόσμο επιθετικότητας μέσα στον οποίο η παραβατικότητα γίνεται η βασική γλώσσα επικοινωνίας. Εξάλλου η μετάβαση από την εφηβεία στην ενηλικίωση πραγματοποιείται μέσα από το «κλείσιμο λογαριασμών» με την παιδική μας ηλικία. Κι αυτό το «κλείσιμο λογαριασμών» για κάποιους είναι οδυνηρό. Το να μεγαλώνει κανείς- όπως γράφει ο παιδίατρος και ψυχαναλυτής Ντ. Ουίνικοτ- είναι σε κάθε περίπτωση μια επιθετική πράξη.

Ετσι συχνά το πάρκο ή η πλατεία λαμβάνουν τη θέση της οικογενειακής εστίας ή του σχολείου, ο αρχηγός μιας συμμορίας υποκαθιστά μια πατρική φιγούρα που δεν έχει λειτουργήσει. Κατά συνέπεια καταγράφεται ραγδαία αύξηση περιστατικών ωμής βίας.

Η διαδικασία της ανάρτησης μιας παραβατικής πράξης είναι συχνά για κάποιους βασικό κίνητρο σε συνειδητό επίπεδο. Ποιες είναι ωστόσο οι ασυνείδητες διεργασίες πίσω από την ανάγκη δημοσίευσης ή «φλεξαρίσματος» (επίδειξης) μιας πράξης βίας;

Πριν από δυο χρόνια μια επιστολή ενός καθηγητή ΕΠΑΛ, που είχε υποβάλει την παραίτησή του καταγγέλλοντας μαθητική βία εντός του Επαγγελματικού Λυκείου, μας είχε φέρει αντιμέτωπους με την ευαλωτότητα των διδασκόντων μπροστά στη βία των μαθητών και την απαξίωση των ΕΠΑΛ. Η επιστολή έγινε αφορμή επαναστοχασμού πάνω στην ελληνική εκπαίδευση και στις παθογένειές της και η πολιτεία κλήθηκε να διαχειριστεί την πολιτισμική αποστέρηση που έχει τις ρίζες της στο οικογενειακό περιβάλλον και δεν έχει καταφέρει να διορθώσει το ελληνικό σχολείο, κάτι που γίνεται πιο ορατό στα Επαγγελματικά Λύκεια.

Η πρόκληση για τους θεσμούς είναι η διόρθωση της συναισθηματικής και πολιτισμικής αποστέρησης και η διαχείριση της ενόρμησης καταστροφής με απώτερο στόχο στη συγκατάθεση του εφήβου στην υποταγή στον κοινωνικό δεσμό. Οι έφηβοι θα απαντούν πάντα με βία όσο αισθάνονται πως η κοινωνία σκληραίνει τις αξίες της και θα καταφεύγουν σε παραβατικές ομάδες όταν η οικογένεια αδυνατεί να καλύψει το κενό. Για να αναπληρώσουν αυτό που τους λείπει.

Η νεανική παραβατικότητα δεν μπορεί παρά να αντιμετωπιστεί ως σύμπτωμα της υποκειμενικής αλλά και κοινωνικής δυσφορίας. Ας μην αρκεστούμε σε συλλήψεις και panic buttons. Ας μην «πυροβολούμε» άλλο τα παιδιά. Ας πυροβολήσουμε τη ρίζα της βίας τους.