«Δύο νέα κορίτσια κοίταξαν το τέρας στα μάτια και ύψωσαν μπόι στον φόβο»

Στις «18/9» πριν από έντεκα χρόνια δολοφονήθηκε ο Παύλος Φύσσας από τον Γ. Ρουπακιά, κατ’ εντολή της εγκληματικής οργάνωσης Χρυσή Αυγή, της οποίας ήταν μέλος. Οι καταθέσεις δύο κοριτσιών που ήταν παρόντα άλλαξαν τον ρου της πολιτικής ιστορίας της χώρας.

Η Δώρα Χρυσικού, η ηθοποιός που έχει αγωνιστεί τόσο για το #MeToo όσο και για τους μετανάστες και έχει πάρει δημόσια θέση για πολλά κοινωνικά και πολιτικά ζητήματα, ήθελε να δημιουργήσει μία παράσταση γύρω από τη δολοφονία Φύσσα. Το έκανε, παίρνοντας πολλαπλούς ρόλους επί σκηνής, σε έναν μονόλογο βασισμένο στις καταθέσεις των δύο κύριων μαρτύρων. Των δύο κοριτσιών. Το κείμενο υπογράφουν οι Μαρία Λούκα και Κοραής Δαμάτης και τη σκηνοθεσία ο δεύτερος.

● Πόση τόλμη θέλει να κάνεις μια τέτοια παράσταση; Ρωτάω στην κυριολεξία, καθώς οι περισσότεροι καλλιτέχνες δεν επιθυμούν να πάρουν πολιτική θέση.

Δεν ξέρω αν η «τόλμη» είναι η σωστή λέξη. Σίγουρα χρειάζονταν πίστη, επιμονή και πολλή υπομονή. Πίστη ότι αυτή η ιστορία αξίζει να ειπωθεί, ότι αφορά ένα κομμάτι του κοινού, ότι υπάρχει ο χώρος στο θεατρικό γίγνεσθαι της Αθήνας για μια τέτοια παράσταση. Επιμονή για μη μείνουμε από ενέργεια και χάσουμε το κουράγιο μας λόγω των απανωτών απορρίψεων· και υπομονή γιατί η πραγματοποίηση μιας θεατρικής δουλειάς, ειδικά μιας τέτοιας δουλειάς, που δεν έχει από πίσω της παραγωγούς, χρήματα κ.λπ., θέλει υπομονή και σωστή διαχείριση.

● Πώς μπορεί κάποιος να μπει στην ψυχολογία ενός μάρτυρα δολοφονίας; Προσπαθώ να το φανταστώ: να είμαι νεαρή κοπέλα, να δω κάτι τέτοιο με τα μάτια μου, να μην ξέρω το θύμα, να έχω νιώσει όμως τον τρόμο της οργάνωσης και να είμαι μόνο εγώ μάρτυρας!

Δεν ξέρω, πραγματικά! Κάνοντας τον μονόλογο, προσπαθώ να μπω κι εγώ στην ψυχολογία της ηρωίδας, στα διλήμματα που αντιμετωπίζει, τον φόβο, τη μοναξιά, την απόγνωση, την απελπισία που βιώνει. Στην ψυχολογία υπάρχει μια διάγνωση που λέγεται «πολλαπλή διάσπαση προσωπικότητας»: το εγώ του ανθρώπου που βιώνει ένα δυνατό τραύμα μπαίνει σε «κατάσταση επιβίωσης». Ετσι δημιουργεί άλλες προσωπικότητες - για να αντέξει! Το να γίνεις μάρτυρας σε μια δολοφονία είναι μια τόσο άγρια εμπειρία που πραγματικά δεν ξέρω ποιοι μηχανισμοί διαχείρισης και αυτοπροστασίας πρέπει να ενεργοποιηθούν ώστε να μην τραυματιστείς διά βίου. Ισως, λέω ίσως, η επίγνωση ότι έπραξες το σωστό να είναι μια κάποια παρηγοριά.

● Στη δίκη πλέον, έχουμε το πέρασμα από τον φόβο στην τόλμη. Εχουμε αυτό το «να μιλήσω, να πω την αλήθεια». Τι χρειάζεται για να γίνει αυτό το πέρασμα/άλμα από τον φόβο στην αλήθεια;

Μια μεγάλη βουτιά στο κενό. Χωρίς προστασία, γιατί ό,τι ήξερες μέχρι τώρα ως ζωή και ζώνη ασφάλειας καταλύονται. Ξεκινάς από το μηδέν. Μια μεγάλη απόφαση του πού στέκομαι. Πώς τοποθετώ τον εαυτό μου μέσα στον κόσμο και τους άλλους. Αν και νομίζω πως η δίκη είναι το αποτέλεσμα, η κατάθεση είναι το απότοκο μιας ειλημμένης απόφασης, ενστικτώδους απόφασης, τη στιγμή μετά τη δολοφονία, όταν τα δύο αυτά κορίτσια προσήλθαν στο αστυνομικό τμήμα να καταθέσουν και να αναγνωρίσουν τους δράστες. Εκεί έγινε η ρωγμή θαρρώ.

Το έγκλημα ποτέ δεν είναι ενός ή κάποιων, είμαστε συνυπεύθυνοι

Για να καταλάβουμε το μεγαλειώδες της πράξης της Δήμητρας Ζώρζου και της Παρασκευής Καραγιαννίδου, πρέπει να πούμε ότι δεν ήταν οι μόνες που ήταν παρούσες το βράδυ της 18/9 στην Τσαλδάρη, όπου ο Ρουπακιάς δολοφόνησε τον Φύσσα. Υπήρχαν και άλλοι εκεί. Ηταν οι μόνες όμως που δεν έστριψαν την πλάτη και δεν είπαν «κρίμα, αλλά δεν είναι δική μου δουλειά». Ηταν οι μόνες που βρήκαν το θάρρος να πουν τι είδαν γιατί κατάλαβαν ότι η εν ψυχρώ δολοφονία ενός ανθρώπου μπροστά στα μάτια τους είναι κάτι για το οποίο δεν τους επιτρέπεται να σιωπήσουν. Κι όπως η Ιστορία θα καταγράψει από πόση αλληλεγγύη και αγάπη ήταν πλασμένος ο Παύλος Φύσσας, που εκείνο το βράδυ έσωσε τους φίλους του, έτσι θα καταγράψει ότι δύο νέα κορίτσια κοίταξαν το τέρας στα μάτια και ύψωσαν μπόι στον φόβο.

● Είναι μήπως το διακύβευμα των καιρών αυτό το «πέρασμα»; Πολιτικά μιλώντας.

Είναι πλέον μονόδρομος. Γιατί ζούμε σε ακραία πολωμένες εποχές, που οι γκρίζες ζώνες δεν φτουράνε. Είναι ακραίες η ασχήμια, η αδικία, η κακοποίηση, οπότε αναγκαστικά πρέπει να πάρεις θέση. Γιατί αν δεν διαχωρίσεις τη θέση σου, αυτόματα τοποθετείς τον εαυτό σου με το κακό, το άδικο. Οι μέρες της ουδετερότητας πέρασαν ανεπιστρεπτί, δεν τη χωράει η εποχή. Κάποτε λέγαμε «είμαι φιλειρηνιστής». Αλλά όταν, π.χ., σφαγιάζεται ένας ολόκληρος λαός, όπως οι Παλαιστίνιοι, όταν ο ισχυρός πλήττει βάναυσα τον αδύναμο, όλες αυτές οι πολύ ωραίες και σωστές δηλώσεις είναι κενές νοήματος γιατί αποπροσανατολίζουν και δεν εναρμονίζονται με την πραγματικότητα. Δεν μπορεί να υπάρξει ελευθερία και ειρήνη χωρίς δικαιοσύνη, χωρίς την εξάλειψη της ανισότητας, χωρίς την παραδοχή ότι οι θύτες δεν μπορούν να εξισώνονται με τα θύματα. Οι ισχυροί δεν μπορούν να μιλούν εξ ονόματος των ανίσχυρων πλέον. Ο κόσμος χρειάζεται νέα γλώσσα επικοινωνίας, νέους δρόμους συνύπαρξης, νέους κώδικες συμβίωσης. Χρειάζεται να εφεύρουμε καινούργια μονοπάτια κοινωνικής αλληλεπίδρασης και συμπόρευσης. Προς το παρόν, πρέπει να σαρωθεί το παλιό, το σάπιο και θα έρθει και η ανασύσταση. Ελπίζω.

● Θυμόμαστε τη στιγμή που βγήκαν και φώναξαν την απόφαση: Εγκληματική οργάνωση! Θυμόμαστε τον κόσμο να ουρλιάζει από χαρά και σε λίγα λεπτά, τους αστυνομικούς να ξεκινούν ακόμη έναν κύκλο βίας εναντίον όσων ήμασταν έξω από τα δικαστήρια... Για να φτάσουμε στο σήμερα, όπου για πρώτη φορά μετά από 100, περίπου, χρόνια νομιμοποιείται θεσμικά και πάλι ο φασισμός.

Η στιγμή της απόφασης είναι ίσως μία από τις εμβληματικότερες στιγμές της προσωπικής μου ιστορίας. Ενα από τα δύο πράγματα που θα θυμάμαι με περηφάνια γι’ αυτό τον τόπο πριν κλείσω τα μάτια μου, είναι αυτό το: «την προσοχή σας παρακαλώ, η Χρυσή Αυγή αποτελεί εγκληματική οργάνωση». Είναι και μια στιγμή ορόσημο για τη νεότερη ελληνική Ιστορία. Και ναι, δεν μας αφήσανε να το χαρούμε όπως θα θέλαμε. Αλλά αυτό δεν αλλάζει το μεγαλείο εκείνης της μέρας. Εχει καταγραφεί πια στο συλλογικό υποσυνείδητο. Η καταδίκη της ηγετικής ομάδας της Χρυσής Αυγής καθησύχασε μόνο όσους δεν έχουν και πολύ σχέση με την πολιτική και την πραγματικότητα και κάπως ομφαλοσκοπούν. Κανέναν άλλον. Οι υπόλοιποι έχουμε πλήρη επίγνωση ότι, επειδή ο Μιχαλολιάκος και τα πρωτοπαλίκαρά του μπήκαν φυλακή, αυτό δεν σημαίνει ότι τελειώσαμε με τους φασίστες. Ο εκφασισμός του μέσου ανθρώπου, που αναπαράγει φασιστικές ρητορικές μίσους, μισανθρωπισμού, ρατσισμού για κάθε άνθρωπο διαφορετικό από αυτόν, είναι κραταιός και επαναλαμβανόμενος. Τρία κόμματα με ακροδεξιά ρητορική είναι στο ελληνικό Κοινοβούλιο και κάποιοι τους υποστηρίζουν, τους ψηφίζουν. Και αυτά βρίσκουν εύφορο έδαφος να σπείρουν αντιμεταναστευτικό μένος, ομοφοβία και όλες της alt right ρητορικές. Αρα ποιος εφησυχάζει; Με αυτά τα ποσοστά Ακροδεξιάς στην Ευρώπη, ποιος μπορεί να πει πως είμαστε ασφαλείς και πως ο φασισμός είναι ένα θηρίο που κοιμάται; Κανένας ενεργός πολίτης, θα πω εγώ.

● Τελικά ξεχνάμε; Γι’ αυτό επανέρχεται ο φασισμός; Και αυτή η μάνα, η Μάγδα Φύσσα, αυτό προσπαθεί: να μην ξεχάσουμε;

Η λήθη ίσως είναι και μορφή αυτοάμυνας. Στην περίπτωση μας δεν είναι η λήθη το πρόβλημα, είναι ότι η μνήμη δεν λειτουργεί αποτρεπτικά, ότι η εμπειρία δεν μετουσιώνεται σε ασπίδα. Η αδιαφορία είναι το πρόβλημα, η εσωστρέφεια, ότι ο εαυτός είναι ξεκομμένος από το όλον, ότι δεν κατανοούμε ότι είμαστε μέρος μιας αλυσίδας όπου αλληλεπιδρούμε και αλληλοεξαρτώμαστε. Οτι το κακό θα μας φτάσει με μαθηματική ακρίβεια. Ισως όχι σήμερα, σύντομα όμως. Δεν είναι μακριά μας, είναι έξω από την πόρτα μας. Και θα μας πάρουν και εμάς τα σκάγια. Το βλέπουμε με την κλιματική αλλαγή, βλέπουμε την αλαζονεία του ανθρώπου που πίστευε πως μπορεί αδηφάγα να καρπώνεται τα δώρα της φύσης, χωρίς έλεγχο. Βλέπουμε πώς καταρρέει σαν χάρτινος πύργος μπροστά στην παντοδυναμία της. Ετσι είναι και με τις κοινωνικοπολιτικές εξελίξεις. Είναι η θεωρία του χάους σε απόλυτη εφαρμογή.

● Τι φέρεις εσύ προσωπικά πάνω στη σκηνή;

Ολη μου την κοσμοθεωρία, όλη μου την ύπαρξη, όλη μου την αγάπη, τη βαθιά ευγνωμοσύνη γι’ αυτό το πλάσμα και την οικογένειά του. Αυτός ο μονόλογος είναι ό,τι νιώθω για τον Παύλο, που ήταν ξένος κι έγινε ο πιο δικός μου· για τη Μάγδα, που δίνει ανθρώπινη χροιά σε όλα τα ακριβά, σημαντικά και σπουδαία· για την Ειρήνη και τον Τάκη, που τους κουβαλώ μέσα μου· για τους φίλους, τους αγωνιστές, τους συνοδοιπόρους που οδήγησαν τα βήματα μου μέχρι εδώ· για τα δύο κορίτσια που τους αξίζει να τα θυμόμαστε και να τα τιμούμε γιατί τίμησαν την ανθρώπινη υπόσταση. Είναι η συμπύκνωση 47 χρόνων ζωής, πορείας και σκέψης.

● Εγινε ήρωας ο Φύσσας; Και πόσους «ήρωες» χρειάζεται μια κοινωνία;

Αλίμονο στις κοινωνίες που χρειάζονται ήρωες, αλίμονο και σε μας που τους ψάχνουμε. Οχι, οι άνθρωποι πρέπει να θέλουμε τους ανθρώπους μας ζωντανούς, τις γυναίκες ασφαλείς, τα παιδιά χαρούμενα, τους γέροντες φροντισμένους, τους ξένους ενσωματωμένους, τους «άλλους» δικούς μας. Ο Παύλος έγινε ήρωας ερήμην του. Ηταν ελεύθερος, μουσικός, γιος, αδερφός, φίλος, σύντροφος, αυτά ήταν τα ταυτοτικά χαρακτηριστικά του - μακάρι να ζούσε! Ποιος ήρωας; Ποιος νοιάζεται; Μακάρι να ήταν εδώ, στην αγκαλιά της μάνας του, να δημιουργεί, να ζει. Μακάρι.

● Τέλος, γιατί πιστεύεις ότι ακόμα μετράμε νεκρούς; Γρηγορόπουλος, Φύσσας, Κωστόπουλος, Μάγγος, Λουκμάν, τα παιδιά στα Τέμπη, ακόμα και ο Ιάσονας έξω από τη Βουλή... Αυτά είναι εγκλήματα κάποιων ή τελικά υπάρχουν περισσότεροι συνένοχοι; Να αλληλοκοιταχτούμε;

Το έγκλημα ποτέ δεν είναι ενός ή κάποιων, είμαστε συνυπεύθυνοι σε μεγαλύτερο ή μικρότερο βαθμό. Οχι με τον τρόπο τού «μαζί τα φάγαμε», γιατί αυτή είναι μια πολύ φτηνή δικαιολογία μη ανάληψης της ευθύνης από τα κέντρα εξουσίας. Και έχει γίνει μόδα τελευταία: ότι όλα τα κακώς καμωμένα τα κάναμε μαζί. Οχι, αγαπητοί μου πολιτικοί, δεν τα κάναμε μαζί. Εσείς τα κάνατε και εμείς ζούμε τις συνέπειές τους. Προφανώς και δεν είμαι το ίδιο υπεύθυνη εγώ με τον έχοντα την εξουσία, αλλά είμαι υπεύθυνη όταν με την ανοχή μου και στο όνομά μου γίνονται εγκλήματα και δεν αντιδρώ. Οταν καταπίνω τη φρίκη χωρίς να νιώθω τι διαπράττω. Είμαστε υπεύθυνοι και υπόλογοι για την αδιαφορία μας, για τη μη ξεκάθαρη στάση μας, τη μη αντίδραση, τη μη καταγραφή της αντίθεσής μας στα κακώς κείμενα. Με τη στάση του ήσυχου παρόντα, αυτού «που δεν είδε, δεν άκουσε», όπως λέει και η Δάφνη στον μονόλογο «18/9».

♦ «18/9»
Από Πέμπτη 10/10 και κάθε Πέμπ., Παρ. στις 20.30, Σάββ. 18.30, 20.30, Κυρ. 19.30 (μετά θα ακολουθεί συζήτηση). Διάρκεια: 70’. Προπώληση: www.ticketservices.gr. Εισιτήρια: 10, 12, 15€. Στο Ιδρυμα Μιχάλης Κακογιάννης (Πειραιώς 206, Ταύρος, τηλ. 210-3418550). Μέρος των εσόδων θα διατεθούν για την ενίσχυση του Συλλόγου Πολιτισμού «Παύλος Killah P Φύσσας». Στην πρεμιέρα της παράστασης θα συνομιλήσουν με τους θεατές οι Μάγδα Φύσσα, Μαρία Καρυστιανού και Ελένη Κωστοπούλου. Την παραγωγή της παράστασης έκανε το Eteron - Ινστιτούτο για την Ερευνα και την Κοινωνική Αλλαγή